موسیقی ترکمن

در این تایپک میخواهم موسیقی ترکمن را به شما عزیزان معرفی کنم:
تاریخ چند هزار ساله‌ی تركمن سرشار از كوچ، هجوم، دفاع و درد و غم و شادی است، ‌فراز و نشیب زندگی فرزندان «اوغوزخان» كه از بلندیهای خشك و صخره‌های « تیان شان » در غرب چین به مرور زمان به صحراهای گرم آسیای میانه و چمنزارهای سیحون و جیحون و كناره‌های خزر كوچیده‌اند. در طول زمان همواره بر سر تنازع بقاء خویش با امپراتوران چین، تزارهای روسیه، خوانین محلی به ستیز برخاسته‌اند و در این رهگذر ادبیات شفاهی تركمنها به ویژه موسیقی این قوم سترگ بازگوكننده‌ی حلقه‌های گسسته‌ی هویت فرهنگی آنان است. موسیقی در میان تركمنها جزء‌ لاینفك زندگی است،‌ بیان آلام نهفته‌ی درون و آیینه‌ی تمام‌نمای زیستن آنان، با الهام از طبیعت، روابط اجتماعی، اقتصادی، كوچ، تاخت و تاز،... و سایر مایه‌های اصلی یك زندگی است.موسیقی تركمن با پرداختن به رموز زندگی و روح آدمی محتوایی غنی می‌یابد، زبان گویای شور ایمان و عشق و مبارزه، ساز تركمن همراه با « ش‍َل‍ْپِه »های دست نوازنده‌ی دوتار نفس می‌كشد، می‌خندد و شتاب می‌كند با نوازش آرشه كمانچه كند می‌شود به پرواز در می‌آید و با نوای نی تركمن به میان ابرها سفر می‌كند و نظاره‌گر زندگی شبانان می‌شود و زنبورك و ذ‌َل تركمن بی‌اختیار انسان را به رؤیا و تولد دوباره و باروری می‌رساند.موسیقی تركمن طوفانی است كه وجود آدمی را به لرزه در می‌آورد، می‌گذارد و هیچ شنونده‌ای نمی‌تواند در برابر نیروی جاذبه‌ی آن مقاومت كند و یا بی‌تفاوت از كنارش بگذرد.(هوشنگ جاوید)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
براي اولين بار با خلاقيت يك هنرمند گنبدي دوتار الكتريكي ساخته شد

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]


