گام موسیقی ایرانی

تنوع گام های ایرانی

موسیقی زیبای ایرانی مجموعه گسترده ای است از ملودی ها و نوا های روحبخش که نیاکان ما در طول چندین هزار سال سروده اند و برای ما به ارمغان گ�?ذاشته اند .این ودیعه گرانبها گوشه های �?راوانی دارد که هر یک از آنها با گوشه ای از روح ما هماهنگ است . از کودکی تا به پیری بدان گوش میدهیم و چه در شادی و غم، وچه در سرمستی و سرگشتگی سخنش را به جان میپذیریم، و چقدر هم لحن سحر آمیزی دارد این موسیقی . براستی این چه جادویی است که در لحن موسیقی ایرانی نه�?ته است؟ بدون شک بیشترین تاثیر آن در ملودی های آن است که با روح ما آشنا است، ولی شاید بدرجات متساوی لحن و بیان خود موسیقی هم تاثیری بسزا دارد ، یعنی گام یا کوک ویژه موسیقی ایرانی که بر خلا�? موسیقی غربی ثابت نیست و متناسب با حالت روحی یک قطعه تغییر میابد.

در موسیقی غرب دو گام استاندارد موجود میباشد که تمام نت های آنها در �?واصل منظم از یکدیگر قرار گر�?ته اند. این گزینش قراردادی و اختیاری به منظور آنست که در ارکستر های بزرگ غربی ده ها و صد ها ساز مختل�? موسیقی بتوانند بسهولت با یکدیگر همنوایی کنند. در موسیقی ایرانی نیز ما مشابه این دو گام را داریم، ولی چندین گام دیگرهم داریم که با گام موسیقی غربی سازگار نیستد. برای مثال به نمودار زیرین توجه کنید که �?واصل نت ها رادر دو گام متداول غربی با گام های ایرانی مقایسه میکند. نت هایی که با رنگ قرمز نشان داده شده اند با �?واصل منظم گام های غربی توا�?ق ندارند

رابطه با گام غربی

تنوع گام موسیقی ایرانی از یک سو غنای روحی آن را ا�?زایش میدهد، ولی از سوی دیگر محدودیت هایی را نیز سبب میشود، از جمله اجرای موسیقی ایرانی بر روی ساز های غربی مانند پیانو بسیار با دشواری صورت میگیرد، زیرا که کوک کردن پیانو برای قطعات مختل�? به سرعت امکان پذیر نیست. در دو دهه اخیر با ابداع آلات موسیقی الکترونیک ( keyboard ) گشایش مهمی در این زمینه صورت پذیر�?ته است. این آلات قابلیت اجرای هر نوع موسیقی بین المللی را دارا میباشند ودر ظر�? چند ثانیه میتوال آنها را کوک کرد و آماده نمود. گام استاندارد این دستگاه ها گام غربی است شامل ١٢ نت که در �?واصل متساوی، معادل ١٠٠ سنت، از یکدیگر قرار گر�?ته اند. برای ایجاد گام ایرانی دلخواه، کا�?یست برای هر یک از نت ها تنظیم ( offset ) مناسبی را اعمال نمود که تبدیل به نت معادل آن در گام ایرانی گردد. از آنجاییکه هنرمندان ایرانی از راه گوش و حا�?ظه ساز های خود را کوک میکنند، هیچگونه زمینه قبلی در مورد تعیین دقیق �?رکانس نت های ایرانی وجود ندارد، و جدول تنظیمات لازمه برای تبدیل گام غربی به گام های ایرانی تاکنون انتشار نیا�?ته است. ما در این سایت قدم آغازین را برداشته ایم و پنج گام ایرانی با پوشش کا�?ی برای اکثر دستگاه های ایرانی معر�?ی مینماییم. ردی�? موسیقی ایران البته پهنه بسیار گسترده ای است و ایجاد یک جدول کامل برای تعری�? دقیق �?رکانس تمام نت های ایرانی کاری نه چندان خرد خواهد بود. این کار مستلزم مشارکت عده کثیری از صاحبنظران و دوستداران موسیقی ایرانی است که از حاصل کوشش و تجربه جمعی آنان شالوده ای واحد پی ریزی گردد.

دکتر علی رضایی