1 فایل پیوست
شکل ناخن ابوالحسن‌خان صبا
شکل و جنس ناخن سه‌تار برای نوازندگان این ساز همیشه حائز اهمیت بوده است. به‌جدا از نارضایتی همیشگی نوازندگان سه‌تار از جنس ناخن‌شان، شکل این ناخن نیز در صدا، و سهولت نوازندگی و البته رضایت آنها از نواختن بسیار مؤثر است. ابوالحسن صبا، به عنوان یکی از برجسته‌ترین نوازندگان این ساز، برخلاف استادانی چون سعید هرمزی و یوسف فروتن، سه‌تار را به صورت تخصصی فراگرفت و نواخت: در طول 14 سال و نزد میرزاعبدالله و درویش‌خان. براین اساس توجه به سه‌تار نوازیِ صبا، برای نوازندگان و علاقمندان به این ساز همیشه سودمند است.
با این مقدمه توجه به شکل ناخن سبابه‌ی دست راست صبا (مضراب سه‌تار) می‌تواند نکاتی را روشن کند. در پی تحقیقات شخصی‌ام، از علی صبا، برادرزاده‌ی ابوالحسن صبا، که نزدیک 10 سال نزد صبا سنتور و سه‌تار نواخته بود، شکل ناخن صبا را جویا شدم. او از قول صبا و پدرش، عبدالحسین صبا که او نیز نزد میرزاعبدالله و درویش سه‌تار نواخته بود، گفت ناخن باید به شکل قلم خوشنویسی، به‌صورتی که طرفِ انگشت شصت، بلندتر از طرفِ انگشت میانه است، باشد: چیزی شبیه به شکل 3. در عکس 4 همین توضیح را در عکسی از ناخن خود صبا می‌توان دید. باید دقت کرد که در این حالت، لبه‌های ناخن نباید با زاویه‌هایی تند و تیز باشد: در این مورد ناخن از شکل قلم تبعیت نمی‌کند. این نحوه‌ی بُرِش، حرکت ناخن در سیم‌ها را روان‌تر، صدای اخذشده را پخته‌تر و تمیزتر می‌کند. در این حالت مضراب‌های چپ از صدای خاصی برخوردار خواهند شد.
مسئله‌ی دیگر در ناخن ارتفاع عمودی کناره‌های آن است. دو کناره‌ی ناخن، از این نظر نیز یکسان نیستند. کناره عمودی سمت انگشت میانه، بیشتر از کناره‌ی عمودی سمت انگشت شصت است: شکل‌های 1 و 2 برای نشان دادن این ضخامت‌ها تهیه شده است. بدیهی است آنچه گفته شد، تلاشی است در توضیح و تشریح شکل ناخن ابوالحسن صبا، مبتنی بر عکس‌ها و شاگردانی که من با آنها ملاقات کردم. ناخن سه‌تار مانند مضراب تار قطعا بسته به سلیقه و انتظار موسیقایی نوازنده، دگره‌های خود را خواهد داشت که هر کدام در بیان موسیقایی خاصی سودمندتر است.
فرشاد توکلی
