راهنمای خرید ساز سه تار

برای جلوگیری از پوسیدگی و برجا ماندن هارمونی ساز سه تار باید نکاتی را در نظر گرفت.

تغییر فصول منجر به ایجاد تغییرات بنیادی در سازها و باطبع نوع صدا دهی ساز خواهد شد. هر فصل با تاثیرات اقلیمی خویش در محیط اطراف در درجه اول برای نوازنده منجر به تغییرات فیزیکی در نوع صدای ساز خود خواهد شد. ازین رو توصیه هایی برای حفظ کیفیت فیزیکی ساز در شرایط متفاوت آب و هوایی شده است که در این جا سعی خواهیم کرد با آغاز تغییرات جوی بسته به نوع شرایط آب و هوایی و اقلیم موجود شرایط بهینه نگهداری از ساز( خصوصا تار و سه تار) را برایتان شرح دهیم.

معمولا آب و هوای معتدل بهاری یکی از شرایط ایده آل جوی برای سازهایی با فیزیکی همچون تار می باشد. بارش های پراکنده و نه چندان مداوم بهاری در کوتاه مدت ممکن است موجب افزایش سطح رطوبت منطقه و از طرفی وجود ابرهای پراکنده و وزش های مداوم باد و جریانان هوایی منجر به سطح ناپایدار رطوبت و حفظ شرایط متعادل خواهد شد. پس نتیجه میگیریم که در سازهایی مانند تار که با مشکل اصلی افت پوست کاسه در فصول سرد و یا گرم سال موجه هستند این امر کم تر مشاهده خواهد شد.البته توصیه می شود که همواره پس از طی زمان نوازندگی و تمرین ساز خود را در کاور مخصوص نگهداری نمایید.

در فصل بهار با شروع تعطیلات ابتدایی سال بسیاری قصد سفر می کنند. همراه بردن ساز برای جلوگیری از تنبلی دست و انجام تمرینات روزانه اگرچه مفید می باشد اما از حمل مناسب ساز در کاور مخصوصی که ضد ضربه و محکم می باشد اطمینان حاصل نمایید.قرار دادن ساز در کنار ظروف و وسایل دیگر بدون پوشش محافظ منجر به آسیب هایی به ساز شما خواهد شد.

اگر قصد اقامت در مناطق خشک و کویری ایران را دارید شرایط جوی صدمه ای به سازتان نخواهد زد اما اگر تصمیم به سفر در مناطق شمالی کشور که دارای آب و هوای مرطوب و بارانی است را دارید همراه بردن هرگونه ساز خصوصا ساز تار بدلیل فیزیک پوستی-چوبی آن دچار آسیب های جدی خواهد شد.بهتر است نکات توصیه شده فوق را در این ایام به منظور حفظ کیفیت صدایی سازتان رعایت نمایید. گاها همراه نداشتن ساز و نگهداری مناسب آن در منزل بهتر از بردن ساز و در نتیجه آسیب زدن به آن خواهد بود.

برای خرید یک سه تار خوب به نکات زیر توجه کنید:

چوب سه تار از درخت توت باشد.

رگه های درشت صفحه به سمت سیم بم باشد.

فاصله ی سیم تا دسته ی ساز کم باشد تا حدی که موقع اجرا سختیه سیم را حس نکنید.

صدای پائین دسته با بالا دسته همخوانی داشته باشد.

صدای سیم دوم مفهوم باشد و حالت گنگی نداشته باشد.

در اجرای سیم بم.سیم کاملا نرم و صدایی طبیعی داشته باشد.

صدای همه ی سیمها دنبال هم باشد یعنی با هم همخوانی داشته باشد و در گوش دادن تفکیک سیمها سخت باشد.

بلند بودن صدای ساز دلیلی بر خوب بودنش نیست.

با یک مضراب ویا حتی بدون زدن مضراب باید بتوانید چندین نت را به راحتی و با طنین خوب اجرا کنید.

