m_vilon
Thursday 11 January 2007, 03:11 PM
ریتم در موسیقی ایران:
اساس طبیعت، ریتم است. با نگاهی به اطرا? خود به آسانی می توان به وجود آن پی برد. گردش سیارات و ستارگان به دور خورشید، شب و روز، ?صل ها و غیره وجود ریتم را ثابت می کند. اساس ریتم، الگویی تکرار شونده از حس تنش و آسودگی یا حس انتظار و ارضا است. (یک) کم انصا?ی است اگر ریتم را ?قط مختص موسیقی بدانیم؛ و با شنیدن این کلمه ?قط به یاد ضرب و طبل و دهل بی?تیم. ریتم در همه جا و همه چیز هست. حرکت است؛ خواه تند، خواه کند؛ خواه در زمان، خواه در مکان. از طر?ی ریتم عنصر اولیه تمام هنرهاست و زیبایی خطوط، اشکال، رنگ ها، حرکات و ... را بوجود می آورد.
ونسان دندی (یک)، موسیقی دان ?رانسوی می گوید: ریتم عبارت است از نظم و تناسب در زمان و مکان. ا?لاطون نیز ریتم را انتظام جنبش و حرکت می داند. از آن جا که آدمی را طبیعت ورق می زند، ریتم را در نهادش قرار داده و هر آن وقت که انسان با جریان ریتمیک مواجه می شود، بی اختیار تسلیم، و ناخواسته با آن هماهنگ می شود. اصولا ما از کارهایی که با ریتم همراه است بیشتر لذت می بریم و کار و ?عالیت در قالب یک عمل ریتمیک آسان تر است و انرژی کمتری طلب می کند. برای مثال دویدن سربازها که با ریتم خاصی همراه است (چهار تایی به صورت یک، دو، سه، چهار) به مراتب راحت تر و دلپذیرتر است از دویدن همان سربازها بدون نظم. یا اینکه انسان شعر را به خاطر وزنش بهتر و راحت تر از نثر به خاطر می سپارد. ح?ظ جدول ضرب نیز با ریتم آسان تر صورت می گیرد.
دو دوتا، چهارتا. سه سه تا، نه تا و ...
ریتم در موسیقی نیز به عنوان یک رکن بنیادی محسوب می شود و خیلی از محققان آن را بر ملودی مقدم دانسته اند. در همه رسالات موسیقی قدیم، ریتم یکی از بخش های مهم رساله است که راجع به آن بحث های ?راوانی نیز کرده اند. هرچند در تعری? و تبیین ریتم، در بین رسالات اختلا? هایی هم دیده می شود، ولی با بررسی دقیق تا حدودی می توان به نتیجه ثابتی رسید. در قدیم ریتم را ایقاع می گ?تند و موسیقی دانان تعری? های نسبتا یکدستی از آن ارایه کرده اند که در جای خود به آن می پردازیم. ایقاعات را با دور می سنجیدند. منظور از دور، یک سیکل زمانی است که در آن آرایش مشخصی از ضربات قرار می گیرد. به طور کل شاخص ریتم در موسیقی ایران همان سیستم دوری است، که مطابق با عروض در شعر است. ولی متاس?انه امروزه به این مهم توجهی نمی شود و نت نویسان، آثار ایرانی را در قالب میزان‌بندی، که شاخص ریتم در موسیقی اروپایی است، می نویسند. برای مثال به گوشه کرشمه که در ردی? موسیقی ایرانی، از گوشه های دارای وزن است می پردازیم:
آرایش ریتمیک این دور به شکل زیر است:
تَنَنْ تَنَنْ تَنَنَنْ تَنْ تَنَنْ تَنَنْ تَنَنَنْ تَنْ
م?اعلن ?علاتن م?اعلن ?علاتن
این دور را می توان با نت های موسیقی اروپایی نوشت:
اما نمی توان آن را در قالب میزان بندی اروپایی جای داد. ولی متأس?انه می بینیم عده ای با پا?شاری سعی در قرار دادن این دور در یکی از میزان های اروپایی، دارند.
کرشمه در کتاب شیوه نی نوازی نوشته آقای محمد علی کیانی نژاد، به صورت دو چهارم بیان شده است. (یک)
گذشته از اشتباهی که در نگارش میزان اول و چهارم صورت گر?ته (یک)، طبق تعری? دو چهارم
ریتمی است که در هر میزان آن دو ضرب وجود دارد؛ ضرب اول قوی و ضرب دوم ضعی?؛ که ضربات قوی و ضعی? در دور کرشمه این گونه نیست.
در کتاب دایره المعار? موسیقی کهن ایران نوشته مهران پورمندان نیز آمده است: (یک)
کرشمه، ?رمی در موسیقی ایران و دارای وزن معمولا سه ضربی است...
