akanani
Sunday 20 January 2008, 02:02 PM
گرد آوري و انتشارنوحه‌ها و سينه‌زني‌هاي اصيل و تاريخي از جمله كارهايي است كه تا كنون كمتر صورت گرفته است و ياد نامه پرده عشاق نمونه اي انگشت شمار از اين گونه كارهاست.
اگرچه بخشي مهم از موسيقي نواحي ايران و اصولا موسيقي رديفي ما نشات گرفته از موسيقي مذهبي است و حتي هنرمندان به نامي چون حسين عليزاده (You can see links before reply) در تصنيف برخي از قطعات خود به اين الهام اشاره هاي مستقيم كرده اند(1) ويا آهنگسازان ديگري ، همانند استاد فرهاد فخرالديني در ساخت موسيقي سريال امام علي(ع) و مجيد انتظامي در ساخت موسيقي روز واقعه و برخي سريال هاي مذهبي ديگر چون سريال امام حسن (ع) و امام رضا(ع) به‌اين فضاها اشاره نموده اند ،اما نگاهي به پيشينه اين گونه كارها نشان مي‌دهد كه گردآوري و جمع كردن اين نغمه ها كه در زمره گنجينه موسيقي ما به شمار مي‌روند هنوز صورت و صبغه مناسبي به خود نگرفته است و كار هاي فراواني دراين زمينه بايد صورت بگيرد تا بتوان در نهايت به منبعي كامل از موسيقي مذهبي در تمامي نقاط ايران دست يافت.
طبيعي است كه اين حركت‌ها،اگر بخواهد درمسير مناسب و كاملي به پيش برود،نيازمند كمك و مساعدت نهادهاي دولتي فرهنگي ، هنري و به خصوص نهادي همانند صداو سيما است كه به دليل گستردگي آن و نيز شرح وظايفي كه برايش در نظر گرفته شده است، مي‌تواند با مدد گيري از محققان و پژوهشگران موسيقي نواحي ايران در گوشه گوشه اين آب و خاك به گرد آوري اين نغمات دست يازد.
متاسفانه به دليل آنكه برخي از راويان و خنياگران نامي مناطق مختلف ايران در سنين كهولت قرار دارندو حتي برخي از آنها به ديار باقي شتافته اند، لذا هر روز كه دراين امر تاخيري صورت بگيرد، زيان هاي فراوانتري نصيب فرهنگ شفاهي ما مي‌شود.
اگرچه تا كنون در زمينه ثبت و ضبط موسيقي مذهبي و به خصوص موسيقي مربوط به ايام عزاداري امام حسين ( ع) كارهاي چندي صورت گرفته است، اما نگارنده كمتر مشاهده كرده است كه نهادي اين همت را به خرج دهد كه بخواهد از پيشينه اين گونه كارها منبعي مورد اعتماد و چند وجهي به دست دهد.
براي نمونه سازمان صدا وسيما در دوره مديريت علي معلم (You can see links before reply)قرار بود مجموعه اي از 300 نوحه- تصنيف كه همگي آنها در تعزيه هاي قديم خوانده مي شدند را ضبط و نگهداري كند. اين نوحه ها را جلال الدين محمديان خواننده شناخته شده و از تعزيه شناسان قابل با استناد به برخي منابع و به خصوص پدر تعزيه خوانش گردآوري كرده بود ،اما به گفته آقاي محمديان تنها 60 نوحه- تصنيف از اين مجموعه ضبط شد و بقيه آنها اكنون رها شده است و كسي هم به فكر سامان دادن آن نيست.
اواخر سال گذشته اما، به همت موسسه نغمه شهر سازمان فرهنگي و هنري شهرداري تهران مجموعه اي شامل 8 سي دي صوتي از نغمه هاي عاشورايي به همراه كتابچه اي توصيفي به بازار موسيقي راه يافت.
اين مجموعه پس از مجموعه اي سه آلبومه كه اوايل دهه هفتاد از سوي مركز موسيقي وزارت ارشاد و به كوشش محمد علي صفري ، انتشار عمومي يافته بود،دومين مجموعه اي است كه در چنين قالبي به بازار موسيقي و آثار شنيداري راه مي يابد ، در آن مجموعه برخي از غني ترين مقام هاي موسيقي مذهبي دوران مختلف از نواحي ايران را مي توانستيم جست و جو كنيم . نغمه هايي كه چه به لحاظ اصالت و چه از منظر بافت ملوديك قابل اعتنا بوده و هستند و گوش سپردن به آنها به آدمي بهجتي روحاني عطا مي كند.
