سال 85 و اتفاقات مهم موسیقی ایران

منبع : روزنامه ایران شماره 3591 نویسنده سمیه قاضی نژاد


سال ۸۵ شاهد اتفاق هاى زيادى براى موسيقى ايران بود، اما بيش از اين كه سال اتفاق هاى موسيقى باشد، سال چهره هاى موسيقى و فعاليت ها و اخبار جديد آنها بود؛ چهره هايى كه آمدند و چهره هايى كه رفتند. چهره هايى كه با آمدنشان خبر يك روزنامه ها شدند و چهره هايى كه با رفتنشان نخستين تيترها را ساختند. اگرچه نمى توان ازكنار اتفاق هاى مهمى كه در موسيقى امسال رخ داد، به راحتى گذشت.
كنسرت ها:
بى شك مهم ترين كنسرت هاى موسيقى در سال ،۸۵ اجراى قطعه «نى نوا» ساخته «حسين عليزاده» به وسيله گروه زهى پارسيان و كنسرت گروه دستان بودند.قطعه «نى نوا»ى حسين عليزاده كه يكى از شنيدنى ترين قطعات ساخته شده اوست، به همت بچه هاى اركستر پارسيان در آخرين روزهاى تابستان در كاخ نياوران اجرا شد؛ كنسرتى كه مخاطبان بسيارى را راضى كرد. گروه موسيقى دستان نيز كه سعى شان بر اين است هرسال در ايران برنامه اى را اجرا كنند، به اجراى قطعات جديد پرداختند. بارزترين ويژگى كنسرت هاى اين گروه را بايد در اجراى قطعات نو در هر كنسرت و اجتناب از تكرار دانست. نوازندگان و آهنگسازان اين گروه كه همگى از معتبرترين موسيقيدانان ايرانى هستند، سال هاست كه كنار هم ساز زده اند و لهجه هاى موسيقايى هم را قبول دارند. اين گروه امسال «سالار عقيلى» را به عنوان خواننده جديدش با خود همراه كرد.گروه موسيقى كامكارها نيز كه لقب ماندگارترين گروه موسيقى ايران را از آن خود كرده است، در كنسرتى بزرگ در تالار وزارت كشور به اجراى كنسرتى به نام « شور كامكارها» پرداخت. در اين كنسرت همه گروه حاضر بودند و قطعات جديدى را در دو بخش ايرانى و كردى به صحنه بردند.اما يكى ديگر از كنسرت هاى به يادماندنى امسال كنسرت موسيقى گروه «نفر» به سرپرستى «محسن نفر» و آواز «حسين عليشاپور» بود و سر و صداى زيادى به پا كرد و مخاطبان زيادى را جذب كرد.نفر كه سال ها از موسيقى صحنه اى دور بود، امسال با بهره گيرى از آواز عليشاپور، كنسرت خوبى را در خلال برنامه هاى جشنواره موسيقى فجر در تالار اصلى تئاتر شهر به صحنه برد. عليرضا قربانى خواننده جوان اركستر موسيقى ملى ايران نيز تصميم به همكارى با گروه موسيقى «ايرانى» گرفت و دانسته هايش در آواز ايرانى را در سه شب در تالار وحدت عرضه كرد. در ميان كنسرت هاى موفق خارجى هم بايد به كنسرت استاد شجريان به همراه گروه جديدش در يونسكو اشاره كرد. او كه سال ها با تركيب اصلى حسين عليزاده، كيهان كلهر و پسرش همايون كار كرده بود، امسال تصميم به جدايى از آنها و پيوستن به گروهى جديدى با بهره گيرى از نوازندگانى چون «سعيد فرجپورى» كمانچه،«محمد فيروزى» عود و«همايون شجريان» تنبك وخواننده و مجيد درخشانى به عنوان نوازنده تار گرفت. اين گروه تصميم دارند تا در بهار ۸۶ كنسرتى بزرگ را در تهران ترتيب دهند كه قطعات آن از آهنگسازى هاى درخشانى،«شجريان»، «فرجپورى» است.
