arian
Thursday 23 October 2008, 09:04 AM
اشاره ی فردوسی در پیدایی نوای خوش (موسیقی) به اواسط دوران «جمشید» بازمیگردد و این عهد تقریبا بین ده هزار تا هفت هزار سال پیش است و این است گفتار فردوسی درباره ی آن :
جهان انجمن شد بر تخت اوی از آن برشده، فره و بخت اوی
به جمشید بر گوهر افشاندند مر آن روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فرودین [1] (You can see links before reply) برآسوده از رنج، تن دل ز کین
بزرگان به شادی بیاراستاند می و رود و رامشگران خواستند
پس از دوران «فریدون» و آغاز جنگهای آریاییان (سلم، تور و ایرج) که در آن پروای زخمه ی چنگ نیست ... نخست بار پس از دوره ی جمشیدی در دوران «منوچهر» سخن از ساز و آواز در جشن پیوند «زال و رودابه» میرود. که این خود آغاز دوره ی پهلوانی در تاریخ ایران و معادل چهار هزار و پانسد سال پیش است :
بفرمود تا زنگ و هندی درای زدند و گشادند پرده سرای
بزد نای رویین، و بربست کوس بیاراست لشکر چو چشم خروس
اباژنده پیلون و رامشگران زمین شد بهشت از کران تا کران
چه آواز نای و چه آواز چنگ خروشید بوق و آوای زنگ
همه شهر ز آوای هندی درای ز نالیدن بربط و چنگ و نای
تو گفتی در و بام رامشگر است زمانه به آرایش دیگر است
همه شب پیلان پر از کوس و نای در و دشت پر بانگ نغمه سرای
در این جشن، نام چندین ساز آمده که برخی از آنها چون :
«بوق»، «درای هند»، «کوس»، «زنگ» و «نای رویین» ... ویژه ی جنگ و حرکت سپاهیان است و برخی چون «چنگ»، «بربط»، «نای» ویژه ی رامشگران.
در زادن رستم جهان پهلوان ... و آمدن سام به دیدار رستم نیز از رامش خبری هست. و در آن :
همی خورد هر کس به آوای رود همی گفت هر کس به شادی سرود
یکی دیگر از آلات موسیقی جنگ نیز جامی بوده است که بر آن مهره میزدهاند و چنین پیداست که آواز آن بسیار دور رَوَنده بوده است :
بزد مهره در جام، بر پشت پیل وز او پر شد آواز، تا چند میل [2] (You can see links before reply)
در داستان «هفت خوان رستم» که از افسانههای خیالی شاهنامه در خوان چهارم است، هنگام روبرو شدن با زن جادو از «تنبور» و «رود» یاد میشود :
ابا می، یکی نغز تنبور بود بیابان چنان خانه ی سور بود
تهمتهن مر آن را به بر درگرفت بزد رود و گفتارها برگرفت
همچنین در داستان «بیژن و منیژه» سخن از گروه زیادی از رامشگران است :
در آن خانه سیسد پرستنده، رامشگر، خنیاگر و خدمتکار بودند. اما به هر صورت این خود اشاره به دسته ی ارکستر بزرگی میکند که تعداد آنان هر چه بود در خور نگرش است.