براي اولين بار با خلاقيت يك هنرمند گنبدي دوتار الكتريكي ساخته شد و در اداره كل مالكيت صنعتي كشور به ثبت رسيد.
در گواهي ثبت اين دوتار در اداره كل مالكيت صنعتي كشور، آمده است: اين ساز با نام «دوتار الكتريكي با صداي زير»، براي اولين بار در ايران طراحي و ساخته شده و نمونه داخلي و خارجي ندارد.
استاد آنا بردي وجداني، مبتكر اين آلت موسيقي سنتي تركمن، در گفتگوي اختصاصي به‌ خبرنگار ما گفت: اين ابتكار حاصل 40 سال تلاش و تجربه ام در موسيقي سنتي و دوتار نوازي مي‌باشد.
استاد وجداني در مورد هدف از ساخت اين دوتار ومشخصات آن افزود: همه هنرمندان تركمن مي‌دانند كه در موقع اجراي موسيقي كلاسيك تركمن، كمانچه در كنار دوتار قرار مي‌گيرد و هميشه صداي كمانچه در برابر صداي دوتار قوي‌تر است و زماني كه دوتار در كنار آلات موسيقي پاپ، مثل آكاردئون، ضرب، ويلون، ارگ و غيره در اركستر استفاده مي‌شود، صدايش ضعيف‌تر است.
من در طول سال‌هاي گذشته اين موضوع را كاملا درك كردم و سپس براي رفع اين مشكل تلاش كردم تا اينكه پس از 18 سال دوتار جديدي را طراحي كردم و با الكتريكي كردن دوتار، صداي آنرا تنظيم كردم و صداي «بم» دوتار را به صداي «زير» تبديل كردم و اين ابتكارم، نه يك دوتار است و نه سه تار، بنابراين من آنرا «وجدان تار» نام نهادم و حالا «وجدان تار» مي‌تواند در اركستر بزرگ به‌عنوان يك ساز ملودي استفاده شود.
وجداني، در مورد تفاوت اين ساز با دوتارگفت: اولين فرق اين ساز با دوتار در اندازه آن مي‌باشد. اين ساز داراي دسته كوتاه و كاسه كوچكي است و براي همين اگر به حالت عادي نواخته شود، صدايش ضعيف خواهد بود، به اين خاطر من آنرا بصورت الكتريكي طراحي كردم تا صدايش قوي‌تر شود و با اينكار صداي آن بسيار قوي‌تر و خوشايند‌تر شد.
وي اضافه كرد: فرق ديگر آن با دوتار اين است كه با اين ساز، هم مي‌توان آهنگ‌هاي سنتي را نواخت و هم مي‌توان از آن در موسيقي كلاسيك تركمن به‌خوبي استفاده كرد، يعني اين ساز در كنار ساز‌هايي مثل پيانو، ارگ و غيره به‌خوبي قابل استفاده است وعلاوه بر آن پرده‌هاي دوتار بم و داراي 14 پرده و در حد يك اكتاو است، ولي من پرده‌هاي دوتار را 24 و صداي آنرا زير و به دو اكتاو رساندم.
استاد وجداني در مورد اظهار نظر اساتيد موسيقي در خصوص اين ساز جديد گفت: من از اول سال جديد با اين ساز وارد مجالس جشن و شادي مردم شدم و همه اساتيد و علاقمندان موسيقي سنتي تركمن از مشاهده اين ساز جديد، بسيار خوشحال شدند و همه آنرا قبول كرده و به من تبريك گفتند. وي در پايان اضافه كرد: من «وجدان تار» دسته كوچك را با مشخصاتي كه ذكر شد، در سال گذشته ساختم و آنرا به‌ميان مردم بردم و حالا «وجدان‌تار» دسته بلند را با همان مشخصات ساختم كه اين ساز هنوز مورد استفاده واقع نشده و اين ساز بزودي به‌ميان مردم خواهد رفت.
يادآور مي‌شود كه اين اختراع براي اولين بار با شماره 57647 به تاريخ 12/12/1387 در نزد اداره كل ثبت شركت‌ها و مالكيت صنعتي كشور، به نام آنا بردي وجداني به ثبت رسيده و در روزنامه رسمي كشور به تاريخ 12/12/1387 و به شماره 18653 چاپ شده است.
گقتني‌است كه استاد انا بردي وجداني، فرزند ماسان، متولد سال 19/11/1332 و ساكن گنبد مي‌باشد كه وي يكي از اساتيد شاخص موسيقي سنتي تركمن بوده و 40 سال سابقه هنري را در كارنامه خود دارد و طي اين مدت شاگردان زياد و نامداري را تربيت كرده است.

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

اجرای دو ملودی زیبا با ساز " وجدان تار بزرگ" توسط استاد آنا بردی وجدانی
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

مرسی دوستِ من . خوشحالم که اینجا به موسیقیِ نواحیِ ایران و موسیقی مقامی کشورمون بها داده میشه و در کنارِ موسیقی هایِ رسمی ، به این گونه موسیقی ها که ریشه و پایه یِ موسیقیِ دستگاهی و رسمی ماست هم پرداخته میشه .
البته این " دوتار الکتریکی " هم از اون حرفا بود ها ! یه کم اسمش برای من پارادوکسیکاله ( البته با اجازه یِ دوست خوبمون نسیم سحر که - به حق - نسبت به استفاده از واژه های فرنگی و غیر ایرانی حسّاسند ) !
موسیقی نمونه رو هم شنیدم . برای منی که قبلا موسیقی ترکن رو شنیده ام ، رنگ و بویی از اون موسیقیِ زیبا و صحرایی نداشت . من اون موسیقیِ پاک و بی آلایش و نابِ ترکمن رو ترجیح میدم .
بازم مرسی !