برگزارى كلاس هاى آواز شجريان
اگر مهم ترين اتفاق موسيقى سال را برگزارى مستر كلاس هاى آواز استاد آواز ايرانى ندانيم، بى شك مى توان آن را در زمره مهم ترين ها برشمرد.در اقدامى فرهنگستان هنر اعلام كرد تصميم به برگزارى مستر كلاس هاى آواز ايرانى با حضور محمدرضا شجريان دارد و از پس تمام علاقه مندانى كه آشنايى با رديف دستگاهى موسيقى ايران داشتند مى توانستند مداركشان را فرستاده و در تست صدا شركت كنند. حدود ۴هزار نفر در اين كلاس ها كه به صورت رايگان برگزار مى شد شركت كردند و تست هاى صدا به وسيله شاگردان استاد يعنى «حميدرضا نوربخش» ، «على جهاندار» «على كرامتى» و «مظفر شفيعى» گرفته شد تا نهايتاً ۱۵۰ نفر از ميان آنها انتخاب شدند. اگرچه دو هفته پيش نخستين جلسه اين كلاس ها آغاز شد اما تست هاى ديگرى گرفته مى شود تا اين تعداد به ۳۰ نفر برسد. شجريان دوره زمانى خاصى را براى اين كار در نظر نگرفته است و اعلام كرده تا هر زمانى كه لازم باشد اين كلاس ادامه پيدا خواهد كرد.
اما برگزارى اين كلاس كه سالها خلأ آن حس مى شد از سوى استاد آواز ايران، اتفاق مهمى بود.شجريان كه شاگردان بسيار محدودى داشت، بالاخره بعد از اين همه سال تصميم گرفت دانشش را به بخش وسيع ترى از علاقه مندان آواز ايرانى كه طرفداران زيادى هم در قشر جوان دارد، انتقال دهد.او در مصاحبه اى در مورد وضعيت آواز ايران و علاقه جوانان به آن گفته بود: «خوشبختانه جوان ها، بخصوص در ايران، خيلى به موسيقى خودشان توجه كرده اند و هنرمندان جوان بسيار زيادى در سالهاى مختلف داريم كه خيلى خوشحال كننده است و خيلى بيش از سابق است. اين خود نشان دهنده اين است كه مردم به اصالت ها و فرهنگ خودشان كه زبان موسيقى شان است توجه دارند و فرزندانشان را تشويق مى كنند كه اين موسيقى را ياد بگيرند. اكنون هنرجويان بسيار زيادى در سرتاسر كشور داريم، چه در تهران چه در شهرستانها، كه شناسايى نشده اند، ولى اينها كارشان را مى كنند. اميدواريم كه دولت به فكر بيفتد و راهى باز بكند كه اين استعدادها شكوفا و معرفى بشوند به جامعه، تا تشويق بشوند و به كارشان ادامه بدهند. سال هاست كه مى بينيم هنرجويان و علا قه مندان به هر درى مى زنند تا آواز بياموزند، اما نتيجه رضايتبخشى به دست نمى آيد و نمى توانيم چند نفر را پيدا كنيم كه پرچم آواز ايران را در دست بگيرند اما نااميد نيستم و استعدادهايى را ديده ام كه نور اميد را در دلم روشن كرده است»
او در اين كلاس قصد ندارد دانسته هاى پيشين هنرجويان را ناديده بگيرد و آموزش را از آغاز شروع كند، بلكه معتقد است به آنان كمك خواهد كرد تا راه را درست تر ادامه دهند. شجريان دو مشكل عمده را در ميان آوازخوانان ايران عنوان مى كند: «اين كه از صدايشان استفاده درست نمى توانند بكنند و فقط مى توانند در يك محدوده اى بخوانند؛ آنان از اول به تكنيك توجه نكرده اند و فقط رديف ياد گرفته اند.هيچ جايى خوانندگانش به اندازه ايران ضعف ندارند و از هر ۱۰ خواننده ايرانى ۹ نفر خارج مى خوانند و اين برمى گردد به نبودن كلا س هاى خوب آواز.نكته دوم هم اين است كه اغلب شعر را فداى ملودى و رديف و گوشه مى كنند و اين بى انصافى است.در سال ۱۳۷۱ به دعوت مركز حفظ و اشاعه آثار موسيقى قرار شده بود دوره اى عالى براى خوانندگان برگزار كنم و ۱۱۵ نفر ۱۱۵ نوار كاست ارائه كرده بودند اما نتوانستم حتى يك نفر را انتخاب كنم زيرا اغلب آنان يا از نظر تكنيكى مشكل داشتند و يا فالش مى خواندند.همين اتفاق باعث شده بود كه او به فكر بيفتد كه موضوع چيست؟ رديف را همه درس مى دهند اما هيچكس به دنبال تكنيك نيست، دنبال صداسازى نبوده اند و پيگيرش نيستند و اگر هم مشكل را پيدا كرده اند راه درمان را نشان نداده اند.»
