موسيقي زير زميني

[fanoos]

معني دوم و متراد�? اصطلاح موسیقی زيرزميني undergroun music واژه �?رهنگ متقابل Counter Lnlture است که به درستي براي مخاطبان معنا نشده است و عمده برداشت مخاطبان از چنين اصطلاحي منحصر مي شود به آن چه كه در رسانه هاي جمعي به نمايش گذاشته مي شود.
همان طور كه در يك مقاله از كتاب م�?اهيم كليدي در موسيقي مردمي آمده است، رسانه هاي جمعي صر�?ا به برخي از نكات من�?ي �?رهنگ متقابل گرايش نشان داده اند، در صورتي كه �?رهنگ زيرزميني يا متقابل داراي ويژگيهاي مهمي است كه بهتر است از نظر اقتصادي به بررسي آنها پرداخت؛ چرا كه پس از نظريه پرداز مهم مكتب �?رانك�?ورت، تئودورآدورنو، مهم ترين روش براي طبقه بندي سبك هاي مختل�? موسيقي، طبقه بندي اقتصادي است.
موسيقي زيرزميني يا متقابل مجموعه اي از سبك هاي موسيقي است كه در زمان توليد خود مورد توجه تهيه كنندگان و ناشران قرار نمي گيرند و معمولا با سبك زندگي ارزش هاي طبقه متوسط دنياي سرمايه داري در تضاد است. اين سبك هاي موسيقي معمولا پس از آن كه توسط ا�?راد و شركتهاي مستقل كوچك به عموم مردم عرضه مي شود، از سوي جمع (و حتي طبقه متوسط) مورد پذيرش قرار مي گيرد و شركتهاي مهم ضبط و پخش موسيقي، روي به عرضه گسترده آن آثار مي آورند.
آن دسته از ويژگيهاي �?رهنگ متقابل كه اما از سوي رسانه هاي گروهي معمولا مورد توجه قرار مي گيرد مربوط به هنرمندان اين سبك هاست. از نسل بيت ها به بعد عمده هنرمندان و مخاطبان �?رهنگ متقابل به است�?اده از واژه هاي نامطلوب رسانه هاي رسمي و مواد مخدر شهرت داشته اند.
اين شهرت عمدتا موجب مي شود ارزش هاي موسيقايي و جامعه شناختي اين گروه ها (حتي به رغم توجه ا�?رادي ماند ماركوزه به اين جنبه ها) مغ�?ول باقي بماند و وقتي در رابطه با اين موضوع به ايران نگاه كنيم، مي بينيم كه اوضاع قدري پيچيده تر هم مي شود.
در ايران قسمت كمي از تبليغات رسانه هاي جمعي غرب (كه معمولا باز هم بيشتر به جنبه هاي من�?ي سبك زندگي هنرمندان �?رهنگ متقابل اشاره دارد) به مخاطبان اين �?رهنگ منتقل مي شود. به اين ترتيب چهره هنرمندان �?رهنگ متقابل در ايران به كلي چهره اي مخدوش، نامطلوب و نامتناسب با جامعه ما جلوه داده مي شود. اين در حالي است كه بسياري از ناشران و �?عالان عرصه نشر در ايران، به صورتي كه كاملا من�?علانه با تقريبا همه انواع موسيقي نامتعار�? سر ناسازگاري مي گذارند و نتيجه �?عاليت آنها در عرضه محصولات زيرزميني بسيار اندك است.
مشكل اصلي جامعه موسيقي جامعه تهيه كنندگان و جامعه مخاطبان موسيقي در ايران را مي توان در اصطلاح رجوع به خاطره خلاصه كرد. آن دسته از هنرمندان موسيقي در ايران كه معمولا داراي توان پيداكردن تهيه كننده و عرضه آثار بر جامعه اند به زنده كردن خاطرات مردم گرايش �?راواني دارند. بسياري از هنرمندان به بازخواني آثار گذشتگان مي پردازند و بسياري ديگر، دست به ارائه كپي هاي دست چندم از آثار اصلي توليدشده در گذشته مي زند. حتي كار به جايي رسيده است كه در هنگام بررسي يك اثر موسيقي كه بديهي است (و حتي ممكن است جالب هم نباشد، اما داراي مول�?ه هاي تكراري از اجراهاي قديمي نيست) منتقدان و مخاطبان به جاي آن كه به توصي�? ويژگيهاي موسيقايي �?رد نوآور بپردازند، صر�?ا وي را با عبارت هايي از قبيل شبيه كسي اجرا نمي كند و طرح ژنريك نيست توصي�? مي كنند.
تهيه كنندگان كه چندان ميلي به ريسك كردن ندارند نيز در عمده موارد دل مي بندند به امنيت ناشي از قطعيت �?روش آثار هنرمندان زنده كننده خاطره و در اين ميان حاشيه عظيمي از هنرمندان توليد مي شود كه نمي توانند صداي خود را به گوش مخاطبان برسانند.
