چه چیزی یک ترانه را ماندگار میکند؟
این ترکیب را در دنیایترانه بسیار می شنویم. می شنویم که فلان ترانهها ماندگارهستند و و ترانه هایی دیگر از این دست نیستند.
از نظرشما ترانه ماندگار چگونه ترانه ای ست ؟
به چه ترانهای ماندگار گفته می شود ؟
از نظر من ترانه ماندگارترانه ایست که با گذر زمان، و به نسبت مدت طولانی ایپس ازتولید، توانایی این را داشته باشد که مخاطب را دوباره به خود جذب کند و به سمت خودبکشد. و این جذابیت را داشته باشد که بارها در زمان های گوناگون شنیده شود و دریادها بماند.
حال یک ترانه چگونه این کار را انجام میدهد، بستگی به ساختار ارکان گوناگون تولیدش دارد. یک ترانه با ترانه سرایی خوب،ملودی و آهنگسازی علمی و قوی، تنظیم درست و مناسب و همچنین اجرای در خور می تواندبه ماندگاری برسد. اما کار به همین سادگی ها هم نیست. برای ماندگاری، جوهری در کارنیاز است که در همه ترانه ها موجود نیست. این جوهر، جوهر پیوند بین دانش و بینشخالقان اثر با احساسات آنها و مخاطبین است که می تواند مهر ماندگاری یک اثر را برپای آن بکوبد.
برای باز کردن بیشتر موضوع، این گونهادامه می دهم که ترانه اثر - اگر اثر بر روی ترانه بنا می شود - باید دارای ارزشهای ترانه سرایی بالا، موضوع مناسب و تازه، ساختاری خوب، و احساساتی قوی باشد تابتواند مورد پسند مخاطب قرار گیرد.
در ملودی هم بههمین ترتیب است که ملودی آهنگساز باید همگام با ترانه حرکت کند و اوج و فرودها وفضا و نقاط احساسی را همراه با متن ترانه رعایت کند تا بتواند شنونده را با خودهمراه کند.
در تنظیم اثر نیز انتخاب سازها، نوع سازهاو ملودی ای که بین خواندن آوازخوان نواخته می شود، تاثیر بسیار مهمی در جذب مخاطب وماندگاری یک اثر دارد.
آوازخوان اثر هم باید پیوندی ناگسستنی با کلام و موسیقی برقرار کند و احساس خود را در واژه واژه اثر جاری کند و باتحریرها، و یا کشش ها و اوج و فرودهای مناسب و دقیق مخاطب را به خود جذبکند.
اما مبحثی اساسی که در ماندگاری یک اثر بسیاربسیار مهم و حیاطی ست، این موضوع است که شنونده باید برای دوباره گوش سپردن به یکترانه، انگیزه لازم را داشته باشد. به این معنا که ترانه مذکور این جذابیت وتوانایی مفهومی و یا احساسی را در خود داشته باشد، که شنونده را به بازشنوی آنبکشاند. وقتی نگاهی گذرا به بازار ترانه امروز می اندازیم متوجه انواع ترانه ها میشویم که در اکثر موارد این جذابیت بازگشت مخاطب را ندارند و به راحتی به فراموشیسپرده می شوند. بسیاری از ترانه های امروز تنها با کمک موزیک ویدئوی آنها قابل دیدنو شنیدن هستند و می توان چند باری آنها را نگاه کرد. تعدادی هم که کاربرد آنها دررقص و جشن هاست ، با رسیدن آلبوم های تازه از میدان خارج می شوند و جای خود را بهترانه های تازه تر با رنگ و بوی نوتر می دهند. در واقع با نگاهی عمیق تر متوجه میشویم که بازاری ایجاد شده که سرمایه ی کلانی به آن وارد می شود، اما این سرمایه درکمترین زمان ممکن از میان می رود و نفعی برای سرمایه گزاران ندارد. اما در همینبازار خراب هم گاهی ترانه هایی توسط بزرگان عرصه ی ترانه ارائه می شود که با شنیدنهمان اولین نت هایش بوی ماندگاری از آنها به خوبی به مشام می رسد. ترانه هایی که باتکیه بر مفهوم و ساختار و احساسات و نوآوری های لازم، می توانند، خاطره سازان فردایترانه ما باشند. هنگامی که ترانه ای مانند "درخت" وارد بازار می شود، شنونده نهتنها با یک بار گوش دادن آن را کنار نمی گذارد، بلکه بارها و بارها برای کشف دقیقاثر به سراغ آن می رود و می کوشد تا لایه های زیرین اثر را درک کند. می کوشد تامقصود ترانه سرا از انتخاب سوژه یک تک درخت در میان دشت را بفهمد. می خواهد مقصوداستفاده از ساز ویولن سل در بخش هایی از ترانه را دریابد. می خواهد بفهمد که به چهدلیل آوازخوان در جایی که می گوید "صدایی که توی بهت شب دشت"، از آن تحریر خاصاستفاده می کند. موضوع ماندگاری یک اثر همین است. ترانه ای ماندگار می شود که با یکبار و دو بار و سه بار شنیده شدن، تمام داشته های خود را برای مخاطب لو نمی دهد. ومخاطب مجبور است برای درک ترانه، بارها و بارها بازگردد و وقت بگذارد تا به آنچه میخواهد برسد. گاهی این لو نرفتن تمامی ابعاد یک ترانه، سالیان سال به طولمی‌‌انجامد. هنوز هم بسیاری از ما، هنگامی که ترانه سی و چند ساله ی "پوست شیر"، یا "شب زده" را می شنویم، در عمق ترانه، به ملودی یا تحریر یا تجربه فضایی تازه میرسیم که برایمان این جذابیت دوباره گوش دادن را ایجاد می کند.