على جهاندار (خواننده) هم كه خود از شاگردان شجريان است، گفت: متأسفانه جوانان موسيقى ايرانى كه در بخش آواز فعاليت مى كنند به بيراهه رفته و گوش موسيقيايى آنها خراب شده است.مدرسان آواز نقش بسيار مهمى در تعليم جوانان دارند و متأسفانه بيشتر مدرسان تعليم درستى نديده اند كه بتوانند شاگرد را به سير تعالى كه درست خواندن است برسانند.كارگاه هاى آموزشى شجريان بسيار آموزنده است؛ حتى آنهايى كه ساليان سال در كنار محمد رضا شجريان با عنوان شاگرد و همراه حضور داشته اند مسائل جديدى را مى شنوند كه بسيار جذاب و مفيد است و اگر كسى بتواند از پس اين كلاسها برآيد با رياضت و تمرين مداوم مى تواند مسير صحيح آواز ايرانى را طى كند.
اسكار های موسيقى:
چندين و چندسال پيش استاد شجريان، كيهان كلهر و حسين عليزاده براى آلبوم «فرياد» كانديداى دريافت بزرگترين جايزه دنياى موسيقى يعنى جايزه گرمى شدند، اگرچه از دريافت آن بازماندند. پس از آن كيهان كلهر به همراه شجاعت حسين خان براى آلبوم هاى «غزل» كانديداى دريافت اين جايزه شد، اما امسال براى سومين بار ايرانى ها نماينده اى را در بخش موسيقى كلاسيك جهان داشتند ولى چنانكه پيش بينى مى شد، اين كار مشترك حسين عليزاده و ژيوان گاسپاريان نتوانست جايزه اول گرمى را در اين بخش به خود اختصاص دهد و ميدان را به رقيبى از آفريقاى جنوبى وانهاد. ۲۳ بهمن ماه، مراسم اختتاميه چهل و نهمين دوره جايزه گرمى برگزار شد و برندگان ۹۰ رشته شناخته شدند و در بخش موسيقى كلاسيك جهان، آلبوم «متبرك» از آفريقاى جنوبى بود كه برنده اين جايزه شد. اين آلبوم براى دهمين سال استقلال كشور آفريقاى جنوبى ساخته و از سوى گروه سووتو اجرا شده بود.