آقای ?رهاد ?خرالدینی نیز در مجله موسیقی شماره صد و ه?ده آورده اند: (یک) اگر به ردی? ها و دستگاه های موسیقی ملی ایران دقت کرده باشیم می بینیم که کرشمه خیلی زیاد به چشم می خورد و معمولا ریتم آن سه ضربی یا به عبارت دیگر میزان ترکیبی دو ضربی مانند شش هشتم، است که در بعضی نقاط قسمت قوی ضرب دوم به قسمت ضعی? ضرب اول مربوط شده و حالت سنکپ ایجاد می کند. اگر سه ضربی ?رض کنیم، هر میزان شش هشتم حامل دو میزان سه هشتم خواهد شد که البته می توان به صورت سه چهارم هم نوشت در اینجا ضرب قوی به وسیله عمل سنکپ به ضرب ضعی? تبدیل می شود.
هم چنین آقای موسی معرو?ی در کتاب ردی? موسیقی ایران این دور را به‌صورت سه چهارم درآورده اند. (یک)
و هم چنین ایشان در همان کتاب، کرشمه ماهور را چنین بیان کرده اند:
همان گونه که در مثال ها دیده می شود دور کرشمه را هر بار در یکی از میزان های اروپایی گنجانده اند. حال آن که . . . . . . .
و ... هر کدام برای خود تعری? خاصی دارند. با این وص? چگونه می توان یک دور را در سه چهار میزان مت?اوت جای داد که هر بار هم درست باشد؟! علاوه بر این، امروزه ?رم های دیگر موسیقی ایران نظیر چهار مضراب، رنگ، پیش درآمد و غیره نیز به‌گونه قبل، در قالب میزان بندی اروپایی مطرح می شود. برای مثال امروزه پیش درآمد‌ها را با ت?کر دوری (که در نهاد موسیقی ایران است) می سازند و سپس برای نت نویسی، آن را در قالب شش چهارم یا چهار چهارم جای می دهند! در موقع اجرا نیز سعی در رعایت قالب های میزانی می کنند و در نهایت قطعه ای که دوری ساخته شده، میزانی اجرا می شود! حال به مرور زمان ذایقه آهنگساز ایرانی از ت?کر دوری به ت?کر میزانی تبدیل شده و پیش درآمد را از همان ابتدای ساخت، در قالب شش چهارم یا چهار چهارم می سازد.
اساس طبیعت، ریتم است. با نگاهی به اطرا? خود به آسانی می توان به وجود آن پی برد. گردش سیارات و ستارگان به دور خورشید، شب و روز، ?صل ها و غیره وجود ریتم را ثابت می کند. اساس ریتم، الگویی تکرار شونده از حس تنش و آسودگی یا حس انتظار و ارضا است. (یک) کم انصا?ی است اگر ریتم را ?قط مختص موسیقی بدانیم؛ و با شنیدن این کلمه ?قط به یاد ضرب و طبل و دهل بی?تیم. ریتم در همه جا و همه چیز هست. حرکت است؛ خواه تند، خواه کند؛ خواه در زمان، خواه در مکان. از طر?ی ریتم عنصر اولیه تمام هنرهاست و زیبایی خطوط، اشکال، رنگ ها، حرکات و ... را بوجود می آورد.
ونسان دندی (یک)، موسیقی دان ?رانسوی می گوید: ریتم عبارت است از نظم و تناسب در زمان و مکان. ا?لاطون نیز ریتم را انتظام جنبش و حرکت می داند. از آن جا که آدمی را طبیعت ورق می زند، ریتم را در نهادش قرار داده و هر آن وقت که انسان با جریان ریتمیک مواجه می شود، بی اختیار تسلیم، و ناخواسته با آن هماهنگ می شود. اصولا ما از کارهایی که با ریتم همراه است بیشتر لذت می بریم و کار و ?عالیت در قالب یک عمل ریتمیک آسان تر است و انرژی کمتری طلب می کند. برای مثال دویدن سربازها که با ریتم خاصی همراه است (چهار تایی به صورت یک، دو، سه، چهار) به مراتب راحت تر و دلپذیرتر است از دویدن همان سربازها بدون نظم. یا اینکه انسان شعر را به خاطر وزنش بهتر و راحت تر از نثر به خاطر می سپارد. ح?ظ جدول ضرب نیز با ریتم آسان تر صورت می گیرد.
دو دوتا، چهارتا. سه سه تا، نه تا و ...
