روشهای متداول کوک کردن پیانو

پیانویی که دارای ه�?ده صوت در اکتاو بوده و دارای تمام صوتهای �? لازم �? ایرانی باشد یا�?ت نمیشود. خوشبختانه گام دیاتونیک ایرانی، مانند گام دیاتونیک اروپایی، بر مبنای هشت نت اصلی ساخته شده که در آن نت اول و هشتم ١٢٠٠ سنت از یکدیگر �?اصله دارند، با این ت�?اوت که هشت نت�? اصلی ایرانی از ه�?ده نت�? نا معتدل �? "کروماتیک ایرانی" انتخاب شده نه از دوازده صوت معتدل "کروماتیک اروپایی". معضل �? جا دادن ه�?ده صوت ایرانی در دوازده کلید پیانو را میتوان با ایجاد پنج گام دیاتونیک �? نا معتدل، یا پنج کوک خاص حل کرد. این پنج کوک که هریک با نام یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی شناخته میشوند و بیش از صد سال پیش در بین پیانو نوازان ایرانی رواج یا�?ته است، باین قرا ر است:

1.کوک شور، معر�? دستگاه نوا و دستگاه شور و چهار نغمه آن- دشتی، ابوعطا، بیات زند و ا�?شاری
2.کوک ماهور، معر�? دستگاه ماهور و دستگاه راست پنجگاه
3.کوک همایون معر�? دستگاه همایون و نغمه های آن- اص�?هان و شوشتری
4.کوک سه گاه معر�? دستگاه سه گاه
5.و بالاخره کوک چهارگاه معر�? دستگاه چهار گاه.

کوک پیانو به منظور اجرای موسیقی ایرانی با وجود قدمت بیش از صد سال، هنوز به مرحله مشخصی نرسیده است و بستگی زیادی به انتخاب سبک و حساسیت گوش �? خود�? نوازنده دارد، علاوه بر آن ساز های دیگر هم مجبور هستند خود را با پیانو و�?ق دهند. بعلاوه �?واصلی که تا بحال مورد تائید نوازندگان ایرانی بوده، شامل پرده، نیم پرده، ربع پرده، سه چهارم پرده و پنج چهارم پرده، با اذعان همه نوازندگان اعدادی تقریبی اند. با دردست نداشتن وسایل اندازه گیری تنش صوتی و مقایسه آن با معیار های شناخته شده، کوک پیانوی سنتی امری کاملا ً خصوصی و شخصی بجا مانده است. باوجود چالش های �?وق میتوان وجوه مشترکی در روش کوک پیانو بین نوازندگان سنتی مشاهده کرد.

همانطور که در آغاز این مقاله ذکرشد پیانویی که دارای ه�?ده صوت در اکتاو بوده و دارای تمام صوتهای �? لازم �? ایرانی باشد یا�?ت نمیشود. خوشبختانه گام دیاتونیک ایرانی، مانند گام دیاتونیک اروپایی، بر مبنای هشت نت اصلی ساخته شده که در آن نت اول و هشتم ١٢٠٠ سنت از یکدیگر �?اصله دارند، با این ت�?اوت که هشت نت�? اصلی ایرانی از ه�?ده نت�? نا معتدل �? "کروماتیک ایرانی" انتخاب شده نه از دوازده صوت معتدل "کروماتیک اروپایی". معضل �? جا دادن ه�?ده صوت ایرانی در دوازده کلید پیانو را میتوان با ایجاد پنج گام دیاتونیک �? نا معتدل، یا پنج کوک خاص حل کرد. این پنج کوک که هریک با نام یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی شناخته میشوند و بیش از صد سال پیش در بین پیانو نوازان ایرانی رواج یا�?ته است، باین قرا ر است:
١- کوک شور، معر�? دستگاه نوا و دستگاه شور و چهار نغمه آن- دشتی، ابوعطا، بیات زند و ا�?شاری
٢- کوک ماهور، معر�? دستگاه ماهور و دستگاه راست پنجگاه
٣- کوک همایون معر�? دستگاه همایون و نغمه های آن- اص�?هان و شوشتری
٤- کوک سه گاه معر�? دستگاه سه گاه و بالاخره
٥- کوک چهارگاه معر�? دستگاه چهار گاه.
کوک پیانو به منظور اجرای موسیقی ایرانی با وجود قدمت بیش از صد سال، هنوز به مرحله مشخصی نرسیده است و بستگی زیادی به انتخاب سبک و حساسیت گوش �? خود�? نوازنده دارد، علاوه بر آن ساز های دیگر هم مجبور هستند خود را با پیانو و�?ق دهند. بعلاوه �?واصلی که تا بحال مورد تائید نوازندگان ایرانی بوده، شامل پرده، نیم پرده، ربع پرده، سه چهارم پرده و پنج چهارم پرده، با اذعان همه نوازندگان اعدادی تقریبی اند. با دردست نداشتن وسایل اندازه گیری تنش صوتی و مقایسه آن با معیار های شناخته شده، کوک پیانوی سنتی امری کاملا ً خصوصی و شخصی بجا مانده است. باوجود چالش های �?وق میتوان وجوه مشترکی در روش کوک پیانو بین نوازندگان سنتی مشاهده کرد
١- اکثر نوازندگان کوک معتدل را ماخذ قرار داده و �?قط به تغییر معدودی از دوازده کلید �? هنگام اکت�?ا میکنند. باین ترتیب بیشتر �?اصله ها بصورت معتدل �? یکصد یا دویست س�?نتی باقی میمانند.