خیلی ممنون از توجهتون به این بخش از مویسیقی
اما منم با حرف رامتین عزیز موافقم اون سادگی موسیقی ترکمن در این دیده نمیشه
اما به عنوان یک کار جدید قابل احترامه

معرفی نی زبان دار کوچک
«این نی مانند انسان حرف می‌زند»


گفت‌وگو با حاج محمد ایری و مجید تِکه، در نگاهی به موسیقی مقامی ترکمن


آن نوای سحرانگیزی که گفته بودم صدای «نی زبان‌دار کوچک» بود. نام ترکمنی این ساز «دیللی تویدوک کیجیگ» هست.
نی زبان‌دار کوچک؛ نی کوتاهی است حدود ۱۰ الی ۱۲ سانتی‌متر که جز دو سوراخی که به‌طور طبیعی در سر و ته نی هست؛ هیچ سوراخ دیگری روی آن تعبیه نشده است.
اگر بخواهیم ابعاد نی زبان‌دار کوچک را به چیزی تشبیه کنیم می‌شود گفت طول و قطر آن حدودآ با یک نخ سیگار معمولی مطابقت می‌کند.
در گذشته‌های دور ترکمن‌ها از این نی؛ به دلیل بُرد زیادی که صدای آن دارد؛ برای پیغام دادن استفاده می‌کردند. مثلآ توسط این نی از این روستا به آن روستا خبر می‌دادند که فلان شخص از دنیا رفت. یا فلان روز عروسی داریم.
سال‌هاست که کسی قادر نیست، نی زبان‌دار کوچک را به مهارت اساتید گذشته بنوازد. صدای نی زبان‌داری که در این برنامه استفاده شده؛ توسط یکی از اساتید «ترکمنستان»، زنده‌یاد «مراد بِردی» نواخته شده که این استاد سال‌هاست از دنیا رفته.
شاید تنها اثر به‌جای مانده از این نوع نی‌نوازی همین باشد؛ که استاد «مجید تِکه» بخشی ترکمن؛ در اختیار ما گذاشته است.
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
نی زبان‌دار کوچک؛ نوعی نی مخصوص ترکمن‌ها
مجید تکه در باره‌ی نی زبان‌دار کوچک می‌گوید:
نی زبان‌داری که ما قبلآ داشتیم؛ می‌توانست کلمات را تقریبآ مانند انسان ادا کند. همین صدای ساز استاد مراد بردی را اگر کسی گوش کند و زبان ترکمنی و یا حتی ترکی بداند می‌تواند متوجه شود که چه کلماتی را ادا می‌کرد. خیلی نزدیک به کلماتی که انسان به‌کار می‌برد ادا می‌کرد.
چه کلماتی را ادا می‌کرد؟ لطفآ ترجمه فارسی آن‌را برای ما بگویید.
مثلآ می‌گفت: «همان نزدیک آب‌راهه باش؛ که مارال ِتو برای آب گرفتن می‌آید»
متاسفانه باید گفت این‌جور نی‌نوازی را امروزه نداریم. حتی اساتید ترکمنستان هم؛ در این کیفیت نمی‌توانند بزنند. تقریبآ می‌شود گفت با رفتن اساتید قبلی این نوع نی‌نوازی هم از بین رفته است.
صدایی که از این نی زبان‌دار ‌شنیدیم؛ به‌راحتی تا پرده‌ی چهاردهم «دوتار» هم می‌تواند صدای «اکتاو» دوتار را بگیرد.
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید][ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
مجید تکه می‌گوید با رفتن اساتید قبلی این نوع نی‌نوازی هم از بین رفته است