دو سال قبل هم به همت انتشارات ماهور يك سي دي از موسيقي اربعين در بوشهر انتشار عمومي يافت.اين آلبوم از جهاتي منحصر به فرد است ،چرا كه خانم فوزيه مجد ، محقق و موزيسين نامدار قطعات آن را در سال 1352، زماني كه گروه صدابرداري سريال دليران تنگستان در‌آن منطقه بودند با كيفيت خوب ومطلوب و در صحنه ضبط و ثبت كرد. در اين مجموعه دو خواننده شناخته شده موسيقي مذهبي بوشهر نغمه هاي سنتي اين منطقه را بازخواني مي كنند.
ياد نامه پرده عشاق
You can see links before reply
اين مقدمه طولاني رانوشتيم تا نشان دهيم كه بضاعت موسيقي مداحي ما به رغم گنجينه هاي فراوان در اين سو و آن سو تا چه اندازه اندك است.
مجموعه «يادنامه پرده عشاق»كه مجري طرح آن سيد عباس سجادي است و سيد محمد سادات اخوي ،انتخاب ،تدوين وتصحيح آن را با همراهي گروهي از علاقه مندان به حفظ نغمه هاي كهن موسيقي مذهبي ايران انجام داده است،در نوع خود اثري منحصر به فرد است. از اين منظر كه اين كار مي تواند الگويي باشد براي شهرهاي ديگر كشور كه بتوانند نغمه هاي كهن موسيقي مذهبي را گرد آوري كرده و در دسترس علاقه مندان قرار دهند.دراين مجموعه تقريبا مرثيه هاي خوانده شده در تكايا و مساجد بزرگ تهران در 5 دهه اخير آمده است.
البته برخي از اين نغمه ها در شب هاي ماه رمضان هم خوانده شده است و مي توان گفت كه اين مجموعه تنها نغمه هاي مرتبط با ايام عاشوراي حسيني را در بر نمي گيرد ، بلكه به ديگر ائمه و معصومين هم به نوعي مي پردازد، اما عمده اين نغمه ها و مرثيه ها به عزاداري سيد الشهدا ي كربلا اختصاص دارد و مي توان با تسامح گفت كه اين نغمه ها نغمه هايي عاشورايي اند.
برخي از اين قطعات و مرثيه هاي اجرا شده از مكانهايي چون كربلاي معلي ( آن هم در چند دهه پيش) ويا سوريه ( مرقد حضرت زينب (س) ) گرد آمده است كه از تلاش چند وجهي دست اندركاران آن خبر مي دهد.
كيفيت برخي از اين آثار به رغم پالايش هايي كه صورت گرفته بسيار پايين است. اما با توجه به توضيحات گرد آورنده اين اثر در مقدمه ، مشخص است كه جز همين نسخه ها ، اثر ديگري از اين مرثيه سرايان به دست نيامده بود. اين نغمه ها و مرثيه ها به رغم كيفيت ضبط پايين فضاي ملوديك كار را تا حدودي انتقال مي دهد، اما براي درك شعر خوانده شده بايد تلاشي مضاعف صورت داد تا به درك آن نايل شد.در مقابل به دليل ضبط صحنه اي كار بسيار طبيعي از كار در آمده و گريه و زاري مشتاقان و حاضران در مجلس فضا را بسيار طبيعي و گوشنواز كرده است.
برخي از نامداران مداحي دراين مجموعه حضور دارند كه از جمله آنها مي‌‌توان به پدر اكبر گلپايگاني، خواننده نامدار موسيقي سنتي، اشاره كرد.[بنيان‌هاي نظري و تاريخي مداحي (You can see links before reply)]
به نظر مي رسد اين مجموعه بيش از انكه در پي ارائه تنوع ملوديك در نغمه هاي عاشورايي باشد ، در پي ارائه تنوع كمي از صداي خوانندگان معروف مرثيه در تهران بوده اند. بر همين بنياد صداي بسياري از مرثيه خوانان( به قدر حتي چند دقيقه) هم در اين مجموعه آمده است.
برخي از آثار اين مجموعه، چنانكه دست اندركاران آن عنوان كرده اند،به هزار مصيبت و با كمترين اطلاعات به دست آمده است و حتي خانواده اين مرحومان هم اطلاعات دقيقي از اجراهاو مكانهاي اجراهانداشتند. از اين منظر بايد كار دست اندركاران تهيه و تدوين اين آثار را ستود.
