شناخت و تشخیص دستگاهها و گوشه های موسیقی ایرانی

[hashem2]

این سنتوری که دوستمون ضبط کرده یک شاهکاره!! اصلا تعجب نکنید یه بار دیگه گوش کنید= بداهه نوازی. مرکب نوازی. ناکوک نوازی بر پایه ردیف موسیقی ایرانی و ...

[Avazekhan]

سلام دوست عزیز. چه قطعه جالبی مرکب نوازی ماهور و دشتی :)
اصل قطعه درآمد دشتی از کتاب دوره ابتدایی سنتور هستش که متاسفانه اصلا خوب نواخته نشده و نکته مهم تر اینکه کوک سنتور ماهور هستش!. برای همین نتیجه کار یه چیز عجیب و غریب و البته جالب از کار دراومده :)

به نظر من هم جالبه
اما من فکر کنم اون دوستت چند ثانیه وسط کار یه سر به ماهور زده که امتحانت کنه ببینه چقدر گوشت حساسه! و چقدر ردیف رو میشناسی

[AFRooGH]

درود دوست عزیزم
با نگاهی دقیق به فواصل در دستگاههای مختلف موسیقی ایرانی می تونید پی به جواب این سوال ببرید:
دستگاه چهارگاه:
1-سه ربع پرده 2-یک و ربع پرده 3-نیم پرده 4-یک پرده 5- سه ربع پرده 6-یک و ربع پرده 7- نیم پرده
دستگاه همایون:
1-سه ربع پرده 2- یک و ربع پرده 3- نیم پرده 4-یک پرده 5-نیم پرده 6-یک پرده 7-یک پرده
دستگاه شور:
1- سه ربع پرده 2-سه ربع پرده 3- یک پرده 4-یک پرده 5-نیم پرده 6-یک پرده 7-یک پرده
دستگاه سه گاه:
1-سه ربع پرده 2-یک پرده 3-سه ربع پرده 4-سه ربع پرده 5-یک پرده 6-یک پرده 7- سه ربع پرده
دستگاه ماهور:
1- یک پرده 2-یک پرده 3-نیم پرده 4-یک پرده 5-یک پرده 6-یک پرده 7- نیم پرده

دستگاه نوا و راست پنجگاه هم به ترتیب مانند شور و ماهور می باشد.
اگر خوب به فواصل در دستگاه چهارگاه نگاه کنیم می بینیم که دو فاصله یک و ربع پرده یا به اصطلاح دوم بیش بزرگ دارد. که در هیچکدام از دستگاههای دیگر نداریم به همین خاطر می گویند دستگاه چهارگاه از نظر فاصله پرده ها بالاترین قسمت را دارد.
و اما به همایون که نگاه کنیم می بینیم که دو فاصل نیم پرده ای یا به اصطلاح دوم کوچک داریم. این مورد برای دستگاه چهارگاه و ماهور نیز صدق می کند. در مورد چهارگاه که نیاز به بحث نیست ولی با توجه به فاصله سه ربع پرده ای که در همایون داریم باعث شده این دستگاه از نظر فاصله پرده ها در پایین ترین قسمت قرار بگیرد.
امیدوارم تونسته باشم جواب سوال شما رو بدم. به هر حال اگر نیاز به توضیح بیشتری بود در خدمت شما دوست عزیز هستم.

اوه sorryyyyyyyyyyyy واقعا متاسم چون هیچی نفهمیدم
اول از همه منظورتون از این 1.2.3.4.5.6که زدین چیه"؟(
دستگاه چهارگاه:
1-سه ربع پرده 2-یک و ربع پرده 3-نیم پرده 4-یک پرده 5- سه ربع پرده 6-یک و ربع پرده 7- نیم پرده)
و بعدش نوشتین به عنوان مثال...4گاه. یک و ربع پرده این اصطلاحات رو هم نفهمیدم. واینکه در این قسمت گفتین...
اگر خوب به فواصل در دستگاه چهارگاه نگاه کنیم می بینیم که دو فاصله یک و ربع پرده یا به اصطلاح دوم بیش بزرگ دارد. که در هیچکدام از دستگاههای دیگر نداریم به همین خاطر می گویند دستگاه چهارگاه از نظر فاصله پرده ها بالاترین قسمت را دارد.
میشه یه کم راحت تر یا واضح تر بگین که من بفهم
ممنون.

