بزرگان سنتور ( رضا ورزنده )

[دراب]

رضا ورزنده در سال 1305 در كاشان متولد شد، پدرش مرشد ورزنده یكى از استادان نامدار موسیقى بود و چون در این راه زحمت بسیار متحمل شده بود مى‏خواست این نهال بارور در خانه‏ى ایشان به میراث بماند و دستخوش تندباد زمانه نگردد، به همین سبب رضا را در هفت سالگى به مشق ساز عادت داد و آنقدر در این راه اصرار ورزید كه رضا در ده سالگى تمام دستگاههاى ایرانى را با سنتور به خوبى مى‏نواخت. چون ورزنده به نواختن سنتور بیش از سایر سازها رغبت نشان مى‏داد پدرش او را از آشنایى با سازهاى دیگر برحذر داشت و با این ساز آشنا نمود. پنجه‏هاى ورزنده وقتى كه با تارهاى سنتور آشنا مى‏شد، شنونده خود را در عالم دیگرى فرومى‏برد، و وقتى این سرخوشى به كمال مى‏رسید كه ورزنده كنار سنتور زانو زده و بدان چشم دوخته و حوله كوچكى برداشته و آن را بر روى تارهاى سنتور مى‏گردد و آنگاه مضراب را آهسته و مقطع به كركهاى حوله آشنا مى‏ساخت و صداى دوست را از زیر حجابى كدر به گوش یاران مى‏رساند. در اینجاست كه شنونده مدهوش گشته و بى‏اختیار در دل، هنرمندى ورزنده ستایش و نواى او را تقدیس مى‏كرد. رضا ورزنده در اوایل دهه 1330 توسط حسین قوامى (فاخته) خواننده بزرگ رادیو، از كاشان به تهران آمد. ابتدا به عنوان همنواز و بعد به عنوان تكنواز مشغول كار شد. سنتور كه پس از حبیب سماعى دچار فترت طولانى شده بود، به كمك رضا ورزنده درباره محبوبیت خود را یافت. هرچند كه همراه با او چند نفر دیگر مثل استاد پایور و منصور یاحقى و منوچهر صادقى و منصور صارمى نیز به نواختن این ساز مشغول بودند. رضا كه در موسیقى عملاً خود آموخته بود، به وسیله مجالست دائم با نوازندگانى چون: ابوالحسن صبا، مرتضى محجوبى، حسین تهرانى، على تجویدى و دیگر بزرگان رادیو، معلومات خود را اعتلا بخشید. در برنامه‏هاى رادیو سالهاى 1330 - 1350 تكنوازى سنتور رضا ورزنده جزء برنامه‏هاى ثابت رادیو بود و آثار فراوان از وى به یادگار مانده است. شخصیت موسیقیایى رضا ورزنده از چند جهت بسیار قابل توجه است: اولاً قابلیت بداهه‏نوازى و خلاقیت وى به درجه‏اى بود كه علیرغم كاستى‏هاى موجود در آن، هنوز مورد تحسین و اعجاب موسیقیدانان است. دیگرى تسلط وى بر ضربهاى مختلف و توانایى او در عوض كردن آنها هنگام نوازندگى بود و اصولاً رضا، ضربى‏ها را بسیار شیرین مى‏نواخت. دیگرى، كوك سنتور او است كه از دقت و دلنشینى بسیارى برخوردار بود و تا حد زیادى برگرفته از كوك پیانوى مرحوم مرتضى محجوبى بود. دیگرى مضرابهاى ریز و پر وى بود كه اختصاص به خودش داشت. قابل توجه این كه سنتور مرحوم رضا ورزنده، استاندارد نبود و سازى عجیب و منحصر به خودش بود كه از لحاظ اندازه و تعداد سیمها و جنس سیمها و اندازه مضرابها، براى نوازندگان دیگر غیر قابل استفاده بود و اختصاص به خود رضا داشت. سالها در رادیو تكنوازى كرد و جز حقوق مختصرى نگرفت. از بین نوازندگان به حسن كسائى و مرتضى محجوبى علاقه فراوان داشت و از بین خوانندگان بنان و محمودى خوانسارى را مى‏پسندید. وى شاگرد نداشت و طرز زندگى و اخلاق گوشه‏گیر او با تعلیم شاگرد سازگار نبود، تنها یك نفر علاقمند و شیداى ساز او بود كه با حوصله‏ى فراوان، آموختى‏ها از ورزنده گرفت و تنها یادگار او است. ایشان رحمت‏اللَّه عنایتى هستند كه شغل دیگرى غیر از موسیقى دارد و صداى ساز وى نمونه‏اى است از ساز ورزنده. از لحاظ تقسیم‏بندى موسیقیایى، رضا جزو گروه شیرین‏نوازان موسیقى ایران است كه رواج این شیوه، در سالهاى 1330 -1350 به اوج خود رسید و خواستاران بسیار داشت. رضا ورزنده در بهمن‏ماه 1355 فوت كرد.
برگرفته از کتاب: مردان موسیقی سنتی و نوین ایران (جلد اول)