شناخت و تشخیص دستگاهها و گوشه های موسیقی ایرانی
سلام دوستان
همه ما به عنوان نوازنده باید با ردیف موسیقی ایرانی آشنا باشیم و دستگاهها و گوشه های آوازی را تا حد امکان بشناسیم. مثلا وقتی نوازنده یا خواننده ای مشغول نواختن یا خواندن بود باید بدانیم در چه دستگاه و چه گوشه ای می نوازد یا می خواند. با توجه به صحبتهایی که با دوستان عزیز سنتور نواز داشتم و طبق تجربیات شخصی خودم احساس کردم که بعضی از دوستان در این مقوله ممکنه ضعفهایی داشته باشند.
بهترین راه برای شناخت ردیف موسیقی گوش کردن دقیق است. مثلا دستگاه شور را در نظر بگیرید برای مثال "خلوت گزیده" اثر استاد شجریان و زنده یاد استاد پایور را به دقت و چند بار گوش کنید تا چهارچوبی از ساختار و از فراز و فرود دستگاه شور در ذهنتان نقش ببندد بعد اثری دیگر مثلا "مژده بهار" اثر زنده یاد ایرج بسطامی و استاد مشکاتیان را گوش دهید و با آلبوم قبلی مقایسه کنید و نکات مشترک آن را پیدا کنید...
همین کار را چندین بار برای آلبومهای دیگری که در شور اجرا شده اند مانند :معمای هستی، لاله بهار، یاد ایام و ... انجام دهید.
پس از مدتی تمام ساختار دستگاه شور از درآمد گرفته تا شهناز و قرچه و رضوی و حسینی و ... در ذهن شما نقش می بندد و به محض شنیدن اثری در این دستگاه بلافاصله پی می برید که اثر اجرا شده در دستگاه شور می باشد. پس از تسلط بر دستگاه شور همین کار را می توانید در مورد بقیه دستگاهها و آوازها انجام دهید...
برای این که این تاپیک هم در این راستا کمکی باشه برای دوستان پیشنهاد می کنم از دستگاه شور شروع کنیم و دوستان هر کدام پیش درآمد، آواز، چهارمضراب، رنگ، قطعه و ... از دستگاه شور سراغ دارند اینجا آپلود کنند.
گام بالا رونده و گام پایین رونده
نقل قول:
نوشته اصلی توسط
Arash-hadian
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
ممنون محسن عزیز بابت این تاپیک مفید و پربار.
به عنوان اولین سوالم درباره دستگاه شور میخوام بپرسم که من توی کتاب "نظری به موسیقی ایرانی" ، تالیف استاد روح الله خالقی، خوندم که نوشته بود "گام شور پایین رونده هست زیرا در حال صعود محسوس ندارد درصورتیکه در موقع پایین آمدن درجه دوم گام با درجه اول فاصله دوم نیم بزرگ دارد"
خب کلیت این مطلب رو متوجه نمیشم. تعریف گام پایین رونده و بالا رونده . اینکه چرا ایشون گفته شور فقط پایین رونده هست. منظور از اینکه در حال صعود محسوس ندارد؟
ممنون میشم توضیح بدین :)
آرش عزیز سلام
ممنون بابت سوالی که مطرح کردید. قبل از اینکه به بحث گام بالا رونده و گام پایین رونده بپردازیم بهتره نگاهی به موارد زیر بندازیم:
نت محسوس: درجه هفتم گام را محسوس(Leading note) گويند به اين دليل كه اين درجه از گام، حس شنيدن نت هشتمين را در شنونده بطور طبيعي ايجاد مي نمايد.
نت روتونیک: درجه دوم گام، موسوم به روتونيك (Supertonic) است، يعني : نتي كه روي نت تونيك(درجه اول) واقع است.
حال اگر در گامی فاصله نت تونیک به نت روتونیک از فاصله نت محسوس تا درجه هشتم گام کمتر باشد. به این گام، گام پایین رونده می گویند و بالعکس اگر فاصله نت تونیک با روتونیک از فاصله نت محسوس تا درجه هشتم گام بیشتر باشد به این گام گام بالا رونده می گونید.
برای اینکه مسئله روشن شود همین دستگاه شور را مثال می زنم.