[ali3tar]

اوه sorryyyyyyyyyyyy واقعا متاسم چون هیچی نفهمیدم
اول از همه منظورتون از این 1.2.3.4.5.6که زدین چیه"؟(
دستگاه چهارگاه:
1-سه ربع پرده 2-یک و ربع پرده 3-نیم پرده 4-یک پرده 5- سه ربع پرده 6-یک و ربع پرده 7- نیم پرده)
و بعدش نوشتین به عنوان مثال...4گاه. یک و ربع پرده این اصطلاحات رو هم نفهمیدم. واینکه در این قسمت گفتین...
اگر خوب به فواصل در دستگاه چهارگاه نگاه کنیم می بینیم که دو فاصله یک و ربع پرده یا به اصطلاح دوم بیش بزرگ دارد. که در هیچکدام از دستگاههای دیگر نداریم به همین خاطر می گویند دستگاه چهارگاه از نظر فاصله پرده ها بالاترین قسمت را دارد.
میشه یه کم راحت تر یا واضح تر بگین که من بفهم
ممنون.

سلام
ممنون که این سوالو پرسیدی.
آخه منم دقیقا همین سوالا رو داشتم ولی...
به هر حال ممنون میشم تا دوست عزیزمون جواب بده.
ممنون

[habib_best]

اون 1و2و3و4و5و... همون فاصله ي بين درجات گام هستش ديگه. الگوي دستگاههاست.
مثلا تو چهارگاه فاصله نت اول با نت دوم بايد سه ربع پرده باشه(4/3 سه چهارم پرده) و فاصله نت (درجه) دوم با سوم بايد يك و ربع پرده(يك پرده+يك چهارم پرده) باشه.
به فاصله ي يك و ربع پرده فاصله دوم بيش بزرگ نيز گفته ميشود

[Razoniaz]

اوه sorryyyyyyyyyyyy واقعا متاسم چون هیچی نفهمیدم
اول از همه منظورتون از این 1.2.3.4.5.6که زدین چیه"؟(
دستگاه چهارگاه:
1-سه ربع پرده 2-یک و ربع پرده 3-نیم پرده 4-یک پرده 5- سه ربع پرده 6-یک و ربع پرده 7- نیم پرده)
و بعدش نوشتین به عنوان مثال...4گاه. یک و ربع پرده این اصطلاحات رو هم نفهمیدم. واینکه در این قسمت گفتین...
اگر خوب به فواصل در دستگاه چهارگاه نگاه کنیم می بینیم که دو فاصله یک و ربع پرده یا به اصطلاح دوم بیش بزرگ دارد. که در هیچکدام از دستگاههای دیگر نداریم به همین خاطر می گویند دستگاه چهارگاه از نظر فاصله پرده ها بالاترین قسمت را دارد.
میشه یه کم راحت تر یا واضح تر بگین که من بفهم
ممنون.

سلام آقا مصطفی عزیز
ببخشید اگه زیاد روی بحث فواصل توضیح ندادم. من فکر کردم چون این سوال تخصصی رو کردید حتما به بحث فواصل در گام های موسیقی ایرانی آشنایی دارید.
به هر حال توی [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] بحثهایی در مورد فواصل در گام شور اومده که می تونید مطالعه کنید و با بحث فواصل بیشتر آشنا بشید. اگه سوالی بود در خدمت شما دوست عزیز هستم.

[AFRooGH]

ممنون تقریبا متوجه شدم. از جناب[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]هم سپاس گذارم
ولی یه ابهاماتی هنوز هست
اول اینکه 4گاه که توضیح دادین فکر کنم در مورد فواصل 4گاه لا باشه درسته؟
ولی همایون رو درست نفهمیدم که در مورد فواصل پرده های کدوم همایون گفتین؟؟
و اینکه گفتین به خاطر فاصله ی 3ربع پرده ای که در همایون داریم باعث شده از نظر فواصل پرده ها در پایین ترین قسمت باشه. اگه میشه این ارتباط بین 3ربع پرده و این که باعث میشه همایون رو در پایین ترین قسمت قرار بده یه کم بیشتر توضیح بدین...
یه سوال دیگه هم دارم...
همون طور که ارتباط بین 4گاه و همایون رو از لحاظ فواصلشون توضیح دادین اگه میشه ارتباط 3گاه و اصفهان رو هم از همین دید بگین .
مممنون.