گرفتن این صدا برای نی زبان‌دار تقریبآ می‌شود گفت غیر ممکن است! حالا چطور اساتید گذشته‌مان می‌توانستند بگیرند و ادا کنند این خودش یک معمای بزرگی است که مثل انسان، مثل یک خواننده‌ی خیلی حرفه‌ای؛ بتواند با نی کلمات را به این زیبایی ادا کند تا صدا خودش را بالا بکشد و صدای پرده‌ی سیزدهم و چهاردهم را بگیرد.
نی زبان‌دار داخل مشت دست جا می‌شود و هیچ‌گونه سوراخی روی آن نیست. در هنگام نواختن؛ نُت‌ها به‌وسیله‌ی سوراخ‌هایی که توسط انگشت مشت شده‌ی نوازنده ایجاد می‌شود؛ به‌جود می‌آید.
«حاج محمد ایری» مدیر فنی گروه موسیقی «ملانفس» ساکن بندر ترکمن؛ این نوع نی‌نوازی را در پیش گرفته است. هر چند که به مهارت استاد مراد بِردی نمی‌نوازد؛ اما صدای ساز او هم بسیار شنیدنی است.
حاج محمد ایری در باره‌ی این نوع نی‌نوازی می‌گوید:
نی زبان‌دار کوچک؛ مانند «مورس» است که در گذشته برای خبر رسانی استفاده می‌کردند. اغلب کسانی که این نی را در دست می‌گیرند در سوراخ آن فوت می‌کنند و این اشتباه است.
این نی را با زبان نگاه می‌دارند و باید سر آن‌را به ته زبان چسباند. باید این‌قدر تمرین کنی و آن‌را روی زبان بگذاری تا زبان عادت کند؛ در تمرین‌های اولیه به دلیل تماس نی با انتهای زبان، زبان تا مدت‌ها می‌خارد؛ به همین خاطر هر کسی نمی‌تواند صدای این نی را در بیاورد. خیلی مشکل است.
این نی فقط مختص ترکمن‌ها است؟
بله. مختص ترکمن‌ها است و در حال حاضر کسی نوازنده‌ی این نی نیست. حتی در ترکمنستان هم نیست.
من با این نی نوعی ریتم را در مراسم جشن و عروسی‌ها می‌زنم.
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
حاج محمد ایری؛ مدیر فنی گروه موسیقی ملانقس؛ در حال نواختن نی زبان‌دار کوچک؛ (عکس‌ها از مینو صابری)

حاج محمد ایری افسانه‌ای تعریف می‌کند که مربوط به پیدایش این نوع نی‌نواری هست.
«اسکندر شاه» دو شاخ کوچک روی سرش داشته که آن‌را زیر تاج مخصوصی پنهان می‌کرده. هر زمان که آرایشگری برای کوتاه کردن موی سر او به کاخ می‌رفته؛ بعد از این‌که موهای اسکندر شاه را کوتاه می‌کرده؛ توسط جلاد سرش از تن جدا می‌شده تا راز شاه برملا نشود.
روزی یک جوان برومند به کاخ می‌رود تا موهای اسکندر شاه را کوتاه کند. اسکندر شاه به جوان می‌گوید: حیف است تو کشته شوی. من دلم نمی‌آید تو را بکُشم؛ اما تو هم راز من‌را به کسی نگو.
مرد جوان قول می‌دهد که این راز را در سینه نگه‌دارد. او مدت‌ها راز اسکندر شاه را در سینه نگاه می‌دارد اما چون نمی‌شود راز را در سینه نگاه داشت؛ به بیابان خلوتی می‌رود و در آن چاه خشک شده‌ای را می‌بیند که انواع نی‌ها هم در اطراف آن روئیده. سرش را داخل چاه می‌کند و فریاد می‌زند: «اسکندر شاه، شاخ داره»
از قضا روزی چوپانی همراه گوسفندان‌اش از کنار آن‌ چاه عبور می‌کرده. از اطراف چاه یک «نی» می‌چیند و وقتی در آن می‌دمد می‌بیند این نی مانند انسان حرف می‌زند و می‌گوید: «اسکندر شاه، شاخ داره».
از همان وقت نام این ساز را «دیللی تویدوک کیجیگ»، یا همان نی‌زبان‌دار کوچک می‌گذارند.
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

منبع:[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]