٢- چون وسعت تنش �? ساز های ایرانی بیش از سه هنگام نیست، معمولا �?قط سه هنگام میانی �? پیانومورد است�?اده قرار میگیرد.

٣- ممکن است با دقت در کوک پیانو نوازنده بتواند مرکب نوازی کند یا بعبارت دیگر از یک دستگاه بدستگاه دیگری برود، هرچند اجرای مرکب نوازی مستلزم شنوایی بسیار حساس و آشنایی کامل بگوشه های دستگاه های مورد نظر است.

٤ - در بعضی کوک ها ممکن است �?واصل یک گام را با �?واصل گام �? پیشین و یا بعدی تا اندازه ای تغییر داد. این روش که در بعضی از کوک های سنتورمرسوم است، منحصر به پیانوی معمولیست و اجرای آن گرچه مهم ولی در پیانوی الکرونیکی غیر ممکن است
در دو دهه اخیرآقای پرو�?سور هرمز �?رهت که سالها سمت استادی کرسی موزیک را در دانشگاه دوبلین داشتند کتابی بعنوان "پندار دستگاه در موسیقی �?ارسی " (١) منتشر کردند که در آن شرح مبسوطی راجع باندازه گیری �?واصل نت ها در گام های ایرانی درج شده است. با مطالعه برروی چند سه تار که بدقت کوک شده اند، ایشان براین باورند که �?واصل را میتوان به پنج دسته مشخص تقسیم بندی کرد:
١- پرده ها که �?اصله آن بین ٢٠٠ تا ٢٠٥ سنت است و اندکی با پرده دیاتونیک اروپایی ت�?اوت دارد.

٢- نیم پرده هایی که �?اصله آنها ٩٠ سنت یا کمتر است و کاهش محسوسی از نیم پرده اروپایی است.

٣- پرده های میانی کوچک که �?اصله آنها بین ١٢٥ و ١٤٥ سنت میباشد.

٤- پرده های میانی بزرگ که �?اصله آنها بین ١٥٠ و ١٧٠ سنت است.

٥- پرده اضا�?ی که �?اصله آن در حدود ٢٧٠سنت بوده یعنی نزدیکتر به یک و نیم پرده اروپائیست و مورد است�?اده زیادی نیست.
نگارش یا�?ته توسط دکتر جهانگیر محمد آبادی

کوک پیانو

کوک استاندارد برای پیانو هنگامی است که نت لا در اکتاو میانی، صوت موسیقی با ٿرکانسی معادل 440 هرتز را تولید کند. اینکه این ٿرکانس از کجا آمده است، داستان مٿصلی دارد اما همین بس که در این ٿرکانس قدرت و رنگ صدای نت ها بهتر خود را نشان می دهد و پس از جنگ جهانی اول بعنوان استاندارد کوک شناخته شده است.

کوک کردن پیانو پیچیده تر از سایر سازهای زهی است
اغلب سازهایی که عامل تولید صدا در آنها سیم های زهی هستند - مانند ویولن، سنتور، گیتار و ... - معمولآ توسط نوازنده کوک می شوند اما پیانو اینگونه نیست. وسعت صوتی این ساز از حدود 27 هرتز شروع می شود و تا حدود 3500 هرتز ادامه دارد و بعلت پیچیدگی ساختاری که دارد معمولآ برای کوک نیاز به تکنیسین مجرب دارد.

ممکن است کلاویه های مختلٿ ساز شما نسبت به هم متعادل باشند و مشکل هارمونیک نداشته باشند در این حالت نواختن موسیقی با این ساز برای خیلی از اٿراد عادی طبیعی بنظر خواهد رسید اما یک گوش دقیق تٿاوت pitch این ساز را با یک ساز استاندارد بخوبی تشخیص می دهد.

با توجه به کیٿیت مواد و قطعاتی که در ساخت پیانو بکار برده می شود هر چند مدت یکبار باید ساز را کوک کرد. گذشت زمان اغلب باعث می شود که کوک انواع سازهای زهی بیٿتد و برخی از سیم ها پایین تر از آنچه باید نوسان کنند، و نتیجتآ نت بم تری را تولید کنند.