از شاهنامه چنین پیداست که «کرنای» یا «نای» بسیار بلند که در آن میدمند و هنوز در نقاره خانهها و در تعزیهها هنگام جنگ نواخته میشود، در دورانی پیش از جمشید یعنی دوران «تهمورث»[3] (You can see links before reply) پیدا شده است :
ز بس های و هوی و جرنگ و درای به کردار تهمورثی کرنای
در دوران «نوذر» که به زبان اوستایی «نئوتر» خوانده میشود و آن اشاره به فرمانروایی نژاد «مانوش» (مانوش چیترَ یا منوچهر) دارد که حکومت مرکزی ایران را در دست گرفتند، یکبار اشاره به «رود» و «رامشگر» میشود (منظور از «رود»، چیزی است که امروزه با واژه ی «ساز» میشناسیم)
به درگه یکی بزمگه ساختند یکی هفته با رود و مــَی باختند
در بخش دیگری از شاهنامه در جایی که «رستم» به فرمان «زال» برای آوردن «کیقباد» به البرز کوه میرود و این روزگار پیرامون چهارهزار سال پیش و آغاز دوره ی پهلوانی در تاریخ ایران است، در نخستین دیدار رستم و کیقباد باز سخن از «سرود» و «خنیاگری» است :
برآمد خروش از دل زیر و بم فراوان شده شادی، اندوه کم
نشستند خوبان بربط نواز یکی عود سوز و یکی عود ساز
سراینده ای این سخن ساز کرد دف و چنگ و نی را هم آواز کرد
که امروز روزی است با فر و داد که رستم نشسته است با کیقباد
به شادی زمانی برآریم کام ز جمشید گوییم و نوشیم جام
در شاهنامه از سازهای دیگری نیز نام برده شده :
برآمد خروشیدن گاو دم دم نای سرغین و روئینه خم
که در این شعر، «نای سرغین» و «گاو دم» سازهای بادی، و «خم رویین»(خم فلزی) نیز آلتی طبل مانند بوده است که با نواختن دست یا ضربههای جسم دیگر از آن بانگ بلند میشده، «تبیره» نوعی طبل است که از دیگر آلات موسیقیای بوده که در جنگ استفاده میشده :
تبیره زنان پیش بردند پیل برآمد یکی گرد چون کوه نیل
^[1] (You can see links before reply) ایرانیان برای هر روزی از ماه نامی داشتند و روز نخست ماه «هرمز» روز یا «اورمزد» روز بود، «هرمز فرودین» یعنی یکم فروردین ماه
^ [2] (You can see links before reply) میل واحد اندازه گیری بیابان واژه ای ایرانی ایت که در انگلستان بصورت مایل و در فرانسه نیل خوانده می شود.
^ [3] (You can see links before reply) دوران تهمورث یک دوره پیش از دوره ی تابندگی زندگی آریاییان یعنی زمان برگرفتن اسلحه، رام کردن اسب، پیدای خط و دین و پیروزی بر نیروهای زیانکار طبیعت است.
منبع : آريا بوم
جهان انجمن شد بر تخت اوی از آن برشده، فره و بخت اوی
به جمشید بر گوهر افشاندند مر آن روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فرودین [1] (You can see links before reply) برآسوده از رنج، تن دل ز کین
بزرگان به شادی بیاراستاند می و رود و رامشگران خواستند
پس از دوران «فریدون» و آغاز جنگهای آریاییان (سلم، تور و ایرج) که در آن پروای زخمه ی چنگ نیست ... نخست بار پس از دوره ی جمشیدی در دوران «منوچهر» سخن از ساز و آواز در جشن پیوند «زال و رودابه» میرود. که این خود آغاز دوره ی پهلوانی در تاریخ ایران و معادل چهار هزار و پانسد سال پیش است :
بفرمود تا زنگ و هندی درای زدند و گشادند پرده سرای
بزد نای رویین، و بربست کوس بیاراست لشکر چو چشم خروس
اباژنده پیلون و رامشگران زمین شد بهشت از کران تا کران
چه آواز نای و چه آواز چنگ خروشید بوق و آوای زنگ
همه شهر ز آوای هندی درای ز نالیدن بربط و چنگ و نای
تو گفتی در و بام رامشگر است زمانه به آرایش دیگر است
همه شب پیلان پر از کوس و نای در و دشت پر بانگ نغمه سرای
در این جشن، نام چندین ساز آمده که برخی از آنها چون :
«بوق»، «درای هند»، «کوس»، «زنگ» و «نای رویین» ... ویژه ی جنگ و حرکت سپاهیان است و برخی چون «چنگ»، «بربط»، «نای» ویژه ی رامشگران.
