این مطلبی که برای شما عزیزان گذاشتم بیشتر در مورده استاد محمد اسماعیلی میباشد ولی در گوشه و کنار این مقاله از استاد بی بدیل تنبک حسین تهرانی نیز یاد شده که خواندن آن را شیرین تر میکند.
محمدعلى اسماعيلى متين، نوازنده و مدرس تنبك، متولد تهران ـ ۱۳۱۳
آموزش در هنرستان موسيقى، در رشته كلارينت و تنبك، هنرآموخته در مكتب استاد حسين تهرانى.
از آثار: اجراى دوره آموزش تنبك (كتاب هاى آموزشى استاد تهرانى) در دو حلقه نوار، آلبوم «آموزش تنبك» (با همكارى سيامك بنايى)، قطعاتى براى گروه تنبك، شركت در ده ها كنسرت داخل و خارج از ايران به همراه اساتيد برجسته (جليل شهناز، فرامرز پايور، اصغر بهارى و ...)، ساخت قطعاتى براى اجرا با گروه تنبك (از جمله قطعه «رونما»)
استاد محمد اسماعيلى هم اكنون در تهران به تدريس و راهنمايى هنرجويان اشتغال دارد.
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
سيدعليرضا ميرعلى نقى: هنگامى كه نام استاد محمد اسماعيلى به ميان مى آيد، چند وجه از وجوه فاخر و محترم او در جامعه موسيقى ايران مطرح مى شود: شخصيت هنرى يك نوازنده برتر (ويرتوئوز)، شخصيت آموزشى يك استاد دقيق و سختگير و مهربان در پرورش تكنيك نوازندگى و اخلاق فردى شاگردان خود، و شخصيت پژوهشگر و مؤلف او در حفظ و حراست از آنچه كه استادش ـ حسين تهرانى بزرگ ـ به او سپرده و نيز تلاش براى افزودن به آن ميراث. در همين جاست كه اهميت محمد اسماعيلى به عنوان يك شاگرد فدايى استاد و يك استاد مكتب دار مطرح مى شود. مكتب دارى مقامى بود كه در زمان هاى گذشته، موسيقيدانان به آن افتخار مى كردند ولى بعد از محو تدريجى آخرين نشانه هاى سنت زندگى قديم ايرانيان، آن نيز اهميت سابق خود را از دست داده و شايد درآينده اى نزديك، دوباره با كيفيتى ديگر پديدار شود. استادان گذشته، بيشتر مكتب دار اساتيد شان بودند و گاه خود مكتبى را پايه گذارى مى كردند. گاه هر دوى اين خصوصيات در يك تن جمع مى شد، يعنى هم ميراث دار استاد خويش بود و هم خود لحن و سياقى مخصوص خود و البته در راستاى هنر موروثى خود داشت. استاد على اكبر شهنازى مثالى از چنين هنرمندى است. امروزه نيز استاد محمداسماعيلى را مى توان از زمره اين افراد دانست. او بيش از ۵۰ سال، شاگرد و رهرو و اشاعه دهنده و مدرس مكتب تنبك نوازى استاد بزرگ، حسين تهرانى بوده و در عين حال خود نيز تكنيك ها و ظرافت هاى ابداعى خويش را در مجموعه فنون نوازندگى و آموزش اين ساز افزوده است. علاوه بر آن، در تربيت شاگرد نيز كوشا و جدى بوده و بعيد نيست كه زنجيره اين استاد و شاگردى و مكتب دارى، در سال هاى بعد نيز از او و محيط هنرى ـ آموزشى او برآيد.[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
محيط خانوادگى محمداسماعيلى در كودكى و نوجوانى، با صداى موسيقى آشنا بوده است. دايى هاى او، مصطفى گرگين زاده (متولد ۱۳۰۱) و مرتضى گرگين زاده (۱۳۳۷ـ ۱۲۹۹)، نوازندگان ترومپت و كلارينت بودند و در جامعه موسيقى تهران، سال هاى ۱۳۳۰ـ ۱۳۲۰ شهرت داشتند. استادان متعددى با اين دو دايى هنرمند معاشرت مى كردند و اسماعيلى نوجوان، در همين معاشرت ها بود كه صداى پنجه هاى توانمند استاد حسين تهرانى را شنيد و به هنر و شخصيت او دل بست.