نگاهي به برخي از اجراهاي شاخص برخي از مرثيه سرايان شاخص دراين مجموعه نشان مي دهد ، سنت مرثيه خواني پنج دهه اخير تهران، به لحاظ ساخت ملوديك و نحوه دم گيري و پاسخ دهي سينه زنان ، همچنان جاري است و بسياري از اين ملودي ها در فضاي نوحه خواني و مرثيه سرايي اين ايام نيز استمراري منطقي يافته است.
اگر چه در چند سال اخير رويكردي تقليدي به استفاده از برخي تصانيف خوانندگان معروف نيز ديده مي شود كه متاسفانه اين امر به استقلال فضاي ملوديك مرثيه خواني از فضاي موسيقي سنتي ايراني آسيب هايي جدي وارد كرده است. اين تقليد اگرچه مشكل خاصي ايجادنمي كند اما به دليل ياد آوري ترانه اي كه خود البته از ملودي ها و نغمه هاي اصيل موسيقي ايران اخذ شده است، مي تواند برخي آشفتگي هاي به وجود آمده در اين مسير را سبب شود.
در نهايت آنكه بايد قدر چنين مجموعه هايي را دانست و به دست اندركاران آن بابت چنين تلاشي تبريك گفت.
1- آقاي عليزاده كه دوران كودكي اش را در محله سيد نصرالدين بزرگ شده و مدرسه اش در نزديكي بازار تهران بود، تصوير هاي ذهني فراواني از دوران كودكي دارد كه برخي از آنها بعد ها ، همانند قطعه حصار ، الهام بخش وي در ساخت قطعات موسيقي ماندگاري شد.
وي براي قطعه حصار از مراسم زنجير زني روز عاشورا ( عزاداري براي امام حسين (ع) الهام مي گيرد و مي گويد كه « قطعه حصار از دريچه گوش شنونده اي روايت مي شود كه در گوشه اي از ميدان ناظر ورود و خروج دسته هاي سينه زني و زنجير زني است و جالب اين كه خروج اين دسته ها در انبوهي از گرد و خاك و غبار محو مي شوند و من براي اين قطعه پاياني خاص ننوشته ام، بلكه پايان بندي اين قطعه به گونه اي است كه نشان دهنده همين محو شدگي دسته هاست كه گويي ناظر اين مراسم صداي سنج و ضرب زورخانه را همراه با دورشدن اين دسته هامي شنود تازماني كه محو ودرغبار گم شوند.»( گفت وگو با حسين عليزاده- محسن شهرنازدار- نشر ني )
You can see links before reply (You can see links before reply)You can see links before reply You can see links before reply (You can see links before reply)
اگرچه بخشي مهم از موسيقي نواحي ايران و اصولا موسيقي رديفي ما نشات گرفته از موسيقي مذهبي است و حتي هنرمندان به نامي چون حسين عليزاده (You can see links before reply) در تصنيف برخي از قطعات خود به اين الهام اشاره هاي مستقيم كرده اند(1) ويا آهنگسازان ديگري ، همانند استاد فرهاد فخرالديني در ساخت موسيقي سريال امام علي(ع) و مجيد انتظامي در ساخت موسيقي روز واقعه و برخي سريال هاي مذهبي ديگر چون سريال امام حسن (ع) و امام رضا(ع) به‌اين فضاها اشاره نموده اند ،اما نگاهي به پيشينه اين گونه كارها نشان مي‌دهد كه گردآوري و جمع كردن اين نغمه ها كه در زمره گنجينه موسيقي ما به شمار مي‌روند هنوز صورت و صبغه مناسبي به خود نگرفته است و كار هاي فراواني دراين زمينه بايد صورت بگيرد تا بتوان در نهايت به منبعي كامل از موسيقي مذهبي در تمامي نقاط ايران دست يافت.
طبيعي است كه اين حركت‌ها،اگر بخواهد درمسير مناسب و كاملي به پيش برود،نيازمند كمك و مساعدت نهادهاي دولتي فرهنگي ، هنري و به خصوص نهادي همانند صداو سيما است كه به دليل گستردگي آن و نيز شرح وظايفي كه برايش در نظر گرفته شده است، مي‌تواند با مدد گيري از محققان و پژوهشگران موسيقي نواحي ايران در گوشه گوشه اين آب و خاك به گرد آوري اين نغمات دست يازد.
متاسفانه به دليل آنكه برخي از راويان و خنياگران نامي مناطق مختلف ايران در سنين كهولت قرار دارندو حتي برخي از آنها به ديار باقي شتافته اند، لذا هر روز كه دراين امر تاخيري صورت بگيرد، زيان هاي فراوانتري نصيب فرهنگ شفاهي ما مي‌شود.