پیانو نیز از این قاعده مستثنا نیست و پیچیدگی های بیشتری دارد، چرا که تقریبا" به غیر از یک اکتاو پایین پیانو، هر کلاویه در سایر اکتاوها از دو یا سه سیم تشکیل شده است و از آنجا که معمولآ سیمها یکسان از کوک خارج نمی شوند، حتی نواختن یک نت نیز می تواند صدای غیر قابل تحملی را ایجاد کند. یک پیانو امروزی با 88 کلاویه معمولآ حدود 220 تا 230 سیم زهی برای تولید صدا دارد.

چرا کوک کردن پیانو زمان زیادی لازم دارد؟
کوک پیانو معمولآ در چند مرحله انجام می شود. اگر شاهد کوک کردن حرٿه ای یک پیانو بوده باشید حتمآ تعجب کرده اید که چرا تکنیسین پیانو چند بار بصورت رٿت و برگشت ساز را کوک می کند. (اگر اینکار را نمی کند حتمآ در مهارت او و گوش موسیقی خود شک کنید!)

دلیل آن این است که مجموع سیمهای پیانو ٿشاری در حدود 16 هزار کیلوگرم به اتصالات و صٿحه چدنی نگهدارنده سیم ها وارد می کند. بنابراین بدیهی است که ٿشار وارده به مجموعه، هنگامی که از سمت سیمهای باس به سمت سیمهای ریز برای کوک کردن حرکت می کنیم تغییر می کند و در نهایت روی کوک سیم های قبلی تاثیر می گذارد. به همین دلیل یک تکنیسین مجرب معمولآ مجبور است چند بار با حرکت رٿت و برگشت کوک هر کلاویه را کنترل و در صورت نیاز تصحیح کند.


کوک پیانو به آچار مخصوص احتیاج دارد. استٿاده
از انبردست برای تنظیم یک سیم باعث آسیب
دیدن پین های نگهدارنده سیمها می شود.

رٿتار پیانو های نو
هرچند امروزه تکنولوژی قطعات و نحوه ساخت پیانوها بسیار پیشرٿت کرده است اما این قاعده هنوز وجود دارد که یک ساز (پیانو) نو ممکن است طی یکی دو سال اول بیش از حد معمول از کوک خارج شود. میزان دٿعات و مقدار خارج شدن از کوک کاملآ به کیٿیت ساخت و نحوه نگهداری شما از ساز بستگی دارد. بگونه ای که یک ساز مرغوب ممکن است طی یک سال هم کوک اولیه خود را نگه دارد و صدای قابل قبولی را تولید کند و برعکس یک پیانو نامرغوب ممکن است در کمتر از یک ماه کوک خود را بکلی از دست بدهد.


علت این امر این است که اغلب قسمتهای پیانو از چوب تشکیل شده و چنانچه در مراحل پخت چوب و خارج کردن آب از آن کاستی صورت بگیرد، این قطعات بسادگی می توانند تحت ٿشار سیمها تغییر حالت دهند. سیم های زهی نو نیز برای رسیدن به یک حالت پایدار نیاز به تحمل کشش برای مدت طولانی دارند. لذا مجموع عوامل ٿوق ممکن است باعث شود که کوک یک پیانو نو در سال اول به چندین بار کوک شدن نیاز داشته باشد.

یک راهنمایی ساده برای پیانو های نو
اگر پیانو شما از مارکهای خوب ژاپنی یا آلمانی موجود در بازار کشور است، در شرایط عادی قاعدتآ نباید در سال اول به بیش از دوبار کوک کردن احتیاج داشته باشد. پیانوهای خوب کره ای و انواع پیانو های مرغوب اروپای شرقی که در بازار موجود هستند نباید به به بیش از سه یا چهار کوک در سال اول داشته باشند. سایر پیانو های تقریبآ ارزان قیمت ساخت کشورهای چین و آسیای میانه که در بازار ایران موجود است ممکن است حتی به هر یکی دو ماه یکبار کوک نیاز داشته باشند.

دقت کنید که همانطور که گٿتیم کوک ساز علاوه بر کیٿیت آن به شرایط آب و هوایی و نحوه نگهداری آن بستگی دارد و مواردی را که در بالا برشمردیم تنها برای بدست آوردن ایده از میزان احتمالی نیاز به کوک ساز بود. اما توجه کنید که اگر ساز شما به بیش از مواردی که برشمردیم نیاز به کوک دارد، حتمآ مشکلی در ساز یا نحوه نگهداری آن وجود دارد.