در اجرای تکنیک ناله ی ساز(ویبره) هیچ مشکلی نداشته باشید.

بعد از کوک کردن ساز تک تک پرده ها را امتحان کنید که در اصطلاح گز نزند.

دسته ی ساز نه کلفت و نه زیادی نازک باشد که البته بستگی به دست خودتان دارد.

ساز از نظر وزنی سبک باشد.

سازی که زیاد رنگ شده باشد فقط قشنگ است و احتمال دارد که صدای خوبی نداشته باشد.

رنگ ساز هرچه روشنتر باشد بهتر است .هم اگر عیبی داشته باشد پیداست و هم از نظر روانشناسی

مثبت است.

آخرین خصوصیت ساز خوب این است که زیبا باشد.

طریقه نگهداری سه تار:

۱.ساز را در محیط مرطوب قرار ندهید(مانند کولر).۲.ساز را در مجاورت نور خورشید و حرارت نگذارید.۳.تا میتوانید ساز را در جعبه یا کاور بگذارید.۴.ساز را آویزان کنید و از خوابانیدن آن روی زمین خود داری نمائید.(اگر ساز آویزان باشد گرانیگاهش بر زمین عمود خواهد بود و نیروی جاذبه ی زمین اثری بر روی دسته ی ساز نمیگذارد)

۵.کوک ساز در حتما مطابق نت سی بمل دیاپازون کوک نمائید تا به دسته ی ساز فشاری وارد نشود. (سیم اول سه تار نیم پرده پائینتر از دیاپازون یعنی سی بمل کوک میشود ولی در اجرا و نت نویسی نت دو خوانده و اجرا میشود)

۶.اگر قرار است دستگاه خاصی را اجرا کنید از یک ماه قبل کوک ساز را روی همان دستگاه قرار داده و تغییر ندهید۰(حاصل این کار این است که ساز به آن کوک مورد نظر عادت کرده هم لحن بهتری میدهد هم موقع اجرا از کوک خارج نمیشود)

۷.در جعبه ی ساز نم گیر بگذارید.

۸.با دست کثیف مخصوصا چرب ساز نزنید.(پرده های ساز از بین میروند)

۹.اگر از ساز مدتی استفاده نکنید صدای آن میخوابد پس حتما چند وقت یک بار با ساز بنوازید.

چوب سه تار:

جنس چوب سه تار از درخت توت میباشد برای ساختن دسته ی ساز از چوب گردو هم استفاده میکنند که در این صورت دسته ی ساز سنگین میشود. چوب باید کهنه باشد تا طنین خوبی بدهد بعضی از سازندگان چوب تازه را درآب جوشانده تا شیره ی آن گرفته شود و سپس چوب را در زیر خاک یا پهن می گذارند تا خشک شده و حالت پوسیدگی پیدا کند.

پرده تار و سه تار

اصلاح پرده سالیان درازیست در موسیقی ما چه در موسیقی عملی چه نظری، مورد استفاده قرار می گیرد؛ هنوز هم پرده روی سازهای ایرانی به فرم گذشته استفاده می شود، البته این به معنای توقف روند اصلاح سازگاری و بهبود کیفیت در سازگری موسیقی ایرانی نیست. برای روشن شدن این موضوع به بحث در مورد انواع پرده های معمول سه تار و دلیل رد بعضی از طرح های پیشنهادی می پردازیم.