موسيقى فيلم:
امسال موسيقيدانان برجسته ايران در زمينه موسيقى فيلم كارهاى به يادماندنى ساختند.كيهان كلهر در پروژه ساخت موسيقى فيلمى به كارگردانى فرانسيس فورد كاپولا كارگردان سه گانه «پدرخوانده» همكارى كرد.«ازوالدو گوليف» آهنگساز مشهور آرژانتينى از نوازندگى كيهان كلهر در موسيقى فيلم «جوانى بدون جوانى» اثر «فرانسيس فورد كاپولا» استفاده كرد و كلهر در كشور رومانى مشغول ضبط قطعاتى به صورت تكنوازى با ساز كمانچه شد. كلهر كه پيش از اين آهنگسازى بخش هايى از موسيقى فيلم مستند جاده ابريشم را كه محصول شبكه Nhk ژاپن بود، با همكارى ژائو ژيپينگ (آهنگساز چينى) برعهده گرفته بود و هرساله كنسرت هاى زيادى را در كشورهاى مختلف برگزار مى كند، پيشنهاد گوليف را پذيرفت.حسين عليزاده، نوازنده و آهنگساز تواناى ايرانى نيز پس از سالها كه در زمينه موسيقى فيلم اثرى نساخته بود، ساخت موسيقى مجموعه تلويزيونى « زير تيغ» را به عهده گرفت.موسيقى كه با فضاى اين مجموعه همخوانى دارد و بخصوص در لحظات تراژيك به كمك صحنه ها مى آيد.او در ساخت اين موسيقى همچون ديگر كارهايش تمامى از سازهاى ايرانى بهره گرفت و توانست فضاى كلى اثر را به خوبى در موسيقى اش نمايش دهد.كامبيز روشن روان نيز با ساخت موسيقى فيلم «بچه هاى ابدى» از ساخته هاى پوران درخشنده موفق به دريافت ديپلم افتخار بهترين موسيقى فيلم از بيست و پنجمين جشنواره فيلم فجر شود.انتشار آلبوم «گذر» پيمان يزدانيان كه به عنوان سومين آلبوم از مجموعه موسيقى فيلم هايش منتشر شد، اتفاق تازه اى براى موسيقى فيلم ايران بود.او در اين آلبوم قطعاتى از موسيقى فيلم هاى«گاهى به آسمان نگاه كن» ساخته كمال تبريزى، «چهارشنبه سورى» ساخته اصغر فرهادى، «سيماى زنى در دوردست» به كارگردانى على مصفا و «پرنده باز كوچك» ساخته رهبر قنبرى گنجاند. فضاى اين آلبوم نيز همچون اكثر آثار يزدانيان داراى سبك و سياق ويژه اوست كه در استفاده از سازهاى كششى همچون ويولن، ويولن سل و كنترباس علاقه زيادى دارد.
جشن خانه موسيقى
هشتم مهرماه امسال هفتمين جشن خانه موسيقى كه مهم ترين تشكل موسيقيدانان ايران است در تالار وحدت با حضور جمع كثيرى از هنرمندان و علاقمندان برگزار شد.اين مراسم همزمان با روز جهانى موسيقى و گراميداشت ياد و نام مولانا، تحت عنوان «شب موسيقى» با حضور بزرگان و هنرمندان برجسته وبا تجليل از فرهاد فخرالدينى،كيخسروپورناظرى، شهرام ناظرى وحسين عليزاده شب گذشته در تالار وحدت برگزار شد.از جمله بخش هاى مهم اين مراسم اجراى قطعاتى در نعت پيامبر(ص) به مناسبت سال پيامبر اعظم بود كه گروه «انوار عرفان تربت جام»به سرپرستى «نور محمد در پور» از استان خراسان قطعه اى از موسيقى مقامى شرق خراسان آن را اجرا كردند. پخش كليپ هايى در يادمان استادان تجويدى و پاور، از ديگر بخش هاى اين مراسم بود.اجراى گروه موسيقى «جوان» به سرپرستى «محمد على كيانى نژاد» از ديگر بخش هاى جشن خانه موسيقى بود كه با حضور هنرمندان و مسؤولان برگزار شد.
