ویژگی های یک سنتور خوب

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
اولین و مهم ترین اصل در برتری یک ساز نوع صدادهی آن است. صدای هر سازی باید مناسب طبع نوازنده آن باشد. برای این اصل مهم هیچ تعریف خاصی وجود ندارد. هر کس به نحوی صدای خوب را تعریف می کند. اما به هر روی ساز خوب دارای صدای خوب است. پس از روی اجبار و ناتوانی در تعریف (یا به عبارتی وجود تعاریف مختلف برای سلیقه های مختلف)، از این مورد گذر می کنیم و به جنبه های ظاهری یک ساز خوب می پردازیم. قابل ذکر است صرفا ساز با دارا بودن جنبه های ظاهری درست، صدای خوبی نخواهد داشت. اما معمولا سازهای خوب، ظاهر خوب (و نه زیبا!!) دارند.ابتدا ببینیم سنتور از چه چوبی ساخته می شود. طبق تجربه، سازگران چوب دو درخت را مناسب ترین چوب ها برای سنتور دانسته اند. درخت آزاد و درخت گردو. چوب درختان دیگری از قبیل یک نوع چوب راش (که به خاطر شکل ظاهری اش گویا در اصطلاح به چوب بال مگسی معروف است) فوفل، ممرز و ... هم استفاده شده است؛ اما بهترین ها همان آزاد و گردو می باشد. حتما همه با گردو آشنایی دارید و درخت آزاد برایتان ناآشناتراست. درخت آزاد (یا آزاد دار) درختی جنگلی از تیره نارونها و با نام علمی Zelkova carpinifolia و از درختان بلند قامت (با ارتفاع 20 تا 35 متر) است. چوب آن دارای حالت ارتجاعی (کش سان) و نیمه سخت است. رنگ آن قهوه ای متمایل به نارنجی است. بعضی چوب ها تیره تر و بعضی روشن تر. وزن مخصوص این چوب در حالت خشک 700 کیلوگرم بر مترمکعب است. یعنی 50 کیلوگرم سنگین تر از چوب گردو. (چوب گردو وزن مخصوصی در حدود 650 کیلوگرم بر متر مکعب دارد.) این اختلاف وزن در سازهای ساخته شده نیز به وضوح قابل درک است. سنتورهایی که از چوب ازاد ساخته میشوند بهتر اند چرا که صدای لطیف تر و واضح تری نسبت به چوب گردو دارند. بعضی چوب ها هم هستند که قابلیت هایشان مناسب سنتور نیست. مثل چوب توت. چرا که سنتوری که با چوب توت ساخته شود صدای شلوغ و گیجی پیدا می کند چرا که خواص رزونانس چوب توت اینگونه است و به همین دلیل است که سه تار را از توت می سازند تا حجم صدای آن افزایش یابد. ابتدا بهتر است با اجزا سنتور آشنا شویم. به عکس زیر نگاه کنید: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
1 - شاید بتوان گفت مهمترین بخش سنتور برای صدادهی، صفحه سنتور است. صفحه سنتور باید عاری از ترک خوردگی و تو رفتگی و بیرون زدگی بیش از اندازه باشد. (قابل ذکر است صفحه ساز پس از گذشت زمان به علت فشار ناشی از سیمها یک انحنای ناچیز به داخل برمی دارد که امری عادی است.) توجه داشته باشید بعضی سازندگان بی وجدان سنتور در محلهایی که ترک وجود دارد مقداری چسب چوب و رنگ و خاک اره می ریزند تا ترک معلوم نباشد پس روی این مورد دقت کافی را در نظر بگیرید. چرا که اگر در صفحه ترک وجود داشته باشد اول ساز کوک نگه نمی دارند و رفته رفته ترک بازتر می شود تا اینکه سنتور از بین می رود و از سنتور بودن تبدیل به س ن ت و ر می شود!!! هم چنین باید صفحه نه آنچنان نازک باشد که طاقت فشار را نیاورد و نه آنچنان ضخیم که الیاف چوب قابلیت ارتعاش و رزونانس خود را از دست بدهند. ضخامت صفحه رو کمی (حدود 2 میلیمتر) از صفحه زیر کمتر است. یعنی ضخامت صفحه رو حدود 5 تا 6 میلیمتر و ضخامت صفحه زیر 7 تا 8 میلیمتر است. البته تعیین این ضخامت به تجربه سازگر و شناخت او از خواص چوب ها دارد. به عکس شماره زیر توجه کنید. [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] 2 - دیگر بخش سنتور گل سنتور است. گل سنتور گلی شش پر است و قطری حدود 5 سانتی متر دارد که شش سوراخ هم در بین گلبرگ های آن موجود است. بعضی سازها (از الگوی مرحوم مهدی ناظمی) سوراخهای با قطر حدود 2- 3 میلیمتر و بعضی دیگر سوراخهای بسیار باریک دارند که به اسم سوراخ سوزنی معروفند. گل سنتور باید شکلی منظم داشته باشد تا ساز از لحاظ جنبه های بصری شکیل تر باشد. به شکل زیر نگاه کنید: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] 3 - بخش مهم دیگر سنتور گوشی های آن است. گوشی ها باید منظم و در یک راستا متصل شوند تا کوک را بهتر نگهدارند. شکل گوشی ها در محلی که در کلاف فرو می رود، یک مخروط ناقص است تا بهتر کوک نگه داشته شود. سوراخی که در روی کلاف برای گوشی ایجاد می شود باید کاملا هم اندازه و هم شکل گوشی باشد. یعنی