ببینید در شور "سل" فاصله نت تونیک (که همان نت سل می باشد) تا نت روتونیک که در اینجا "لا کرن" میباشد سه ربع پرده است. و فاصله نت محسوس یعنی نت درجه هفتم که نت فا می باشد با نت درجه هشتم که نت سل می باشد یک پرده است. پس گام شور یک گام پایین رونده است چرا که فاصله نت سل تا لا کرن که فاصله نت تونیک با نت روتونیک است از فاصله نت فا تا سل که نت محسوس و نت درجه هشتم گام می باشند کمتر است.
در حقیقت این حس بالا روندگی و پایین روندگی گام چیزی هست که به گوش و احساس ما از شنیدن بر می گرده به طور مثال شما در گام شور وقتی نت لا کرن (روتونیک) را می زنید گوشتون بیشتر منتظر شنیدن نت سل (نت تونیک) هست ولی وقتی نت فا (نت محسوس) را می زنید انگار گوش زیاد منتظر شنیدن نت سل (درجه هشتم گام) نیست.
برای اینکه دقیقا متوجه این بحث بشید از شما می خوام که گام ماهور و یا اصفهان را بررسی کنید ببینید آیا اونها مانند شور پایین رونده هستند یا بالا رونده.
گام بالا رونده و پایین رونده - درجه پنجم گام
نقل قول:
نوشته اصلی توسط
Arash-hadian
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
محسن جان ممنون از جواب کامل و توضیح خوبی که دادی . کاملا متوجه شدم تعریف گام پایین رونده و بالارونده رو. فقط چند تا ابهام دارم هنوز.
1- طبق گفته استاد خالفی درباره شور (گام شور پایین رونده هست زیرا در حال صعود محسوس ندارد درصورتیکه در موقع پایین آمدن درجه دوم گام با درجه اول فاصله دوم نیم بزرگ دارد) ایشون گام شور رو پایین رونده معرفی کردند ولی دلایلی که آوردند یه مقدار برام ابهام ایجاد کرده.
اگه در اینمورد هم توضیح بدین ممنون میشم.
مثلا اینکه در حال صعود محسوس ندارد!!!
2- در ضمن یه سوال دیگه هم داشتم: شما در پست اولتون در تعریف نت میانی گفتین که درجات اول و پنجم گام مهمترین درجات هستند. چرا اینطوری هست ؟ مخصوصا برای درجه پنجم؟
*در ضمن طبق توضیحات شما گام ماهور و اصفهان رو که بررسی کردم متوجه شدم که هردو بالارونده اند.
سلام آرش عزیز
1- منظور زنده یاد استاد خالقی از اینکه گام شور در حالت صعود محسوس ندارد دقیقا بر میگرده به تعریف نت محسوس. گفتیم که نت محسوس نت درجه هفتم گام هست و از این جهت به این نام خوانده شده که اين درجه از گام، حس شنيدن نت هشتمين را در شنونده بطور طبيعي ايجاد مي نمايد. ولی با توجه به اینکه در گام شور این فاصله یعنی فاصله نت محسوس تا نت هشتمین یک پرده است و نواختن نت محسوس حس شنیدن هشتمین نت را برای شنونده ایجاد نمی کند استاد خالقی به این صورت تعبیه کرده اند. و این که ایشون گفتند هنگام پایین آمدن درجه دوم گام با درجه اول یا همان تونیک فاصله دوم نیم بزرگ دارند در حقیقت همان موضوعی است که قبلا هم بررسی کردیم اینجا منظور از دو نیم بزرگ یعنی فاصله سه ربع پرده بین نت تونیک (درجه اول گام) و نت روتونیک (درجه دوم گام).
در حقیقت منظور ایشان این بوده که از آنجا که فاصله نت محسوس تا نت درجه هشتم گام شور بزرگتر است از فاصله نت تونیک تا نت روتونیک گام شور گامی پایین رونده است.
برای این که این موضوع بصورت عملی هم جا بیافته شما روی سنتور قطعه ای در شور "سل" اجرا کنید بعد یه جایی از قطعه نت فا را بزنید و سکوت کنید می بینید با این که این نت، نت محسوس هستش ولی شما انگار بعد از زدن نت فا احساس نواختن نت سل رو ندارید. ولی حالا نت لا کرن رو بزنید و کمی سکوت کنید می بینید که انگار یه چیزی گم کردید و همینطور ناخودآگاه دلتون می خواد نت سل رو بزنید.
