سنتور ، صدای ستارگان آسمان ايران زمین
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
کورش شهرکی
به نظرم غرور آفرین آمد.حیفم آمد سکوت اختیار کرده و بهانهء نوشتن مقاله ای نو را نادیده بگیرم.آنجایی که خانم یانچین ژاهو قبل از اجرای برنامهء سنتور نوازی خویش در جشنوارهء جهانی سنتور در ایران چنین آغاز به سخن کرد:« یانچین به زبان چيني به معنی سنتور است و همانطوري كه مي بينيد نام من هم يانچين است . من تاريخ سه هزارساله سنتور را به كشوری آورده ام كه خود منشأ سنتور است .»
آری چنبن است .ایران زادگاه سنتور و نه تنها زادگاه سنتور بلکه زادگاه فرهنگ و هنری است غنی که در مرزهایش نگنجید و سنتور گواهی است بر این ادعا.
امروزه در اکثر کشورهای جهان از جمله مجارستان چک اسلواکی اکراین انگلیس لهستان رومانی سوییس و یونان ...*۱ می توان صدای آسمانی سنتور را شنید."صدایی كه صدای ستارگان آسمان ايران زمین است همچنانكه صدای همه سنتورها در دنيا."
در مورد پيدايش واژه سنتور دو نظريه وجود دارد:
۱-تبديل واژه سانتير به سنتير و سنتير به سنتور( سانتير به معني خواندن در مورد خداوند است )
۲-آمدن کلمهء سنتور از كلمهء سنت( يعني ۱۰۰ سيم دارد)
در مورد پیدایش و تاریخچهء حرکت این ساز در پهنه ء گیتی
ابداع سنتور را به فارابی نسبت داده اند اما نام این ساز بارها در کتب قدبمی تر از دورهء حیات فارابی آمده است.ابوالحسن علی بن حسین مسعودی تاریخ نگار مشهور در شرح اوضاع موسیقی در دورهء ساسانیان هنگام نام بردن از سازهای متداول موسیفی ساسانی واژهء سنتور(سنطور)را ذکر می کند.ولی این آغاز تاریخ سنتور نیست.می بایست یادی کرد از کهن ترین آثار بجای مانده از این ساز در سنگ تراشیهای آشور و بابلیان(۵۵۹ سال پیش از میلاد مسیح) و یا در آثارهء تاریخی شوش.
سنتور در زمان‌های بسیار دور حرکت خویش را ابتدا از ایران به سوی کشورهای آسیایی و سپس به دیگر نقاظ جهان آغاز نمود.پرواضح است که در روند این سفر تغییراتی در شکل و شمایلش و حتی بسته به زبان هر منظقه تغییراتی در نامش ایجاد شد.به عنوان مثال این ساز را در کشور چین*۲ یانچین در انگلستان باتر فلای ها، در آلمان و اتریش مک پر،در امریکا زیتر در هندوستان و چندی دیگر از کشورهای آسیایی سنتور در مجارستان و بلاروس سیمبالوم در اکراین سیمبالی و در اسلواکی سیمبال می نامند.
خانم ويكتوريا هرنچار در مورد تاریخ سنتور در اروپا چنین می گوید*۳:
سنتور در قرون وسطی(از قرن ۹ تا ۱۳میلادی) توسط اقوام مهاجر از آسيا(ایران) به اروپا آورده شد و تا قرن پانزدهم ميلادی در هر كشور اروپايی از آن استفاده می شد.در قرن ۱۹ ميلادی تغييراتی در ساختمان اين ساز توسط شخصی بنام شوندا ايجاد شد نظير تعبيه پايه و پدال برای آن .توسط پدال طنين صدا قطع مي شود و باقی نماندن طنين صدا در آكوردهای مختلف ايجاد مشكل نخواهد كرد بنابراين امكان استفاده از آن در موسيقی كلاسيك فراهم شد.آهنگسازان بزرگي مانند فرانس ليست و كودائی آثار بسیاری با همراهی اين ساز خلق كردند.لازم به ذكر است كه در قرن ۱۹ ميلادی سنتور به اپـــرا هم راه يافت .
در قرن ۱۵ میلادی ابعاد سنتورهای رایج در اروپا به اندازهء ابعاد امروزی سنتور در ایران بودند با وسعت صدایی دو و نیم اکتاو. ولی با گذشت زمان و تعبیه پدال و استفاده از آن در موسيقي كلاسيك لزوم افزایش این ابعاد احساس گردید .تا بدان جا که امروزه سنتورهای اروپایی بعضا دارای ۵ اکتاو وسعت صدا می باشند.
و اما نگاهی به فصل جدید سنتور در ایران
سنتورهای امروزی در ایران به همان شكل و شمایل قرن پانزدهمی خویش باقی مانده اند و انگار گذر زمان نتوانسنه هيچ تغييری در ساختار آنان ایجاد نماید.هر چند در قرن اخير موسیقی دانهای ایرانی نیز دست به تلاشهایی مبنی بر تغيير در ساختار سنتور زدند.(ساختن سنتورهایی با وسعت صدایی بیشتر در ابعاد بزرگتر ،ایجاد پدال برای سنتور ،ساخت سنتورهای باس ،ایجاد شرایطی که بتوان با سنتور گامهای کروماتیک اروپایی را نواخت و ...)حتی این تغييرات به حدی بود که ما را دارای دو سبک و شیوهء مختلف کرد. یکی سبک و شیوهء سنتی و کلاسیک و دیگری شیوهء مدرن.اما نکتهء جالب اینجاست ، که ما سنتورهای مدرنمان ، همچنان همان سنتورهای قديمی مان هستند .انگار ذوق ايرانی هيچ دلش نمی آید كه تغييری در آن بدهد.
در هر حال بگذارید پایان این مقاله را اختصاص به نقل قولی از هانری ماسه، شرق شناس شهیر، بدهم :
"موسيقی ايرانی همانطور كه منشاء موسيقی مشرق زمين است بايد روزی موجب افتخار ايران باشد و ايرانی ها به جای تقليد از موسيقی غربی بايد همت كنند امثال سماعی را به جهانيان معرفی كنند و اين نوای جان بخش را به گوش عالميان برسانند."
*۱بلاروس مولداوی آلمان اتریش بلغارستان گرجستان ارمنستان تاجیکستان پاکستان سوریه ترکیه عراق مصر ویتنام کامبوج کره آمریکا چین هندوستان روسیه.
*۲ سنتور حدود ۶۰۰-۷۰۰ سال پیش از ایران به چین برده شد.
*۳ خانم ویکتوریا هرنچار ریاست انجمن جهانی سنتور نوازان را بر عهده دارد که از ۲۹ کشور آسیایی اروپایی آمریکایی جنوبی و استرالیایی تشکیل شده است.