گوشی باید حرکت راحتی در سوراخ داشته باشد، نه آنچنان تنگ که به سختی بپیچد (که گاهی باعث ترک خوردن اطراف سوراخ می شود) نه آن چنان گشاد که گوشی لق شود. خود گوشی ها فلزی (فولادی) هستند. باید دقت کرد چون این گوشی ها با تراشکاری شکل می گیرند معمولا جای تیغه دستگاه تراشکاری روی قسمتی که وارد سوراخ می شود می ماند. این زائده های میکرونی گاهی روی چوب کلاف و داخل سوراخ آن شیار می اندازند که این اتفاق باعث می شود هنگام کوک کردن گوشی به اصطلاح رد کند. اگر به این مشکل برخوردید برای رفع آن اول سیم را شل کنید و گوشی را در جای خود چند بار به چپ و راست بپیچانید تا روان گردد. اگر نشد گوشی را باز کنید و کمی پودر بچه به آن بزنید و در جای خود قرار داده و چند بار به چپ و راست بچرخانید تا روان شود. اگر بازهم نشد گوشی را درآورده و با سمباده نرم (سمباده 1000) سطح آن را پرداخت کنید. دقت کنید اینکار را به نحوی انجام دهید که تغییری در قطر آن به وجود نیاد. یعنی براده برداری نکنید، فقط سطح گوشی را صیقل دهید. بعد از انجام با زدن پودر بچه گوشی را درجای خود قرار دهید. اگر این بار هم نشد سوراخ کلاف احتیاج به برغو خوردن دارد. ساز را به سازنده اش بدهید تا ترمیمش کند. البته اگر ساز مرتب درحال استفاده و کوک شدن باشد این معضل را نخواهد داشت. به شکل ها نگاه کنید: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] 4 - از دیگر بخش های سنتور کلاف های [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] است. کلافها ضخامتی حدود 16 – 17 میلیمتر دارند. ارتفاع آنها (که همان ارتفاع سنتور باشد) حدود 6 سانتیمتر می باشد. شاید بپرسید سوراخ روی کلاف جلو (و گاهی کلاف پشت) سنتور چیست؟ این سوراخ برای قرار دادن پل های رگلاژ سنتور است. معمولا در داخل سنتور 4 پل (2تا چپ ، 2 تا راست) قرار میگیرد که صدای ساز را منظم می کند. گاهی سازنده برای رسیدن به صدای مطلوب از پلهای دیگری در محل های متنوعی استفاده می کند. به شکل زیر نگاه کنید: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] 5 - از دیگر خصوصیات ظاهری سنتور یکی نظم در نوع بسته شدن سیم هاست. سیمها باید کاملا منظم و با فواصل یکنواخت بسته شوند تا فشار ناهماهنگی به شیطانک سنتور وارد نیاید. هم چنین خرکها باید یک شکل و یک اندازه باشد تا انتقال صوت را دچار اشکال نکنند. روی خرک ها مفتولهایی به اسم ساچمه قرار می گیرد. این ساچمه باید از فولاد مستحکمی باشند تا سیمها رویشان شیار نیاندازند. در صورت وجود شیار هنگام کوک جلو و پشت خرک هماهنگ نخواهند شد. هم چنین خرکها باید روی صفحه سنتور به صورت یکنواخت پخش شوند یا به عبارتی دیگر جمع و به هم نزدیک نباشند. قابل ذکر است که خرک های مربوط به سیم های زرد کمی از خرک های سیم های سفید کوتاه تر است. [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] 6 - رنگ سنتور نباید براق باشد چرا که باعث انعکاس نور می شود. هم چنین معمولا سازهایی که دارای رنگ براقند صدادهی خوبی هم ندارند. که این به علت خواص شیمیایی رنگ است. برای سنتور از یک پوشش خاص استفاده می شود نه از رنگهای صنعتی!! به شکل نگاه کنید: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] اینها خواص ظاهری سنتور بود. اگر سازی دیدید که ظاهر آن اختلاف کمی با توضیحات بالا داشت اما صدای بی نظیری داشت تردید نکنید. (البته اگر ایرادات مهم مانند ترک نداشته باشد.) و توصیه دیگر اینکه سعی کنید یا ساز را مستقیم از سازگر بخرید یا با واسطه معلمی که به درستی اش اطمینان کامل دارید. در بازار ساز خوب کم است و اگر هم باشد گران قیمت. چرا که حق فروش و اجاره مغازه و ... باید تامین شود. و در کل "زهره سازی خوش نمی سازد...." ساز عالی کم یاب است. در نگهداری ساز سنتور چند نکته ای قابل توجه است. سعی کنید ساز همیشه کوک باشد، یعنی از دیاپازون پایین (یا بالا) نیاید. دقت کنید ساز رطوبت نبیند. برای اینکار از جعبه های مناسب استفاده کنید و هم چنین در داخل جعبه روی ساز یک پارچه نخی یا پنبه ای بیاندازید تا رطوبت کمتر در تماس با ساز باشد. ساز را در معرض باد کولر یا گرمای شوفاژ و ... قرار ندهید. دقت کنید از زیر محلی که ساز را قرار داده اید لوله شوفاژ یا تاسیساتی که تفاوت دمایی ایجاد می کنند عبور نکرده باشد. هم چنین ساز را مستقیم روی سرامیک یا سنگ نگذارید و ... .