در اروپا و در ايران، گذشته موسيقي زيرزميني خيلي درخشان نبود. هنرمندهايي كه به �?عاليت در اين سبك ها مشغول بودند �?قط از راه هاي سنتي براي عرضه آثار خود به مخاطبان بهره مي بردند. آنها مجبور بودند خود را باب ميل و سليقه مسئولان راديو و تلويزيون ها ويرايش كنند تا آثارشان از راديوها و تلويزيون ها پخش شود يا بايد قدري با تهيه كننده ها كنار مي آمدند و صدايي را توليد مي كردند كه تهيه كننده ها ميلي به شنيده شدن آن داشتند و راه سوم _ البته در غرب _ اين بود كه گروه هاي موسيقي به آرامي در گوشه و كنار كا�?ه ها و تالارهاي كوچك اجراي موسيقي، براي مخاطبي چند صد ن�?ره بنوازند و دل خوش كنند كه دارند موسيقي مي نوازند . اما ات�?اقي كه در صنعت ضبط و پخش موسيقي ات�?اق ا�?تاد ناگهان همه چيز را عوض كرد.
�?قط با عرضه نوارهاي كاست در غرب، هنرمندان موسيقي زيرزميني وسيله اي را به دست آوردند كه اولا ارزان قيمت بود، ثانيا كاركردن با آن راحت بود و ثالثا تكثير آن در هر خانه اي ممكن بود. به اين ترتيب در دهه ۱۹۸۰ ميلادي در هر گوشه اي از شهرهاي مهم �?رهنگ متقابل، عده اي از جوانان كه تا چندي قبل نمي دانستند چگونه مي توانند صداي خود را به مخاطب هايشان برسانند، دور هم جمع شدند تا با وسايلي كه امروزه ابتدايي به نظر مي رسد، صدايي را توليد كنند كه گرچه در استوديو توليد نشده بود و كي�?يت استاندارد آثار رسمي را نداشت، اما پر بود از شور و هيجان و نوآوري و صدالبته مت�?اوت بود.
اين صداي مت�?اوت ظر�? چندين سال راه خود را به صحنه هاي اجراي موسيقي در راديو و تلويزيون و تالارهاي بزرگ و حتي استاديوم هاي ورزشي گشود و الان، تهيه كننده ها عموما آن قدر با �?روش هاي چشمگير و غيرقابل انتظار گروه هاي زيرزميني روبرو شده اند كه ديگر خود چراغ به دست هنرمندان زيرزميني را جست و جو مي كنند. در عين حال با اجراي مكرر ترانه هايي كه روزگاري زيرزميني تلقي مي شدند، شاهد اين پارادوكس هستيم كه آثار زيرزميني قديمي، آثار معيار ورسمي به شمار مي آيند و مدام آثار زيرزميني ديگري كه توليد مي شوند به رقابت با اين كلاسيك ها برمي خيزند و اين شده است كه هر چند سال به مرور آثار زيرزميني به آثار مورد توجه طبقه متوسط تبديل مي شوند و دقيقا در اين تغيير مخاطب است كه تعري�? قديمي از آنها ديگر با واقعيت امروزي آنها جور درنمي آيند.
حالا ببينيم در ايران چه رخ داده است و چه چيز در حال رخ دادن است؟ گ�?تن خاطره در موسيقي در ايران را احتمالا هنوز از ياد نبرده ايد. تعدادي از تهيه كننده هاي بزرگ كه از قبل از انقلاب به �?عاليت موسيقي مشغول بوده اند كه امروز نيز در حال توليد موسيقي اند. با استثناءهايي اندك، تهيه كننده هاي جديد هم به همان سبك قديمي و امن تهيه كننده هاي كهنسال ارادت دارند و طبق همان سبك كار مي كنند، از سوي ديگر ميانگين سني جامعه ما كم است و جوانان �?راوان جامعه ما در حال رويارويي با وضعيت هاي جديدي (هم در حوزه هاي �?ردي و هم در حوزه هاي اجتماعي) هستند كه در نسل هاي قبلي سابقه نداشته است. به اين ترتيب حتي اگر بپذيريم كه توليدات رسمي سنتي و كلاسيك موسيقي در جامعه ما در زمان هاي گذشته به لطاي�? الحيل مي توانست پاسخگوي نيازهاي جامعه و صداي واقعي جامعه باشد، امروزه ديگر با وضعي مواجهيم كه موسيقي جديد و نويي را مي طلبد.
در سوي ديگر قضيه ، اين واقعيت وجود دارد كه تعداد جواناني كه به هر دليل روي به موسيقي مي آورند بسيار چشمگير است. آمار غيررسمي واردات سازها و همچنين ميزان قابل توجه توليد ساز در ايران نشان مي دهد كه در كنج خانه ها، هنرمندان �?راوان به كار مشغول اند و از ميان اين تعداد �?راوان هنرمندها، لاجرم تعدادي اثر جالب توجه توليد مي شود كه اين آثار به دست مخاطبان نمي رسد. من �?قط درباره تكنولوژي نوار كاست در غرب صحبت كردم، اما امروزه ورود تجهيزات و امكانات كامپيوترهاي خانگي، هر كس به محض خريدن يك ميكرو�?ون مناسب مي تواند يك استوديوي خانگي ضبط موسيقي داشته باشد و با توجه به حجم كم آهنگ ها در �?رمت Mp3، آهنگ هاي خود را به راحتي از طريق اينترنت، سي دي و روشهاي متنوع ديگر به گوش ديگر ا�?راد برساند.


ادیب وحدانی

:o