مصطفى گرگين زاده، نوازنده هشتاد و چهارساله امروز، با قدرشناسى و احترام از استاد تهرانى ياد مى كند و مى گويد: «هر چه كه داشت بدون بخل و دريغ به خواهرزاده ام ياد داد و از استادى وپدرى كوتاهى نكرد.» متقابلاً نيز اسماعيلى مانند فرزندى وفادار و عاشق، تا آخرين روزهاى زندگى استاد تهرانى از او جدا نشد. استاد در آخرين گفت وگويى كه روى تخت بيمارستان انجام داد، به صراحت گفت: «بين شاگردانم فقط محمد اسماعيلى را مى شناسم و به او اميد دارم، اگر خودش را حفظ كند و وقتش را روى اين چوب و پوست بگذارد.» زمان نشان داد كه انتخاب و تشخيص حسين تهرانى چقدر بجا بوده است. محمداسماعيلى مى گويد: «افتخار حقير اين است كه سال ها در مكتب اين نازنين زانوى شاگردى به زمين نهاده ام و دست ادب برسينه. او قبل از هر چيز، معلم زندگيم بود. بسيار كم صحبت مى كرد و زياد مى انديشيد و به همين معتقد بود. مى فرمود: اول پاك و سالم باشيد، بعد هنرمند، كسى كه در اثر آلودگى هاى محيط نيازمند شد و هنرش را به پستى كشانيد، ديگر هنرمند نيست زيرا ناگزير است پيش هر كسى دست دراز كند و به حيثيت هنرى خود لطمه بزند. به كسى كه هنرش را بفروشد، نمى توان عنوان هنرمند داد.[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
محمداسماعيلى بسيار زود مراحل پيشرفت و تسلط به فنون تنبك نوازى در مكتب تهرانى را گذراند و به عنوان خليفه كلاس او شناخته شد. او در نخستين گروه تنبك كه به همت استاد حسين تهرانى و به تشويق روح الله خالقى به راه افتاده بود، در كنار هوشنگ ظريف، محمود رحمانى پور و نصرت الله گلپايگانى حضور داشت. وى تنها كسى بود كه ساز تخصصى و ساز اولش، همان تنبك بود. مابقى در سازهاى ديگر تخصص داشتند. اين اتفاق مربوط به سال ۱۳۳۷ بود. شش سال بعد، در هنرستان موسيقى ملى به صلاحديد بزرگان به جاى استادش براى تدريس انتخاب شد و در تربيت هنرجويان كوشش فراوان كرد. در همين سالها، اسماعيلى با حسين دهلوى و جمعى ديگر (هوشنگ ظريف، فرهاد فخرالدينى و مصطفى پورتراب) دست اندركار كتاب «آموزش تنبك» شد. اين كتاب نخستين گام مهم در آموزش سازهاى كوبه اى ايرانى بود؛ كتابى كه با توجه به ويرايش هاى متعددى كه استاد اسماعيلى و شاگردانش بر آن كرده اند هنوز هم بى رقيب است. هنگام تدوين اين كتاب، استاد تهرانى هنوز حيات داشت. او نمونه هاى تمرين را مى نواخت، هوشنگ ظريف به نت مى نوشت، دهلوى و پورتراب نظارت فنى داشتند و اسماعيلى نيز آنها را به شاگردان تعليم مى داد. او از همان جوانى مرجع تحقيق درباره تنبك بود و خود نيز روحيه پژوهشگرانه اى داشت. روى ريتم هاى مطربى و روى ريتم هاى زورخانه تحقيق مى كرد و شيوه هاى مختلف تنبك نوازى را مى شناخت. خلاصه اى از دانسته هاى استاد اسماعيلى درباره وزن هاى زورخانه در كتاب «تاريخ و فرهنگ زورخانه» نوشته غلامرضا انصاف پور منعكس است. از نشر اين كتاب سال ها مى گذرد و هم اكنون نيز ناياب است.