[habib_best]

خواهش ميكنم. من كه خودم چيز زيادي در مورد دستگاههانميدونم و ترك ادبي كردم وسط حرف اساتيد پريدم به همين خاطر عذر ميخوام.
اين فاصله نت هاي دستگاههايي كه دوست عزيزمون رازونياز فرمودندالگوي مخصوص هر دستگاه هستش. يعني شما از هر نتي كه بخواين شروع كنين بايد اين فاصله هارو رعايت كنين.

[Razoniaz]

ممنون تقریبا متوجه شدم. از جناب[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]هم سپاس گذارم
ولی یه ابهاماتی هنوز هست
اول اینکه 4گاه که توضیح دادین فکر کنم در مورد فواصل 4گاه لا باشه درسته؟
ولی همایون رو درست نفهمیدم که در مورد فواصل پرده های کدوم همایون گفتین؟؟
و اینکه گفتین به خاطر فاصله ی 3ربع پرده ای که در همایون داریم باعث شده از نظر فواصل پرده ها در پایین ترین قسمت باشه. اگه میشه این ارتباط بین 3ربع پرده و این که باعث میشه همایون رو در پایین ترین قسمت قرار بده یه کم بیشتر توضیح بدین...
یه سوال دیگه هم دارم...
همون طور که ارتباط بین 4گاه و همایون رو از لحاظ فواصلشون توضیح دادین اگه میشه ارتباط 3گاه و اصفهان رو هم از همین دید بگین .
مممنون.

سلام دوست عزیز
همانطور که دوست عزیزمون best guitarist فرمودند این فواصل در مورد همه گامها ثابت هستند. یعنی فرقی نمی کنه که چهارگاه دو بزنید یا چهارگاه سل یا چهارگاه لا. در همه این موارد باید فواصل طبق ترتیبی که ذکر شد تنظیم بشه.
در مورد همایون هم دقیقا همینطور. به این نکته دقت داشته باشید که وقتی گفته می شه مثلا فواصل همایون بدین صورت هستش (1-سه ربع پرده 2- یک و ربع پرده 3- نیم پرده 4-یک پرده 5-نیم پرده 6-یک پرده 7-یک پرده) هیچ فرقی نداره که همایون رو از کجا شروع کنیم بلکه مهم اینه که کوک نتها باید به صورتی باشه که مطابق این الگو باشه.
در مورد همایون هم دقت کنید گفتم علت این که می گویند همایون در پایین ترین نقطه از نظر فواصل پرده ها قرار داره بخاطر اینه که علاوه بر وجود دو فاصله نیم پرده ای یک فاصله سه ربع پرده ای هم داره. (اگه دقت کنید می بینید که ماهور هم دو فاصله نیم پرده ای داره ولی فاصله سه ربع پرده ای نداره)

در مورد آواز اصفهان هم فواصل به شرح زیر هستش:
بین درجه ی اول تا دوم=یک پرده
بین درجه ی دوم تا سوم=نیم پرده
بین درجه ی سوم تا چهارم=یک پرده
بین درجه ی چهارم تا پنجم=یک پرده
بین درجه ی پنجم تا ششم=سه ربع پرده
بین درجه ی ششم تا هفتم=یک پرده وربع پرده
بین درجه ی هفتم تا هشتم=نیم پرده

اما در مورد ارتباط اصفهان و سه گاه یک نکته فراموش شده وجود داره و اون این که در قدیم اصفهان به گونه دیگری نواخته می شد بدین صورت که درجه هفتم گام اصفهان را ربع پرده بمتر می گرفتند. در حقیقت می شه گفت که در قدیم اصفهان مانند گوشه مخالف سه گاه نواخته میشد.
به خاطر همین موضوعه که گاها بعضی از اساتید مانند استاد علیزاده وقتی اصفهان می نوازند درجه هفتم گام را ربع پرده پایین تر می گیرن.
همچنین در مرکب نوازی از گوشه مخالف به راحتی به آواز اصفهان می روند...
امیدوارم که تونسته باشم به سوال شما دوست عزیز جواب داده باشم. به هر حال اگه جایی ابهامی بود حتما بفرمایید.

