نگاهی به موسیقی Jazz در آذربایجان

موسیقی Jazz در آذربایجان شوروی، توسط ارکستر ملی State Popular Orchestra که به نام جز ملی (State Jazz) نیز شهرت دارد پایه گذاریشد. این ارکستر که در سال 1938 توسط توفیق قلی اف (Tofig Guliyev) و نیازی (Niyazi) به وجود آمد،که سازبندی آن شامل یک ترومبون، پنج ساکسوفون، سه ترومپت، یک پیانو،یک گیتار و مجموعه سازهای کوبه ای (درامز و پرکاشن) بود.

گروه Jazz ملی هم به اجرای Jazz کلاسیکمی پرداخت و هم به تجربیاتی در بداهه نوازی (Improvisations)، مقام (Mugam) و نیزموسیقی مودال (منظور موسیقی که بر پایه گامهایی غیر از مینور و ماژور معمول باشد) ملی آذربایجانی دست میزدند. بعنوان مثال پرویز رستم بایف (Parviz Rustambayov) نوازنده ساکسوفون، در اولین کنسرت Jazz ملی یک بداهه نوازی در مقام چهارگاه را اجراکرد.

این نوابغ موسیقی آذربایجانی یک هدف داشتند و آن برقرار کردن مکتب ملی Jazz بود. پس از پایان جنگ جهانی دوم، رئوف حاجی بایف (Rauf Hajibayov) مدیریت گروه Jazz ملی را به عهده داشت اما در سالهای 1960-1950، دستگاه تبلیغات کمونیستی ضربهبزرگی به پیشرفت موسیقی Jazz آذربایجان وارد کرد. مقامات شوروی، جاز را به عنوان یکموسیقی اغواگر غربی عنوان کردند و اجرای آنرا ممنوع اعلام کردند.

علیرغم این تحریم، علاقمندان Jazz در خفا دورهم جمعشده و از طریق رادیوهای غربی، به موسیقی گوش میدادند و سعی میکردند تا آنچه راشنیده اند اجرا کنند. در اواخر دهه 60، موسیقی Jazz، با راهنماییها و حمایتهای گاراگارایف (Gara Garayev)، نیازی، توفیق قلی اف و رئوف حاجی اف، زندگی دوباره ای آغازکرد. این دوران شاهد ظهور گایا (Gaya)، گروه چهارنفری رفیق بابایف و پس از آن گروهواقف مصطفی زاده (Vagif Mustafazade) بود.

گارا گارایف که آهنگساز برجسته سبک کلاسیک بود بهساختن موسیقی Jazz نیز میپرداخت. از جمله آثار او می توان به موسیقی برای The Bold Young Man of Gascony ، سه نوکتورن Nocturnes (قطعه موسیقی محزون ، شاعرانه وشبانه) ، تعداد زیادی پرلود و ... نام برد. پرلود (Prelude) شماره 28 از او قطعاتناب Classsic Jazz l می باشد و یکی از بهترین نوازندگان در این قطعات واقف مصطفیزاده است.

مقام، موسیقی سنتی آذربایجانی در واقع شامل بداهه نوازیهایی است که برروی تم اصلی این موسیقی انجام میشود و نوازندگان آن هر یک به نوبه خود منحصر به فردهستند زیرا هر کدام شیوه بداهه نوازی خاص خود را دارند. این بداهه نوازی آزادانه درواقع رابط اصلی بین موسیقی Jazz و مقام است. قابلیت تلفیق عناصر شرقی مقام باموسیقی غربی Jazz به این معنا است که Jazz میتواند در دنیای موسیقی شرق نیز موفقباشد.

واقف مصطفی زاده در اواخر دهه 60 اولین مفسر مقام جز (jazz mugam) به شمار میرود. البته واضح است که قبل از او بسیاری از موسیقیدانان به شباهت بین این دو نوع موسیقی پی برده بودند و بر پایه آن آثاری به وجودآورده بودند. اما واقف مصطفی زاده اولین موسیقیدانی بود که مقام شرقی را در قالبی قابل درک، یعنی قالب Jazz، به شنوندگان غربی و برعکس، موسیقی Jazz را به شنوندگانآذربایجانی در قالب آشنای مقام معرفی نمود. این پیانیست، که سالها به آموختن ریزه کاریهای مشکل این دو موسیقی مشغول بود، بالاخره شگفتی و تحسین بزرگان موسیقی غرب رابرانگیخت و موجب جلب توجه جهانی به موسیقی مقام آذربایجان شد. به گفته ویلیس کانوور (Willis Conover) منتقد مشهور جاز آمریکایی " واقف مصطفی زاده یک نوازنده عالی است. او بهترین نوازنده پیانو تغزلی است که تا کنون به او گوش داده ام."


در سال 1969، با دعوت واصرار رئوف حاجی اف، واقف از تفلیس به باکو بازگشت. او در ارکستر موسیقی ملی آذربایجان به کار مشغول شد و در کنار آن یک گروه سه نفری Jazz نیز تشکیل داده بود. در همین دوران یکی دیگر از موسیقیدانهای موفق آذربایجان، رفیق بابایف، در زمینه خوانندگی جاز مشغول فعالیت بود و در همین زمان گروه چهارنفری (کوارتت) آوازی گایا،به کار تنظیم و اجرای ترانه های فولکلوریک مشغول بودند.

متاسفانه واقف مصطفی زاده و رفیق بابایف هر دو با مرگی زودرس از جهان رفتند. مصطفی زاده در سال 79 وهنگام اجرای برنامه در اثر حمله قلبی و بابایف در سال 94 دریک آتش سوزی مهیب در مترو باکو درگذشتند. مصطفی زاده 39 سال و بابایف 58 ساله بودند.

جامعه فرهنگی آذربایجان همچنان به این دو نابغه موسیقی مدیون است. سبک موسیقی، تفکر موسیقایی و نوع اجرای آنها در زمان خودشان بهطور کامل درک نشد و وقایع سالهای 80 و 90 از جمله فروپاشی شوروی و جنگ بین آذربایجان و ارمنستان برموسیقی و فرهنگ آذربایجان تاثیرات منفی باقی گذاشت. البته مکتب ملی Jazz که بالاخره توسط توفیق قلی اف، نیازی، گارا گارایف، رئوف حاجی اف وتوفیق احمدف به وجود آمد، همچنان برقرار است.


امروزه، نسل جدید نوازندگان Jazz آذربایجانی توانسته اندبه انواع مختلف موسیقی مقام جاز را به سراسر دنیا معرفی کنند. عزیزا مصطفی زاده،شاگرد هنرستان ملی جاز و دختر واقف مصطفی زاده، سالها است که جاز آذزبایجان را درسراسر جهان به محبوبیت فراوانی رسانده است.

منبع Harmony Talk

برادر عزیز من محمد ام. دوست اشکان اگه یادت بیاد در مورد همین عزیزا با هم صحبت کردیم. یه لطفی بکن در مورد جزمن های ارمنستان هم بنویس.

اخش اگه بدوني چقدر دلم براي مصطفي زاده تنگ شده

واقعا، من خیلی...