استاد اسماعيلى در سال ۱۳۴۵ به سرپرستى گروه سازهاى ضربى در تشكيلات وزارت فرهنگ و هنر رسيد. بسيارى از افراد با استعداد و علاقه مند در اين سالها زير سايه او باليدند و آموختند. گروه او دوازده سال تمام فعاليت متمركز و فشرده داشت. با توجه به اين كه نقش تنبك در موسيقى ايرانى تا آن روز، صرفاً همنواز ساز و يا اركستر بود و حداكثر قطعات كوچك (مورسوها) اثر استاد تهرانى به عنوان مطالب مورد نياز تكنواز شناخته مى شد و با توجه به مشكلات كار حرفه اى موسيقى در ايران، ارزش و اهميت تلاش دوازده ساله استاد محمداسماعيلى در نقش آفرينى اركسترى براى تنبك مشخص مى شود. اين كه او در بسيارى زمينه هاى ديگر هم فعال بود و برنامه هاى فراوانى با تك نوازان مختلف داشت، از فرامرز پايور تا پرويز ياحقى. اين نوازندگان با آن كه در حوزه هاى متفاوتى از سليقه و لحن هاى موسيقايى بودند، استادى و برترى محمد اسماعيلى را قبول داشتند و همكارى با او را براى خود فرصتى مغتنم مى دانستند. شايد كارنامه هنرى محمد اسماعيلى ميان نوازندگان تنبك، از پركارترين ها و پربارترين ها باشد. وى در دوازده سال ۱۳۵۷ـ۱۳۴۵ ، ۱۱۵ قطعه ساخت و براى گروه سازهاى ضربى تنظيم كرد و روى صحنه برد. از جمله قطعه «رونما» كه بسيار مورد توجه قرارگرفت. اين قطعه بر مبناى يكى از داستان هاى اصيل ايرانى تنظيم شده است. تلاش اسماعيلى گامى بود افزون تر از آنچه كه استاد تهرانى براى استقلال بخشيدن به تنبك برداشت و حركتى بود جديد براى «روايتگر» كردن صدا و بيان هنرى سازهاى كوبه اى موسيقى ايران.
روزگار در چهل سالگى، ضربه جانكاهى را به روان حساس اسماعيلى وارد آورد. در ،۱۳۵۲ استاد حسين تهرانى درگذشت. هنوز هم هنگام نماز و دعاى صبح، ياد پدر را همراه ياد و نام استادش بردل و بر زبان مى راند و اندوه فقدان او را در دل دارد. اجراى بسيار ظريف وزيباى او در برنامه «چهارگاه» كه به كوشش استاد فرامرز پايور و به ياد استاد تهرانى روى صحنه رفت، اجرايى است از دل برآمده و بر دل نشسته كه اسماعيلى را در اوج ارادت و توانايى نشان مى دهد. از همان سال بود كه مكتب دارى استاد تهرانى را با جديتى دوچندان پى گرفت و در سخت ترين شرايط، تنبك را از دست فرو نگذاشت. تعدادى از درخشان ترين اجراهاى او همراه سنتور استاد فرامرز پايور است. به هنگام اوج لحظات همدلى در همنوازى، ضربه هاى دست و پنجه محمد اسماعيلى روى تنبك چنان با ضربه هاى مضراب فرامرز پايور روى سنتور، جفت و هماهنگ مى شد كه موزون تر از آن ممكن نبود. ضبط هاى آن سال ها از برنامه هاى اساتيد، پر است از لحظه هاى همدلى نوازنده تنبك با همنواز، ولى هم صدايى سازهاى اسماعيلى و پايور از نوعى ديگر بود و انرژى فزاينده اى از اين اجراها حس مى شد. هنوز هم شنيدن آنها شور و حال را برمى انگيزد.