[Razoniaz]

درود
بله چشم دوستان
الان لینکو میزارم
آزادی:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید][128]. mp3. aspx
قیصر:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
از دوستم پرسیدم حالا چرا این قطعاتو میخوای گفت که تو یه گروه تلفیقیم میخوام ببینم با قطعات راک و پاپ باید کوکم رو چه دستگاهی باشه بهتره
من بهش گفتم ماهور مثل ماژور و اصفهان مثل مینور هارمونیک پس اینا بهتره ولی خب گفت حالا تو این قطعاتو بپرس گفتم باشه.

ممونم

سلام دوست عزیز
مسلما در این مورد باید دوستان عزیزی که توی این نوع موسیقی تخصصشون بیشتره اظهار نظر کنند. ولی به هر حال برداشتی که من از این دو قطعه داشتم رو خدمتتون می نویسم. امیدوارم که بقیه دوستان که اطلاعات بیشتری دارند توی این زمینه کمکمون کنند.
قطعه اول که از شادمهر بود فکر کنم توی گام سل ماژور بود. در این گام همه نتها بکاره به غیر از نت فا که دیز هستش.
قطعه دوم هم در لا مینور. در این گام همه سر کلیدها بکار هستند. البته احساس می کنم در مواردی از سل دیز هم استفاده شده.
توی شکل، نت یکی دو میزان از قسمت های شروع این دو قطعه رو آوردم که ممکنه کمکتون کنه.

[soroosh_269]

بسیار ممنونم از شما دوست گرامی
حالا این دو گام رو میخواستم بدونم با چه کوکی روی سنتور میبایستی اجرا کرد؟
ممنونم

[Razoniaz]

بسیار ممنونم از شما دوست گرامی
حالا این دو گام رو میخواستم بدونم با چه کوکی روی سنتور میبایستی اجرا کرد؟
ممنونم

سلام دوست عزیز
برای اجرای قطعه دوم(داریوش) کافیه که تمام خرکها رو بکار کوک کنید. و برای قطعه اول (شادمهر) هم همه خرکها به جز فا که دیز کوک می شه رو بکار کوک کنید.

[AFRooGH]

سلام دوست عزیز
همانطور که دوست عزیزمون best guitarist فرمودند این فواصل در مورد همه گامها ثابت هستند. یعنی فرقی نمی کنه که چهارگاه دو بزنید یا چهارگاه سل یا چهارگاه لا. در همه این موارد باید فواصل طبق ترتیبی که ذکر شد تنظیم بشه.
در مورد همایون هم دقیقا همینطور. به این نکته دقت داشته باشید که وقتی گفته می شه مثلا فواصل همایون بدین صورت هستش (1-سه ربع پرده 2- یک و ربع پرده 3- نیم پرده 4-یک پرده 5-نیم پرده 6-یک پرده 7-یک پرده) هیچ فرقی نداره که همایون رو از کجا شروع کنیم بلکه مهم اینه که کوک نتها باید به صورتی باشه که مطابق این الگو باشه.
در مورد همایون هم دقت کنید گفتم علت این که می گویند همایون در پایین ترین نقطه از نظر فواصل پرده ها قرار داره بخاطر اینه که علاوه بر وجود دو فاصله نیم پرده ای یک فاصله سه ربع پرده ای هم داره. (اگه دقت کنید می بینید که ماهور هم دو فاصله نیم پرده ای داره ولی فاصله سه ربع پرده ای نداره)

در مورد آواز اصفهان هم فواصل به شرح زیر هستش:
بین درجه ی اول تا دوم=یک پرده
بین درجه ی دوم تا سوم=نیم پرده
بین درجه ی سوم تا چهارم=یک پرده
بین درجه ی چهارم تا پنجم=یک پرده
بین درجه ی پنجم تا ششم=سه ربع پرده
بین درجه ی ششم تا هفتم=یک پرده وربع پرده
بین درجه ی هفتم تا هشتم=نیم پرده