اگرچه تا كنون در زمينه ثبت و ضبط موسيقي مذهبي و به خصوص موسيقي مربوط به ايام عزاداري امام حسين ( ع) كارهاي چندي صورت گرفته است، اما نگارنده كمتر مشاهده كرده است كه نهادي اين همت را به خرج دهد كه بخواهد از پيشينه اين گونه كارها منبعي مورد اعتماد و چند وجهي به دست دهد.
براي نمونه سازمان صدا وسيما در دوره مديريت علي معلم (You can see links before reply)قرار بود مجموعه اي از 300 نوحه- تصنيف كه همگي آنها در تعزيه هاي قديم خوانده مي شدند را ضبط و نگهداري كند. اين نوحه ها را جلال الدين محمديان خواننده شناخته شده و از تعزيه شناسان قابل با استناد به برخي منابع و به خصوص پدر تعزيه خوانش گردآوري كرده بود ،اما به گفته آقاي محمديان تنها 60 نوحه- تصنيف از اين مجموعه ضبط شد و بقيه آنها اكنون رها شده است و كسي هم به فكر سامان دادن آن نيست.
اواخر سال گذشته اما، به همت موسسه نغمه شهر سازمان فرهنگي و هنري شهرداري تهران مجموعه اي شامل 8 سي دي صوتي از نغمه هاي عاشورايي به همراه كتابچه اي توصيفي به بازار موسيقي راه يافت.
اين مجموعه پس از مجموعه اي سه آلبومه كه اوايل دهه هفتاد از سوي مركز موسيقي وزارت ارشاد و به كوشش محمد علي صفري ، انتشار عمومي يافته بود،دومين مجموعه اي است كه در چنين قالبي به بازار موسيقي و آثار شنيداري راه مي يابد ، در آن مجموعه برخي از غني ترين مقام هاي موسيقي مذهبي دوران مختلف از نواحي ايران را مي توانستيم جست و جو كنيم . نغمه هايي كه چه به لحاظ اصالت و چه از منظر بافت ملوديك قابل اعتنا بوده و هستند و گوش سپردن به آنها به آدمي بهجتي روحاني عطا مي كند.
دو سال قبل هم به همت انتشارات ماهور يك سي دي از موسيقي اربعين در بوشهر انتشار عمومي يافت.اين آلبوم از جهاتي منحصر به فرد است ،چرا كه خانم فوزيه مجد ، محقق و موزيسين نامدار قطعات آن را در سال 1352، زماني كه گروه صدابرداري سريال دليران تنگستان در‌آن منطقه بودند با كيفيت خوب ومطلوب و در صحنه ضبط و ثبت كرد. در اين مجموعه دو خواننده شناخته شده موسيقي مذهبي بوشهر نغمه هاي سنتي اين منطقه را بازخواني مي كنند.
ياد نامه پرده عشاق
You can see links before reply
اين مقدمه طولاني رانوشتيم تا نشان دهيم كه بضاعت موسيقي مداحي ما به رغم گنجينه هاي فراوان در اين سو و آن سو تا چه اندازه اندك است.
مجموعه «يادنامه پرده عشاق»كه مجري طرح آن سيد عباس سجادي است و سيد محمد سادات اخوي ،انتخاب ،تدوين وتصحيح آن را با همراهي گروهي از علاقه مندان به حفظ نغمه هاي كهن موسيقي مذهبي ايران انجام داده است،در نوع خود اثري منحصر به فرد است. از اين منظر كه اين كار مي تواند الگويي باشد براي شهرهاي ديگر كشور كه بتوانند نغمه هاي كهن موسيقي مذهبي را گرد آوري كرده و در دسترس علاقه مندان قرار دهند.دراين مجموعه تقريبا مرثيه هاي خوانده شده در تكايا و مساجد بزرگ تهران در 5 دهه اخير آمده است.
البته برخي از اين نغمه ها در شب هاي ماه رمضان هم خوانده شده است و مي توان گفت كه اين مجموعه تنها نغمه هاي مرتبط با ايام عاشوراي حسيني را در بر نمي گيرد ، بلكه به ديگر ائمه و معصومين هم به نوعي مي پردازد، اما عمده اين نغمه ها و مرثيه ها به عزاداري سيد الشهدا ي كربلا اختصاص دارد و مي توان با تسامح گفت كه اين نغمه ها نغمه هايي عاشورايي اند.
برخي از اين قطعات و مرثيه هاي اجرا شده از مكانهايي چون كربلاي معلي ( آن هم در چند دهه پيش) ويا سوريه ( مرقد حضرت زينب (س) ) گرد آمده است كه از تلاش چند وجهي دست اندركاران آن خبر مي دهد.
