رباب به ضم اول بر وزن غراب سازي باشد مشهور که مي نوازند و آن تنبور مانندي بودبزرگ و دسته کوتاهي دارد و بر روي آن به جاي تخته پوست آهو کشند و شکلي که در برهاناز رباب چاپ شده شبيه تار است و کاسه آن شامل دو قسمت است به اصطلاح کاسه و نقارهخانه . عبد القادر مراغي در مقاصد الالحان در وصف سازها مي نويسد : اما رباب و آنسازي بود که بعضي بر آ« سه وتر بندند و بعضي چهار و بعضي پنج و اوتار آن مزوج بندندچنان که هر دو وتر را حکم يک وتر باشد و کوک آن همچون کوک عود باشد. دانلد يولچانگليسي در مجله روزگار نو مقاله اي با عنوان برخي سازهاي شرقي و غربي رباب را بههيات چهار پهلو و کمانه رسم کرده مي نويسد رباب عربي است که يک يا دو سيم داشت و آنرا با کمان مي زدند و از اين ساز عربي دو فرزند اروپايي به وجود آمد .
از گفتهعبد القادر مراغي آشکار مي شود سازي که ميان عربها با کاسه و سطح مربع رواج داشته وبه آن رباب مي گفته اند به يکتاي معروف بوده نه به رباب.
در بخش اول سرگذشتموسيقي ايران آنجا که از غژک مي گويد نوشته است:
”فارابي در کتاب موسيقي اشنامي ار غژک نمي برد اما از ساز ديگري مي گويد که شباهت کامل به غژک داشته و دارايدو سيم بوده و بي گمان نواخته مي شده است نام اين ساز رباب است”
و نيزمينويسند: (رباب اول دو سيم داشته بعدها يک سيم ديگر به آن اضافه شده و با کمانه بهصدا در آمده و همان است که ما امروز کمانچه مي گوييم.)چون رباب عربي را بابدنه چهار پهلو وصف کرده اند و هم آن را تنبور مانند با شکم دو کاسه مانند تارنوشتهاند و آن را کمانه اي و مضرابي هر دو گفته اند نمي توان به طور قاطع آن را جدکمانچه دانست بخصوص که مولف مقاصد الا لحان(رباب غژک کمانچه) هر يک را جداگانه وصفکرده و رباب و کمانچه را دو ساز دانسته است.
رباب مجموعاً از 4 قسمت، شكم، سينه، دسته و سر تشكيل شده است.
شكم درواقع جعبه اي به شكل خربزه است كه بر سطح جلويي آن پوست كشيده شده و خركي كوتاه رويپوست قرار گرفته است. سينه نيز جعبه اي مثلث شكل است كه سطح جلويي آن تا اندازه ايگرده ماهي و از جنس چوب است. در سطح جانبي سينه (سطحي كه هنگام نواختن دربالاقرارمي گيرد) هفت گوشي تعبيه شده كه سيمهاي تقويت كننده صداي ساز به دور آنهاپيچيده مي شوند. بر سطح جانبي ديگر (سطح پائيني)، پنجره اي دايره اي شكل ساخته شدهاست. دسته ساز نسبتاً كوتاه است و بر روي آن حدود ده «دستان» بسته مي شود و بالاخرهدر سر ساز، مانند تار، جعبه گوشي ها قرار گرفته و در سطوح بالائي و پائيني اينجعبه، هريك سه گوشي تعبيه شده است. سطح جانبي جعبه گوشي ها كمي به طرف عقب ادامهيافته است. تعداد سيمهاي رباب شش يا سه سيم جفتي است كه سيمهاي جفت با يكديگر همصوتكوك مي شوند.
سيمهاي رباب درقديم از روده ساخته مي شده در حاليكه امروز آنها رااز نخ نايلون مي سازند و سيم بم روي نايلون روكشي فلزي دارد. مضراب رباب امروزيمانند مضراب عود از پر مرغ ساخته شده است. رباب اساساً محلي است و بيشتر در نواحيخراسان و مرز افغانستان معمول است
منابع:سرگذشت موسيقي ايرانمقاصد الالحانتاريخ موسيقي ايران
رادیوی جمهوری اسلامی ایرا