اما در مورد ارتباط اصفهان و سه گاه یک نکته فراموش شده وجود داره و اون این که در قدیم اصفهان به گونه دیگری نواخته می شد بدین صورت که درجه هفتم گام اصفهان را ربع پرده بمتر می گرفتند. در حقیقت می شه گفت که در قدیم اصفهان مانند گوشه مخالف سه گاه نواخته میشد.
به خاطر همین موضوعه که گاها بعضی از اساتید مانند استاد علیزاده وقتی اصفهان می نوازند درجه هفتم گام را ربع پرده پایین تر می گیرن.
همچنین در مرکب نوازی از گوشه مخالف به راحتی به آواز اصفهان می روند...
امیدوارم که تونسته باشم به سوال شما دوست عزیز جواب داده باشم. به هر حال اگه جایی ابهامی بود حتما بفرمایید.

واقعا ممنون ازت.

[hashem2]

به نظر من دستگاه ماهور حالت روشن و امید بخشی داره و من رو به یاد این تصنیف میندازه مرغ سحر ناله سر کن داغ مرا تازه تر کن زآه شرر بار این قفس را برشکن و زیر و زبر کن البته یک غم و بغض نهان و ظریف هم در این دستگاه وجود داره که به نظرم در تمامی دستگاه های موسیقی ایرانی و تمام تنالیته های موسیقی بی نظیره

[z_m]

ممنون آقا آرش... خیلی خوب شد که این بحث رو دوباره دارید شروع میکنید... البته من این تاپیکو خوندم قبلا ... اما فکر میکنم دوباره بخونم بهتر باشه...

ببخشید تا بحث هنوز به طور کلی شروع نشده یه چیزی بگم...
در مورد این کتاب نظری به موسیقی ایرانی تالیف استاد روح الله خالقی ... من نفهمیدم بالاخره یکی میگه این کتاب منسوخ شده یکی میگه نه... من همشو خوندم ولی نمیدونم میشه بهش استناد کرد یا نه... به خاطر همین گذاشتمش کنار و دنبال کتاب سرایش هستم...

[ostadbanan]

درود و تشکر از جناب آقای (راز و نیاز) و سایر دوستان به خاطر راهنماییهاشون :

البته ساز من سنتور نیست ولی چند تا سوال عمومی داشتم اگه لطف کنید جواب بدین ممنون میشم:

1- اول اینکه این الگوی فواصل و گامها چه جوری بدست اومدن؟ آیا به صورت تجربی و در زمان طولانی توسط اساتید کشف شدند ؟
من فکر می کنم که ابتدا آواها و نغمه های محلی مناطق مختلف ایران وجود داشتند و بعد سالها اساتید موسیقی با بررسی این آواها - فواصل دستگاهها را استخراج کردند و دستگاههای موسیقی کشف شدند؟

چون چیزی که مسلمه قدمت چند هزار ساله موسیقی نواحی ما از موسیقی دستگاهی بسیار بیشتره.

2- لطفا اگر شما اطلاع دارید بگین که این دستگاهها طی چند سال کشف شدند؟ و چرا سالیان درازی است که به تعداد اونها افزوده نمیشه؟

3- اگر ما الگوی فواصل رو در هر دستگاه به اشکال مختلف تغییر بدیم و تمام فواصل ممکن رو استخراج و بررسی کنیم همیشه صدای حاصله ناهنجار خواهد بود- منظورم اینه که برای هر دستگاه بهترین و مناسب ترین حالت فواصل - همینه که الان وجود داره؟ یعنی در گذشته همه این موارد به صورت تجربی توسط اساتید موسیقی امتحان شده و بهترین الگو برای هر دستگاه استخراج شده؟

4- در مورد مبحث (چپ کوک و راست کوک) در مورد ویولن شما گفتید سیمهای بم طرف راست قرار میگیره ولی من وقتی ویولن دستم میگیرم سیمهای بم طرف دست چپم و سیمهای زیر طرف دست راستم است؟ میشه یکم بیشتر توضیح بدید ؟

5- لطفا اگه میشه گامهای متداول هر دستگاه که کاربرد بیشتری در موسیقی ایرانی دارند رو ذکر کنید.

ممنون.