نمونه اى ديگر، كنسرت گروه اساتيد (به كوشش فرامرز پايور) در مايه دشتى به سال ۱۳۵۸ همراه صداى محمدرضا شجريان است. در آلبوم «پيغام اهل راز» استاد فرامرز پايور، روايتى ديگر و برداشتى خاص از تصنيف «خون جوانان وطن» اثر عارف را ارائه داده و يكى از زيبا ترين اجراهاى استاد اسماعيلى در همين آلبوم است. ارتباط شنونده اين آثار باصداى ضرب (تنبك) استاد، ارتباطى ناخودآگاه است. مانند ارتباط شنونده اركستر سمفونيك با صداى كنترباس ها و ويولونسل ها و دست چپ پيانو. شنونده صداى اين سازها را شايد به وضوح نشنود، ولى اگر يك لحظه اين سازها به صدا درنيايند، اركستر، عريان و «خالى» خواهد شد. نقش تنبك هنرمندانه استاد اسماعيلى نيز در تمام اركسترها چنين است. ده سال بعد، هنگام كنسرت بزرگ گروه اساتيد در تالار وحدت (۱۳۶۸)، او صدايى پخته تر و دگرگون تر از تنبك برآورد. چرا كه در تمام سال هاى بعد از انقلاب و خانه نشينى اساتيد موسيقى كشور او تنبك را رها نكرد و يك لحظه از تمرين و آموختن باز نايستاد؛ مجموعه كاملى از تكنيك درست در نوازندگى. اعتقاد به شرافت هنر و آموزه هاى اخلاقى و عرفانى استاد حسين تهرانى، پايه و مايه اى قوى براى زندگى سالم و مؤمنانه به استاد محمد اسماعيلى داده و او را لايق نام بلند «مكتب دار» در موسيقى ايران ساخته است. او مردى با معتقدات اصيل و محكم و پايبندى به اخلاق و حفظ مراتب است. خانواده دوستى او نيز ميان اهل موسيقى شهره است و فرزندان او نيز در موسيقى فعال هستند. گذشته از چهار فرزند و پنج نوه، شاگردان بسيارى فدايى و كمر به خدمت بسته او هستند. از آنها بايد سيامك بنايى را نام برد كه در تمام بيست سال گذشته، همراه او بوده، كتاب هاى آموزشى او را ويرايش كرده و براى انتشار آنها، تلاش و كوشش به خرج داده و به نوبه خود در حفظ اين مكتب، استوار و پركار بوده و در بزرگداشت استاد كوشيده است. ناگفته نماند كه استاد اسماعيلى از هنرمندان كثير سفر به اقصى نقاط عالم بوده و تنبك، اين سازكوبى مهم ايران، را به بيش از بيست كشور جهان شناسانده است. صفحه اى هم از هنر تك نوازى او در سال هاى ۱۹۷۰ در آمريكا ضبط شده است. او تنها يك نوازنده برتر و يك معلم برجسته نيست، همانند استادش حسين تهرانى گنجينه اى است از فرهنگ سنتى، آموزه هاى عرفانى، اشعار حكمى و فلسفى فراوان و معلومات جانبى وسيع در موسيقى. كمتر كسى مى داند كه اين سلطان تنبك و داناى وزن ها، چه اندازه به موسيقى ملوديك (در مقابل موسيقى ريتميك) وارد است و چند سال در هنرستان به آموختن ساز مشكل كلارينت پرداخته و هيچ گاه به نواختن آن تظاهرى نكرده است. هم اكنون نيز استاد اسماعيلى در ۷۲ سالگى، در اوج توانايى و پختگى است و چراغدار مكتبى در تنبك نوازى كه هنوز هم گرايش مسلط و مدون در نوازندگى اين ساز است. برگرفته از روزنامه ايران سه شنبه ۲۱ آذر ۱۳۸۵