ترانه ی ماندگار ترانه ای ست که یک تفکر و اندیشه عمیق در پس آن قرارداشته باشد. و همین تفکر شنونده را مجبور می کند که بارها و بارها به گوش دادنترانه بپردازد و برداشت های خاص خودش را از یک اثر داشته باشد. هنگامی که می بینیمترانه ای را بارها شنیده ایم، اما دوباره با شنیندنش حس خوبی می گیریم و باز هم درآن ترانه برای یافتن نقاط حساس کنکاش می کنیم، بدون شک ترانه مورد نظر یک ترانهماندگار است.
بسیار جالب است که این گونه ترانه ها، باگذر زمان نه تنها برای شنوندگان قدیمی کهنه نمی شوند، بلکه نسل های تازه تر را همدر درک مفهوم خود ترغیب می کنند و مدام در حال جذب مخاطبینی تازه هستند و آنان راهم در دنیای غنی و ژرف خود غرق می کنند.
یکی از علل موفقیت کم نظیر ترانه نوین ایران وماندگاری اکثر آثاری که با این عنوان روانه بازار شدند و هنرمندان متعهدی که در پستولید آن قرار داشتند، همین غنای قوی تفکر و احساس در این آثار است که شنونده را بهشدت در طول دوره های مختلف تحت تاثیر قرار می دهد. ترانه موج نوی ایران با به دستگرفتن نبض ترانه در سال های پیش از انقلاب به فروش های میلیونی و استقبال شدیدمخاطبان دست یافت. ترانه هایی که امروز هم پس از گذشت سال ها از تولید آنها، دارایجذابیت های بسیاری برای دوباره شنیده شدن و یا حتی بازخوانی توسط آوازخوانان اصلیآثار و یا حتی آوازخوانان جدید و جوان دارد. این راه تنها توسط عده ای معدود در سالهای پس از انقلاب در غربت نیز ادامه یافت و آثاری ماندگار و در خور تولید گردید وبه دست مخاطب رسید.
ترانه ای که از نظر محتوا،موضوع، موسیقی و خواندن در سطح پایینی حرکت می کند، بدون شک نمی تواند خواست های یکمخاطب را در دوره های مختلف ارضا کند و به زودی به فراموشی سپرده می شود و کنارگذاشته می شود. ترانه ای که با یک بار شنیدن همه چیز خود را بیان می دارد و موسیقیتکراری ای که در این ترانه و ده ها ترانه ی دیگر بارها شنیده شده و یا صدایی که هیچحرف تازه ای برای شنیدن ندارد، بدون شک، بسیار زود از دور شنیده شدن و ماندگاریکنار زده می شوند.
اما ترانه ای که در کلام دارای فرازو نشیب ها و گره های مفهومی ست، خود به تنهایی باعث جذب مخاطب است. ملودی ای کهدارای فضایی تازه و کشف نشده و سازبندی های همگام با ترانه است، نیز جذابیتی شدیدبرای بازشنوی ترانه توسط مخاطب دارد. خواندن آوازخوان و توانایی های او در خواندنهم که خود یکی از ارکان اصلی ماندگاری یک اثر است.
اما موضوع دیگری که در ماندگاری یک اثر تاثیرگذار است، حس نوستالژیک یا همراه با خاطراتی ست که به عنوان مثال یک فرد با یکترانه دارد. به این صورت که با شنیدن یک ترانه خاص در یک زمان و موقعیت خاص، حال وهوایی به فرد دست می دهد، که هر بار آن ترانه را می شنود، دوباره به همان هوایگذشته پرتاب می شود و به یاد روز شنیدن این ترانه و آن حالت خاص می افتد. البته ازنظر من این گونه نوستالژی نمی تواند معیار قدرتمندی برای انتخاب ماندگاری یک اثر بهصورت حرفه ای باشد. داشتن حس نوستالژیک در مورد یک ترانه، در حقیقت با یک ترانهماندگار و درست متفاوت است. ترانه ی ماندگار بدون حس نوستالژیک هم توانایی این رادارد که نسل های گذشته و تازه را به نسبت داشته های موجود در ارکان خود، جذب کند. اما حس نوستالژیک تنها وابسته به آن حس است و ممکن است چندان به کیفیت یک اثر مربوطنباشد و یک مسئله شخصی برای یک شنونده ی خاص باشد.
__________________
پویان مقدسی