در زادن رستم جهان پهلوان ... و آمدن سام به دیدار رستم نیز از رامش خبری هست. و در آن :
همی خورد هر کس به آوای رود همی گفت هر کس به شادی سرود
یکی دیگر از آلات موسیقی جنگ نیز جامی بوده است که بر آن مهره میزدهاند و چنین پیداست که آواز آن بسیار دور رَوَنده بوده است :
بزد مهره در جام، بر پشت پیل وز او پر شد آواز، تا چند میل [2] (You can see links before reply)
در داستان «هفت خوان رستم» که از افسانههای خیالی شاهنامه در خوان چهارم است، هنگام روبرو شدن با زن جادو از «تنبور» و «رود» یاد میشود :
ابا می، یکی نغز تنبور بود بیابان چنان خانه ی سور بود
تهمتهن مر آن را به بر درگرفت بزد رود و گفتارها برگرفت
همچنین در داستان «بیژن و منیژه» سخن از گروه زیادی از رامشگران است :
در آن خانه سیسد پرستنده، رامشگر، خنیاگر و خدمتکار بودند. اما به هر صورت این خود اشاره به دسته ی ارکستر بزرگی میکند که تعداد آنان هر چه بود در خور نگرش است.
از شاهنامه چنین پیداست که «کرنای» یا «نای» بسیار بلند که در آن میدمند و هنوز در نقاره خانهها و در تعزیهها هنگام جنگ نواخته میشود، در دورانی پیش از جمشید یعنی دوران «تهمورث»[3] (You can see links before reply) پیدا شده است :
ز بس های و هوی و جرنگ و درای به کردار تهمورثی کرنای
در دوران «نوذر» که به زبان اوستایی «نئوتر» خوانده میشود و آن اشاره به فرمانروایی نژاد «مانوش» (مانوش چیترَ یا منوچهر) دارد که حکومت مرکزی ایران را در دست گرفتند، یکبار اشاره به «رود» و «رامشگر» میشود (منظور از «رود»، چیزی است که امروزه با واژه ی «ساز» میشناسیم)
به درگه یکی بزمگه ساختند یکی هفته با رود و مــَی باختند
در بخش دیگری از شاهنامه در جایی که «رستم» به فرمان «زال» برای آوردن «کیقباد» به البرز کوه میرود و این روزگار پیرامون چهارهزار سال پیش و آغاز دوره ی پهلوانی در تاریخ ایران است، در نخستین دیدار رستم و کیقباد باز سخن از «سرود» و «خنیاگری» است :
برآمد خروش از دل زیر و بم فراوان شده شادی، اندوه کم
نشستند خوبان بربط نواز یکی عود سوز و یکی عود ساز
سراینده ای این سخن ساز کرد دف و چنگ و نی را هم آواز کرد
که امروز روزی است با فر و داد که رستم نشسته است با کیقباد
به شادی زمانی برآریم کام ز جمشید گوییم و نوشیم جام
در شاهنامه از سازهای دیگری نیز نام برده شده :
برآمد خروشیدن گاو دم دم نای سرغین و روئینه خم
که در این شعر، «نای سرغین» و «گاو دم» سازهای بادی، و «خم رویین»(خم فلزی) نیز آلتی طبل مانند بوده است که با نواختن دست یا ضربههای جسم دیگر از آن بانگ بلند میشده، «تبیره» نوعی طبل است که از دیگر آلات موسیقیای بوده که در جنگ استفاده میشده :
تبیره زنان پیش بردند پیل برآمد یکی گرد چون کوه نیل
^[1] (You can see links before reply) ایرانیان برای هر روزی از ماه نامی داشتند و روز نخست ماه «هرمز» روز یا «اورمزد» روز بود، «هرمز فرودین» یعنی یکم فروردین ماه
^ [2] (You can see links before reply) میل واحد اندازه گیری بیابان واژه ای ایرانی ایت که در انگلستان بصورت مایل و در فرانسه نیل خوانده می شود.
^ [3] (You can see links before reply) دوران تهمورث یک دوره پیش از دوره ی تابندگی زندگی آریاییان یعنی زمان برگرفتن اسلحه، رام کردن اسب، پیدای خط و دین و پیروزی بر نیروهای زیانکار طبیعت است.
منبع : آريا بوم