زیادالله شهیدی، پدر موسیقی نوین تاجیکستان

بعد از جنگ جهانی دوم و در سال 1946 عده ای از عاشقان موسیقی تاجیک به قصد نحصیلات آکادمیک وارد کنسرواتوار مشهور چایکوفسکی شدند، از میان آن عده تنها یک نفر توانست فارغ التحصیل شود و آن شخص زیاد الله شهیدی بود.

وی در سال 1985 در شهر سمرقند ازبکستان بدنیا آمد. در هنگام تولد وی دو واقعه مهم اتفاق افتاد: جایگزینی زبان عربی به فارسی و ترکی بجای Cyrillic و استبداد فکری بر روشنفکران که بر همین اساس پدرش مقدس خان شهیدی (Mucaddaskhan Shahidi) در سال 1937 توسط بلشویک ها به قتل رسید.

زیاد الله توانست موسیقی مقامی تاجیک را با موسیقی سمفونیک بیامیزد، بطوریکه که همواره اصالتهای موسیقی خود را حفظ نماید.

وی یکی از چهره های شهیر و برجسته موسیقی معاصر تاجیکستان بود که توانست پلی میان موسیقی زادگاهش با موسیقی کلاسیک برپا سازد. این ایده تلفیق میان فرهنگ ها را بصورت مستند و مستدل تنها باید به یک نفر نسبت داد و آنهم فیلسوف بزرگ ایرانی ابوعلی سینا که تاثیر بسزایی در فکر و اندیشه زید الله خان داشت.

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] قسمتی از "وطنم" ساخته زیاد الله شهیدی

بعنوان یک موزیسین آماتور اما ماهر در چند ساز محلی مانند نی و تنبور و دو تار وی دست به یک سری فعالیتهای هنری در تاشکند و سمرقند زد. وی بخاطر حوادث سیاسی آن زمان به شهر دوشنبه - تاجیکستان رفت، جایی که نطفه برجسته ترین کارهای هنری او شکل گرفت.

در سال 1946 و در دوران میانسالی توانست وارد کنسرواتوار چایکوفسکی بشود، جایی که بناگاه خود را در تلاقی میان موسیقی روس و قفقاز و آسیای میانه یافت. ورود او به کنسرواتوار موجب آشنایی با مکاتب هنری و موزیسین های برجسته آن زمان شد. استادان موسیقی که هر یک تاثیرات شگرفی در وی بوجود آوردند اشخاصی چون :Schostakovich, Khachaturyan, Khrennikow, Kara-Karaev و غیره.

اولین کار وی بصورت مجلسی مانند Rondo در سال 1948 و کنسرت برای پیانو و ویلون در سال 1949 شکل گرفت که این کارها بر اساس تاثر او از شناخت فرمهای جدید و موسیقی معاصر و آکادمیک آن زمان بود. اما هنر آوازی محبوبترین فرم برای وی بود.

ترجمه شعرهایی از شاعران پارسی مانند رودکی و سعدی و حافظ و انتقال مفاهیم آنها به زبان موسیقیایی معاصر و مدرن و استفاده از اشعار شاعران معاصر مانند Lohuti, Tursun-Zoda, Rahimi, Dehoti باعث شد تا وی همراه با اندیشه های خود آن اشعار را در قالب موسیقی و آنهم به شیوه ای جدید که در نوع خودش منحصر بفرد بود بیان نماید.

ماحصل این فعالیتهای هنری موجب این شد که در دهه 50 و 60 میلادی، همواره یکی از اعضای ثابت موسیقی رادیو های تاجیک، ازبک، ایران و افغانستان از نظر پخش موسیقی باشد. اما وی همچنان از مسائل سیاسی آن زمان نیز تاثیر میگرفت.

سمفونی Buzruk که در سال 1972 ساخته شد، نشانگر و ترسیم کننده دوری از تفکرات حکومت شوروی و تاثیرات آن بر موسیقی بود. ساخته دیگر وی با عنوان اپرای Gulomon /'The Slaves(در سال 1978) رابطی بود میان شاعر پارسی عبدالقادر بیدل و موسیقی ساخته شده بر اساس تفکرات و شیوه آهنگسازی مدرن.
اندیشه وی و علاقه اش به موسیقی آسیای میانه بالاخص موسیقی تاجیکستان باعث شد تا دانش خود در موسیقی کلاسیک را با موسیقی مقامی ادغام نماید و ماحصل اینکار اثری بدیع بدور از اندیشه های متعصبانه بود. فلسفه و شالوده فکری زیدالله شهیدی از موسیقی سمفونیک و مقامی یکی از جنبه های مرسوم کارهای وی بود. یکی از آثاری که این گرایش را میتوان به عینه دید اپرای Komde & Madan بود.

برخی از قسمتهای این اپرا بصورت نت در طی دهه 60 الی 70 میلادی در مسکو منتشر شد تا اینکه در سال 1982 بصورت رسمی توسط یک انتشاراتی به چاپ و نشر رسید. این اپرا برای رادیو مسکو و زیر نظر رهبر برجسته ارکستر آن زمان Ghenadi Rojdestvenski ضبط شد.


این اپرا را میتواند از نظر بیان سمبلیک و معناگرا توصیف نمود. از آن جهت که همانند اپراهای اروپایی نقشهای اصلی در آن واضح نبودند و بیشتر حالت نشانگرا و سمبلیک را برای بیانگر بود.

زیدالله شهیدی و علاقه اش به اشعار شاعران پارسی موجب شد که شاخه ای از موسیقی باعنوان Persian Symphonic Music بوجود آورد. وی را باید از عناصر فراموش نشدنی موسیقی تاجیک دانست و یکی از مهمترین کارهایش بنیان نهادن آکادمی موسیقی حرفه ای تاجیکستان بود و باید لقب پدر موسیقی تاجیکستان را شایسته وی دانست. برای قدردانی و حفظ خاطره وی بنیاد بین المللی زیادالله شهیدی در سال 1992 تاسیس یافت تا محلی باشد برای معرفی هنر موسیقی تاجیک.