ثبت موسيقى رديفى ايران در يونسكو:
با اين كه پرونده موسيقى رديفى ايران از سال ۸۳ براى ثبت در فهرست ميراث معنوى يونسكو مطرح شده بود، اما امسال هم اين قضيه سرانجامى پيدا نكرد و باز هم به تأخير افتاد. برنامه ارائه اين پرونده كه تا كنون به علت كمبود منابع مالى، آماده نبودن ساخت فيلم مستند كوتاه و بلند رديف هاى موسيقى وبه طور كلى حاضر نشدن پرونده چندين به تعويق افتاده بود، اين بار نيز به علت تغيير ضوابط ثبت پرونده هاى ميراث معنوى يونسكو و اعلام نشدن ضوابط جديد از جانب اين سازمان دست كم به سال آينده موكول شد.پس از تعيين و اعلام ضوابط كنوانسيون ۲۰۰۳ كه هم اكنون برنامه شاهكارهاى معنوى يونسكو در آن قرار دارد، زمان ونحوه پرونده هاى ارسالى مشخص خواهد شد وپيش از آن نظرى قطعى در اين مورد نمى توان اعلام كرد.در حالى كه يونسكو پيش از اين اعلام كرده بود به دليل حل شدن موسيقى نواحى و مقامى كشورها در فرايند جهانى شدن، و به خطر افتادن هويت ملى آنها تصميم به ثبت موسيقى ملى كشورها و نغمه هاى نواحى آنها گرفته است، اما پرونده موسيقى ملى ايران همچنان روى ميزهاى يونسكو در حال خاك خوردن است. دكتر «محمد سرير»، رئيس كميته ملى موسيقى يونسكو در ايران در زمينه اين پرونده گفت: «در ديدارى كه با ديويد اشتل مسئول بخش ميراث شفاهى آسياى ميانه داشتيم وصحبت هايى كه در اين زمينه داشتيم، ايشان از ثبت اين ميراث معنوى استقبال كردند، اما به دليل اين كه مقررات جديد براى ثبت اين آثار هنوز مشخص نشده است، نمى توانيم تاريخ دقيقى براى ارسال پرونده اعلام كنيم « ما در حال پيگيرى كارهاى پژوهشى خود را در اين زمينه هستيم و استخوان بندى پرونده نيز تا اين زمان تعيين مى شود ،اما جزئيات آن پس از اعلام ضوابط به طور دقيق مشخص خواهد شد.بخشى از كار نيز مربوط به ضبط موسيقى محلى از نقاط مختلف كشور است كه بتدريج آن را آغاز مى كنيم.هدف از اين كار معرفى جهانى موسيقى ايران و ارائه آن به عنوان يك هنر و ميراث جهانى است.خانه موسيقى براى موفقيت اين امر با مركز موسيقى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى و ساير بخش هاى فرهنگى دولتى همچون سازمان ميراث فرهنگى مذاكراتى داشته است.

اتفاقهای مهم برای استادان:
شهرام ناظرى:
با انتشار خبر اهداى بالاترين نشان فرهنگى كشور فرانسه به «شهرام ناظرى» نام ناظرى بار ديگر بر سر زبان ها افتاد. او كه همواره به عنوان يكى از فعال ترين چهره هاى موسيقى ايران محسوب مى شود، امسال نيز بار ديگر در كشور فرانسه به اجراى قطعات پرداخت و با وجه به محبوبيت ويژه اى كه در ميان فرانسويان دارد، بالاترين نشان فرهنگى اين كشور به او اهدا شد.اين خواننده مطرح موسيقى سنتى به مناسبت هشتصدمين سال تولد مولا نا در سالن دلا ويل فرانسه به اجراى كنسرت پرداخته بود كه با استقبال خوب فرانسويان مواجه شد و از هفته ها قبل بليت هاى اين كنسرت پيش فروش شده بودند.او همچنين در آخرين روزهاى تابستان امسال كنسرت بزرگى را در نمايشگاه بين المللى تهران با حضور يك اسپانسر و بهره گيرى از نوازندگان و آهنگسازان جوان برگزار كرد كه باوجود استقبال مخاطبان حواشى و جنجال هاى بسيارى را به همراه داشت.او در اين كنسرت قطعات جديدى را كه ساخته آهنگسازان جوان بود، اجرا كرد و در آخرين بخش برنامه به اجراى قطعات معروفى چون « اندك اندك»، «آتش در نيستان» و ...پرداخت.