یک نوازنده آماتور اولین بار که نحوه بستن پرده و گره زدن پرده های معمول تار و سه تار (که اکثرا” از روده گوسفند است) را ببیند حتما” این سئوال برایش پیش می آید که چرا تار و سه تار نباید مانند ماندولین و گیتار پرده های ثابت داشته باشند که هر سال مشکلات تعویض پرده یا تنظیم پرده (که بخاطر تماس دست با پرده های متحرک روی می دهد) را نداشته باشد؟

فواصل ریزتر از ربع پرده که در موسیقی ایران به وفور دیده می شود موجب شده، نوازنده زحمت استفاده از پرده های متحرک را بپذیرد و از پرده های ثابت استفاده نکند. اینجا یک سئوال پیش می آید که چرا کل پرده ها ( یعنی مثلا” از سی کرن به جای یک پرده دو پرده) بصورت ثابت روی ساز بسته نمی شود که اصلا” نیازی به بالا یا پاین کشیدن پرده نباشد؟

به جواب این سئوال هنگام نوازندگی با پرده های کامل می توان رسید! وقتی فاصله پرده ها به قدری کم شود که انگشت بین آن به خوبی قرار نگیرد لرزش سیم بوسیله گوشت دست گرفته می شود و صدای سیم تا حدی خفه می شود و ساز دیگر طنین مناسبی نخواهد داشت.

(پرده روی دسته سازها غیر از اینکه باعث سهولت پیدا کردن محل دقیق نت ها برای نوازنده می شود، نقش یک شیطانک را هم به عهده می گیرد! به این صورت که بر آمدگی پرده و فشار دست بر پرده لرزش سیم از محل پرده به قبل از آنرا قطع می کند که صدای شفافی هنگام زخمه زدن بوجود آید، پس برخلاف تصور عده ای که عقیده دارند تنبلی نوازندگان در پیدا کردن نتها موجب بسته شدن پرده روی سازها شده ، تولید صدای خالص بدون پرد ممکن نیست!)

این موضوع که چه پرده ای برای سازهای تار و سه تار مناسب است (که هم کیفیت صدایی خوبی داشته باشد هم دوام زیاد) اخیرا” بعضی از نوازندگان و سازگران را به جنب و جوش واداشته و تجربیات جالبی هم در این سالها به دست آمده.

پرده معمولی از جنس روده گوسفند

پرده های معمولی که روی تار و سه تار (و سازهای محلی مثل تنبور و گاهی دوتار) بسته می شوند، روده گوسفند هستند. این پرده ها نسبت به پرده ها یی که در ادامه ذکر خواهد شد زبرتر و کم دوامتر هستند ولی در جابجایی ها روی نتهایی که متغییر است، نرمتر و لغزنده ترند. این پرده ها بطور میانگین حدود یکسال تا یکسال و نیم در دست یک نوازنده متوسط کارایی دارد(بدون آغشته کردن آن به مواد نگهدارنده دیگر) و پس از آن یکی پس از دیگری باز می شود ( متفاوت بودن جنس پرده، رطوبت محل نگهداری و استیل دست چپ نوازنده در طول عمر پرده تاثیر زیادی دارد، همین پرده در شرایط مناسب آب و هوایی و با استیل مناسب می تواند بیش از ۳ سال عمر کند)

رطوبت هوا مخصوصا” در تابستان که کولرهای آبی در منازل ایران استفاده می شود ضربه زیادی به ساز و مخصوصا” به پرده ساز (از جنس روده گوسفند) می زند.

گاهی در تابستان پس از باز کردن جعبه ساز متوجه شوید.چند پرده پاره شده، برای جلوگیری از این اتفاق بسته های رطوبی گیر ( که معمولا” در جعبه های لوازم الکتریکی هم هست) را در جعبه ساز بگذارید تا محیط نگهداری ساز مرطوب نباشد.

همانطور که در بالا ذکر شد، استیل دست چپ نوازنده و میزان اصطکاک آن با پرده در طول عمر پرده نقش مهمی دارد. نوازنده باید سعی کند تا حد امکان کمترین تماس را با پرده داشته باشد، این هم به سرعت در حرکت افقی دست روی دسته کمک می کند هم از ساییدگی پرده می کاهد. پرده های معمولی (روده گوسفند) بخاطر قیمت پائین و سهولت در بستن روی ساز، بیشترین آمار فروش را (نسبت به انواع دیگر پرده) از آن خود کرده است.