2- ببینید درجه پنجم هر گام نقش مهمی را در اون گام بازی می کنه مثلا گام شور رو در نظر بگیرید با تغییر ربع پرده ای گام پنجم (در شور "سل" درجه پنجم گام نت "ر" می شود) گوشه های جدیدی بوجود می آید مانند شهناز، قرچه، رضوی و ... یا مثلا سه گاه را در نظر بگیرید با تغییر ربع پرده ای گام پنجم (در سه گاه "لا کرن" درجه پنجم گام نت "می" می شود) گوشه مخالف که یکی از گوشه های مهم سه گاه است خلق می شود. به همین خاطر این درجه از گام اهمیت ویژه ای داره.
در مورد گام ماهور و اصفهان هم درست حساب کردید. هر دوتای این گامها، گام بالا رونده است. از دوستان عزیزی هم که ممکنه ابهامی توی این زمینه داشته باشن خواهش می کنم ابهامشون رو مطرح کنند تا موضوع دقیقا براشون روشن بشه.
نت شاهد و ایست در آوازهای شور
نقل قول:
نوشته اصلی توسط
Arash-hadian
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
فکر کنم تنها تفاوتی که میشه برای شور و ابوعطا قائل شد نت شاهد باشه .
همونطور که محسن عزیز گفتند نت شاهد ابوعطا درجه دوم گام شور هست. یعنی برای شور سل نت شاهد ابوعطا میشه لا کرن.
همینطور نت شاهد بیات ترک و افشاری و دشتی بترتیب درجات سوم و چهارم و پنجم گام شور میشوند. (شور سل --> سی-دو-ر)
حالا انشالله خود محسن جان کاملتر توضیح میدن به سوالتون
آرش عزیز سلام.
اگه شور سل را در نظر بگیریم، نت شاهد ابوعطا درجه چهارم گام شور یا همون نت "دو" هست و نت "لا کرن" که شما ذکر کردید در حقیقت نت ایست ابوعطا می باشد.
در بیات ترک نت شاهد درجه سوم (نت "سی" ) هست و نت ایست درجه هفتم (نت فا) می باشد.
در افشاری مانند ابوعطا نت شاهد درجه چهارم (نت "دو" ) هستش و نت ایست درجه دوم (نت لا) می باشد ولی تفاوت در این است که در افشاری نت درجه پنجم یا نت "ر" متغیر است ولی در ابوعطا ثابت
در دشتی نت شاهد درجه پنجم (نت "ر") هست و نت ایست درجه سوم (نت "سی") می باشد.
لازم به ذکره که نت شاهد و ایست در نوا دقیقا مانند ابوعطا می باشد و همچنین در نوا هم درجه پنجم مثل ابوعطا ثابت هستش. برای همین این دو حال و هوای بسیار مشابهی دارند و اگر نوازنده ای زیاد حرفه ای نباشه این دو را با هم اشتباه می گیره.
گام بالا رونده و گام پایین رونده
نقل قول:
نوشته اصلی توسط
Arash-hadian
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
سلام محسن جان
قبل از هرچیز یه عذر خواهی میکنم ازت که هی سوال میپرسم و سرتو درد میارم
کاملا درست میفرمایید. ولی من هنوز متوجه تعریف گامی که هم بالارونده باشه و هم پایین رونده نشدم.
این گام چه ویژگی ای باید داشته باشه؟ طبق تعاریف گامهای بالارونده و پایین رونده یک گام یا باید بالارونده باشه یا پایین رونده.
در قسمتی از صجبتتون هم گفتید که "در هر دو حالت یعنی چه بالا رونده و چه پایین رونده ما نت محسوس را داریم"
من باز متوجه نمیشم که چطور چهارگاه هر دو حالت رو داره.
ممنون...
سلام آرش عزیز
اختیار دارید دوست عزیز. اگه این سوال و جوابها نباشه که اصلا گاهی یادمون میره زنده ایم. قشنگی زندگی به همین سوال و جوابهاست.
آرش عزیز برای این که این موضوع کاملا روشن بشه من چند تا سوال از خدمت شما می پرسم و ازتون می خوام که بدون توجه به بحثهایی که تا الان توی این تاپیک شده، بر حسب اطلاعات قبلی و بر اساس اطلاعاتی که کاملا براتون جا افتاده هست و عملا بهشون باور و یقین دارید به اونها جواب بدید.
1- گام چیست؟
2- ارتباط دستگاه با گام چیست؟
3- منظور از درجات گام چیست؟
4- گام بالا رونده چیست؟ منظور از عبارت بالا رونده در اینجا چیست؟
5- گام پایین رونده چیست؟ منظور از عبارت پایین رونده در اینجا چیست؟