محمد رضا لطفى،
آهنگساز و نوازنده نامى تار و سه تار، پس از ۲۵ سال به ايران آمد و در آخرين روز فصل تابستان در نخستين برنامه عمومى خود در تالار رودكى ظاهر شد. لطفى در اين برنامه درباره كمانچه و كمانچه نوازى به سخنرانى، نواختن ساز و پرسش و پاسخ با حاضران پرداخت.
لطفى كه در سال هاى اول انقلاب يكى از فعال ترين و بهترين آهنگسازان و نوازندگان موسيقى بود، سال ها از ايران و موسيقى صحنه اى به دور ماند و با بازگشتش تا ماه ها همچنان تيتر يك اغلب مجلات و صفحات موسيقى روزنامه ها شد. لطفى كه در آن سال ها با گروه موسيقى شيدا اجراهاى موفقى را رقم زده بود، به صورت رسمى اعلام كرد كه تصميم دارد بار ديگر اين گروه موسيقى را احيا كند.
كامبيز روشن روان
كه تا پيش از برگزارى جشنواره موسيقى فجر عنوان مديرعاملى خانه موسيقى را داشت، به دلايلى نامعلوم استعفا داد و به فاصله چند روز بعد از آن به عنوان دبير بيست و دومين جشنواره موسيقى فجر منصوب شد و حميدرضا نوربخش به عنوان مدير عامل خانه موسيقى انتخاب شد. روشن روان كه در طول اين سال ها به عنوان آهنگسازى فعال در زمينه ساخت موسيقى فيلم و همچنين موسيقى سمفونيك شناخته مى شود، همه تلاشش را كرد تا جشنواره اى متفاوت برگزار كند كه تا حدود زيادى هم موفق بود. او بار ديگر ثابت كرد كه هم در عرصه مديريت موسيقى و هم در عرصه آهنگسازى، مى تواند موفق عمل كند. او كه امسال در كنار همه مشغوليت هايش، از كار اصلى اش غافل نماند، موسيقى فيلم «بچه هاى ابدى» را به كارگردانى «پوران درخشنده» ساخت و موفق شد ديپلم افتخار بيست و پنجمين جشنواره بين المللى فيلم فجر را از آن خود كند. اگرچه بعدها در مصاحبه اى اعلام كرد كه امسال با اختصاص ندادن سيمرغ بلورين جشنواره به موسيقى فيلم، شأن موسيقى پائين آورده شد.
درگذشتها:
يكى ديگر از مهم ترين اتفاق هايى كه در سال ۸۵ به وفور براى موسيقى ايران رخ داد، مرگ موسيقيدانان يكى از پى ديگرى بود. در نخستين روزهاى امسال منوچهر همايون پور، دارفانى را وداع گفت و اين مرگ و مير تا آخرين روزهاى سال دست از سر موسيقى برنداشت. منوچهر همايون پور، صبح روز دوشنبه هفتم فروردين هشتاد و پنج، در اثر عارضه قلبى در بيمارستان مهراد، در تهران درگذشت. اما پنجم آذر براى اهالى موسيقى و بخصوص آهنگسازان موسيقى فيلم، روز تلخى بود. بابك بيات سازنده موسيقى متن آثارى همچون ولايت عشق، سلطان و شبان وكشتى آنجليكا پس از يك دوره بيمارى در سن ۶۳ سالگى درگذشت. بعد از فوت بيات، پس از روزها كه همه منتظر به هوش آمدن خواننده جنوبى موسيقى پاپ بودند، «ناصرعبدالهى» خواننده معروف ترانه «ناصريا» در روز ۲۹ آذرماه درگذشت. ششم دى ماه نيز مصطفى كسروى، فاگوت نواز و آهنگساز خوش ذوق ايرانى و سازنده اورتور شوشترى، سرود درختكارى، گفت وگو كن، جست وجو كن، و ... در سن ۸۳ سالگى از ميان ما رفت. در پى او، ۱۳ بهمن ماه ويولن پرويز ياحقى، تكنواز و ترانه سراى ايرانى براى هميشه خاموش ماند.