تاثیر رطوبت
انبساط نسبی چوب - بخصوص صٿحه صدا (Sound Board) - به دلیل اٿزایش رطوبت محیط می تواند باعث ایجاد کشش بیشتر در سیم ها و نهایتآ بالا رٿتن ٿرکانس کوک نت ها شود. چرا که سیم ها نسبت به اٿزایش یا کاهش رطوبت واکنش خاصی از خود نشان نمی دهند. بنابراین همواره سعی کنید که برای پیانو خود شرایط محیطی ثابتی را ٿراهم کنید. ٿراموش نکنید که قراردادن ظرٿ آب برای تنظیم رطوبت درون پیانو از بزرگترین اشتباه ها است چرا که اگر چنین چیزی لازم حتمآ کمپانی های سازنده پیانو تاکنون ٿکری بحال آن کرده بودند.

بالا بردن ٿرکانس چیست؟
پس از گذشت مدت طولانی از کوک کردن پیانو، ممکن است کلیه نت های آن از کوک استاندارد ٿاصله زیادی گرٿته باشند. در این حالت نمی توان بسادگی کوک معمولی ساز را کوک کرد و لازم است عملیات خاصی با عنوان Pitch Raising روی ساز انجام گیرد. پیانویی که مدتها کوک نشده باشد معمولآ رٿتاری شبیه به یک پیانو نزدیک به نو از خود نشان می دهد و لازم است کوک دقیقی روی آن انجام شود و شاید لازم باشد که ٿواصل نزدیک به هم چند برنامه کوک برای آن در نظر گرٿته شود.

نباید ٿراموش کنیم که بسیاری از پیانوهای قدیمی توانایی تحمل ٿشار کوک استاندارد را ندارد و نمی توان روی آنها Pitch Raising انجام داد، لذا معمولآ آنها را پایین تر از حد استاندارد کوک می کنند

Afra.

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

سلام
جناب لئون بااجازه ی شمایه مقداربه مطلبتون اضا�?ه می کنم (چون دراین رابطه است)
پیانو چه مواقعی نیاز به کوک کردن دارد ؟

Steinway & Sons می گوید : "مهم نیست که پیانو شما از چه مارکی باشد، چه کسی آنرا قبلآ کوک کرده باشد و در چه شرایط آب و هوایی باشد. طبیعت پیانو در این هست که به تدریج از کوک خارج شود." بنابراین نباید انتظار داشت که حتی بهترین پیانو ها دیر به دیر کوک شوند. سازندگان بزرگ پیانوهای خوب همانند Steinway & Sons ، Yamaha ، Baldwin ، Schimmel و ... همگی ات�?اق نظر دارند که یک پیانو باید حداقل دو بار در سال کوک شود. اما ممکن است شما یکی از همین مارکهای خوب پیانو را داشته باشید و بگویید که ساز من کوک خود را طی یکسال ح�?ظ می کند. باید گ�?ت اینگونه نیست! از آنجایی که پروسه خارج شدن کوک - در صورتی که تغییر ناگهانی به ساز اعمال نشود - تدریجی است گوش شما اغلب قادر به تشخیص آن نخواهد بود و یک ناظر خارجی و متخصص بسادگی می تواند تشخیص دهد که ساز شما از کوک خارج است یا خیر . لذا طبق توصیه سازندگان حداقل دو بار در سال پیانو خود را کوک کنید. اما چنانچه پیانو توسط یک �?رد حر�?ه ای و روزانه بیش از 3-4 ساعت است�?اده میشود و یا کاربری آن مانند پیانو یک آموزشگاه است، ممکن است لازم باشد بیش از 4 بار درسال به کوک شود چرا که است�?اده زیاد از پیانو بخصوص در �?صولی که رطوبت هوا زیاد است به شدت بر روی کوک پیانو تاثیر می گذارد.


آیا با کوک نکردن پیانو مشکلی برای ساز بوجود می آید ؟

یک ورزشکار هنگامی که برای مدت زیاد ورزش نکند دیگر نمی تواند خیلی سریع به اندازه اولیه خود باز گردد و لازم است که برای مدتی از ورزشهای سبک شروع کند تا نهایتآ به شرایط اولیه بازگردد. برای پیانو هم تقریبآ همین موضوع صادق است. سیم های پیانو از لحاظ �?یزیکی باید همواره تحت کشش مشخصی باشند و چنانچه ساز برای چندین سال کوک نشود کشش روی سیم ها کم شده و برای بازگرداندن ساز به کوک استاندارد، ممکن است چند ه�?ته کار لازم باشد. سیمها در مدتی که پیانو در خواب بوده از حالت تعادل در کشش کوک درست به حالت تعادلی در یک کشش کمتر عادت کرده اند و بازگرداندن آنها به وضعیت جدید زمان می خواهد و با یک کوک اینکار ممکن نخواهد بود.
منبع:[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]