كيفيت برخي از اين آثار به رغم پالايش هايي كه صورت گرفته بسيار پايين است. اما با توجه به توضيحات گرد آورنده اين اثر در مقدمه ، مشخص است كه جز همين نسخه ها ، اثر ديگري از اين مرثيه سرايان به دست نيامده بود. اين نغمه ها و مرثيه ها به رغم كيفيت ضبط پايين فضاي ملوديك كار را تا حدودي انتقال مي دهد، اما براي درك شعر خوانده شده بايد تلاشي مضاعف صورت داد تا به درك آن نايل شد.در مقابل به دليل ضبط صحنه اي كار بسيار طبيعي از كار در آمده و گريه و زاري مشتاقان و حاضران در مجلس فضا را بسيار طبيعي و گوشنواز كرده است.
برخي از نامداران مداحي دراين مجموعه حضور دارند كه از جمله آنها مي‌‌توان به پدر اكبر گلپايگاني، خواننده نامدار موسيقي سنتي، اشاره كرد.[بنيان‌هاي نظري و تاريخي مداحي (You can see links before reply)]
به نظر مي رسد اين مجموعه بيش از انكه در پي ارائه تنوع ملوديك در نغمه هاي عاشورايي باشد ، در پي ارائه تنوع كمي از صداي خوانندگان معروف مرثيه در تهران بوده اند. بر همين بنياد صداي بسياري از مرثيه خوانان( به قدر حتي چند دقيقه) هم در اين مجموعه آمده است.
برخي از آثار اين مجموعه، چنانكه دست اندركاران آن عنوان كرده اند،به هزار مصيبت و با كمترين اطلاعات به دست آمده است و حتي خانواده اين مرحومان هم اطلاعات دقيقي از اجراهاو مكانهاي اجراهانداشتند. از اين منظر بايد كار دست اندركاران تهيه و تدوين اين آثار را ستود.
نگاهي به برخي از اجراهاي شاخص برخي از مرثيه سرايان شاخص دراين مجموعه نشان مي دهد ، سنت مرثيه خواني پنج دهه اخير تهران، به لحاظ ساخت ملوديك و نحوه دم گيري و پاسخ دهي سينه زنان ، همچنان جاري است و بسياري از اين ملودي ها در فضاي نوحه خواني و مرثيه سرايي اين ايام نيز استمراري منطقي يافته است.
اگر چه در چند سال اخير رويكردي تقليدي به استفاده از برخي تصانيف خوانندگان معروف نيز ديده مي شود كه متاسفانه اين امر به استقلال فضاي ملوديك مرثيه خواني از فضاي موسيقي سنتي ايراني آسيب هايي جدي وارد كرده است. اين تقليد اگرچه مشكل خاصي ايجادنمي كند اما به دليل ياد آوري ترانه اي كه خود البته از ملودي ها و نغمه هاي اصيل موسيقي ايران اخذ شده است، مي تواند برخي آشفتگي هاي به وجود آمده در اين مسير را سبب شود.
در نهايت آنكه بايد قدر چنين مجموعه هايي را دانست و به دست اندركاران آن بابت چنين تلاشي تبريك گفت.
1- آقاي عليزاده كه دوران كودكي اش را در محله سيد نصرالدين بزرگ شده و مدرسه اش در نزديكي بازار تهران بود، تصوير هاي ذهني فراواني از دوران كودكي دارد كه برخي از آنها بعد ها ، همانند قطعه حصار ، الهام بخش وي در ساخت قطعات موسيقي ماندگاري شد.
وي براي قطعه حصار از مراسم زنجير زني روز عاشورا ( عزاداري براي امام حسين (ع) الهام مي گيرد و مي گويد كه « قطعه حصار از دريچه گوش شنونده اي روايت مي شود كه در گوشه اي از ميدان ناظر ورود و خروج دسته هاي سينه زني و زنجير زني است و جالب اين كه خروج اين دسته ها در انبوهي از گرد و خاك و غبار محو مي شوند و من براي اين قطعه پاياني خاص ننوشته ام، بلكه پايان بندي اين قطعه به گونه اي است كه نشان دهنده همين محو شدگي دسته هاست كه گويي ناظر اين مراسم صداي سنج و ضرب زورخانه را همراه با دورشدن اين دسته هامي شنود تازماني كه محو ودرغبار گم شوند.»( گفت وگو با حسين عليزاده- محسن شهرنازدار- نشر ني )
You can see links before reply (You can see links before reply)You can see links before reply You can see links before reply (You can see links before reply)