ریتم در موسیقی نیز به عنوان یک رکن بنیادی محسوب می شود و خیلی از محققان آن را بر ملودی مقدم دانسته اند. در همه رسالات موسیقی قدیم، ریتم یکی از بخش های مهم رساله است که راجع به آن بحث های ?راوانی نیز کرده اند. هرچند در تعری? و تبیین ریتم، در بین رسالات اختلا? هایی هم دیده می شود، ولی با بررسی دقیق تا حدودی می توان به نتیجه ثابتی رسید. در قدیم ریتم را ایقاع می گ?تند و موسیقی دانان تعری? های نسبتا یکدستی از آن ارایه کرده اند که در جای خود به آن می پردازیم. ایقاعات را با دور می سنجیدند. منظور از دور، یک سیکل زمانی است که در آن آرایش مشخصی از ضربات قرار می گیرد. به طور کل شاخص ریتم در موسیقی ایران همان سیستم دوری است، که مطابق با عروض در شعر است. ولی متاس?انه امروزه به این مهم توجهی نمی شود و نت نویسان، آثار ایرانی را در قالب میزان‌بندی، که شاخص ریتم در موسیقی اروپایی است، می نویسند. برای مثال به گوشه کرشمه که در ردی? موسیقی ایرانی، از گوشه های دارای وزن است می پردازیم:
آرایش ریتمیک این دور به شکل زیر است:
تَنَنْ تَنَنْ تَنَنَنْ تَنْ تَنَنْ تَنَنْ تَنَنَنْ تَنْ
م?اعلن ?علاتن م?اعلن ?علاتن
این دور را می توان با نت های موسیقی اروپایی نوشت:
اما نمی توان آن را در قالب میزان بندی اروپایی جای داد. ولی متأس?انه می بینیم عده ای با پا?شاری سعی در قرار دادن این دور در یکی از میزان های اروپایی، دارند.
کرشمه در کتاب شیوه نی نوازی نوشته آقای محمد علی کیانی نژاد، به صورت دو چهارم بیان شده است. (یک)
گذشته از اشتباهی که در نگارش میزان اول و چهارم صورت گر?ته (یک)، طبق تعری? دو چهارم
ریتمی است که در هر میزان آن دو ضرب وجود دارد؛ ضرب اول قوی و ضرب دوم ضعی?؛ که ضربات قوی و ضعی? در دور کرشمه این گونه نیست.
در کتاب دایره المعار? موسیقی کهن ایران نوشته مهران پورمندان نیز آمده است: (یک)
کرشمه، ?رمی در موسیقی ایران و دارای وزن معمولا سه ضربی است...
آقای ?رهاد ?خرالدینی نیز در مجله موسیقی شماره صد و ه?ده آورده اند: (یک) اگر به ردی? ها و دستگاه های موسیقی ملی ایران دقت کرده باشیم می بینیم که کرشمه خیلی زیاد به چشم می خورد و معمولا ریتم آن سه ضربی یا به عبارت دیگر میزان ترکیبی دو ضربی مانند شش هشتم، است که در بعضی نقاط قسمت قوی ضرب دوم به قسمت ضعی? ضرب اول مربوط شده و حالت سنکپ ایجاد می کند. اگر سه ضربی ?رض کنیم، هر میزان شش هشتم حامل دو میزان سه هشتم خواهد شد که البته می توان به صورت سه چهارم هم نوشت در اینجا ضرب قوی به وسیله عمل سنکپ به ضرب ضعی? تبدیل می شود.
هم چنین آقای موسی معرو?ی در کتاب ردی? موسیقی ایران این دور را به‌صورت سه چهارم درآورده اند. (یک)
و هم چنین ایشان در همان کتاب، کرشمه ماهور را چنین بیان کرده اند:
همان گونه که در مثال ها دیده می شود دور کرشمه را هر بار در یکی از میزان های اروپایی گنجانده اند. حال آن که . . . . . . .
و ... هر کدام برای خود تعری? خاصی دارند. با این وص? چگونه می توان یک دور را در سه چهار میزان مت?اوت جای داد که هر بار هم درست باشد؟! علاوه بر این، امروزه ?رم های دیگر موسیقی ایران نظیر چهار مضراب، رنگ، پیش درآمد و غیره نیز به‌گونه قبل، در قالب میزان بندی اروپایی مطرح می شود. برای مثال امروزه پیش درآمد‌ها را با ت?کر دوری (که در نهاد موسیقی ایران است) می سازند و سپس برای نت نویسی، آن را در قالب شش چهارم یا چهار چهارم جای می دهند! در موقع اجرا نیز سعی در رعایت قالب های میزانی می کنند و در نهایت قطعه ای که دوری ساخته شده، میزانی اجرا می شود! حال به مرور زمان ذایقه آهنگساز ایرانی از ت?کر دوری به ت?کر میزانی تبدیل شده و پیش درآمد را از همان ابتدای ساخت، در قالب شش چهارم یا چهار چهارم می سازد.