0
به نام خدا
درود به دوستان عزیز...
راستش من گشتم تو انجمن ولی مطلبی راجب شناخت سنتور ندیدم... به نظرم برای دوستانی که آشنایی با سنتور ندارن تاپیک خوبیه... کلا تو هر قسمتی همچین تاپیکی باشه خوبه تا کسانی که با بقیه سازها آشنا نیستن آشنا بشن... کلا راجب جایگاه سنتور هم تو ایران در دوران قدیم و هم تو خارج هست و نام سنتور در بین ملل دیگه... که برای خودمم جالب بود... و برای بعضی ها که هنوز شک دارن پیانو از سنتور گرفته شده...
شناخت سنتور
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
كبك ناقوس زن و شارك سنتورزن است
فاخته ناي زن و بط شده تنبور زنا (منوچهري)
سنتور یکی از قدیمی ترین وکامل ترین ساز های ایرانی است. این ساز به صورت جعبه ای مجوف از جنس چوب که به شکل ذوزنقه متساوی الساقین می باشد ساخته شده و در شکل معمول خود برصحنه رویی آن دو دسته خرک 9 تایی قرار دارد که از روی هر خرک چهار رشته سیم می گذرد که به صورت هم صدا کوک می شوند .
این ساز به وسیله 2 عدد مضراب چوبی نواخته می شود.
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
واژه سنتور در اصل کلمه ای است آرامی که ریشه در فرهنگ و زبان سانسکریت دارد . (زبان پیشیان ایرانیان) این واژه از دو بخش تشکیل شده است : سان و تور
سان به معنی صد که در فرهنگهای کهن نماد تعداد زیاد می باشد.
تور به معنای همان تار یا رشته سیم .
بنابراین واژه سنتور به معنی صد تار می باشد یعنی سازی که بیشترین تار روی ان کشیده شده است ابوالحسن علی بن حسین مسعودی (متوفی به سال 346- ه. ق) مورخ مشهور ونوینده کتاب (مروج الذهب) در شرح اوضاع موسیقی در زمان ساسانیان هنگام نام بردن از آلات موسیقی متداول آن زمان واژه سنتور (سنطور) را می آورد و سابقه این ساز را حداقل به دوران ساسانیان می رساند. در کتابهای قدیم و تالیفات ابونصر فارابی و ابن سینا نیز نام «سنتور» چندین بار آورده شده .
سنتور که بدون شک یکی از ساز های قدیمی مشرق زمین است تصویر آنرا می توان از زمان آشوریها و بابلیها در حجاریها و نقاشیهایی که بر روی دیوار یا سنگها ترسیم شده است مشاهده نمود. سنتور، یا آنچنان که استاد ابوالحسن خان صبا گاه مىنوشت: سنطور، در سالهاى پایانی عصر قاجار، سازى تقریباً فراموش شده و رو به نابودى بود . سازهاى اصلى، تار، تنبک و کمانچه بودند و دوره قاجار، در واقع «عصر تار » بود. تعداد کمى سنتور مىنواختند و تعداد کمترى نیز سنتور مىساختند و مىآموختند.
در روایت دیگری، رئوف یكتا بیگ از علمای بزرگ موسیقی تركیه در دایره المعارف لاوینیاك چاپ 1922 می نویسد: سنتور در اصل از آلات موسیقی قدیم یهود است. در دایره المعارف موسیقی لاروس آمده كه سنتور از جمله سازهایی است كه اقوام یهود بی اندازه به آن علاقمند بوده اند و به احتمال قوی ساز قانون (1) قدیمی تر از سنتور است. سنتور قبل از آغاز دوره قرون وسطی به اروپا راه یافته و مورد قبول عامه واقع شده است و چون موسیقی و هنر از اوایل پیدایش مذهب مسیح در استخدام آن مذهب در آمد، هنرمندان اروپا به تكامل آن كوشیدند تا بالاخره اولاد خلفی از سنتور به وجود آمد كه امروز آن را به عنوان سلطان سازها، یعنی پیانو، می شناسند.اکنون که این ساز احتمالا حدود یک قرن ونیم است که در ایران دوباره رواج پیدا کرده است سبکهای محکم و در عین حال ظریف وحساس استادان بزرگی را چون محمد صادق خان سماع حظور، حبیب سماعی ، ابوالحسن صبا ونور علی خان برومند را پیوسته در طنین خود برای ما محفوظ می دارد .
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
سنتور در فرهنگ هاي ديگر:
همانطور که گفته شد شواهد ومدارک همه دلالت بر این دارند که سنتورساز اصیل ایرانی است و چون طلوعی از مشرق دمیده و در غرب به سرخی گرائیده است و همچنین محققین ثابت کرده اند که این ساز از ایران به سایر کشورها برده شده و در هر کشوری بنا به نیازهای فرهنگی آن ملت تغیرات در آن پدید امده است.
حتا در خود ایران معاصر هم در مواردی به غیر از اجراهای ردیف نوازی تغییراتی در آن صورت گرفته است مانند سنتور کروماتیک، سنتور دو طرفه و غیره ...
در عراق، مصر، هند، چین و در بسیاری از کشورهای اروپای شرقی سنتور را با شکلهای مختلف تغییرات متنوع وشیوه های گوناگون در نوازندگی مشاهده می کنیم.
در متون انگلیسی سنتورها را با نام « دالسیمر»(dulcimer) ، کشورهای اروپای شرقی با نامهای سیمبال (سیمبالوم) وچمبالوم (cimbalom- zimblum) و در چین با نام «یانگ کین» (Yank – kin) و در آلمان به نام « هک پرت» (Hekperrt) و ردر عربی با نامهای « سنطور » و «سنطیر» و در برخی مکانهای دیگر به «پسالتری» (psaitry) نامیده شده و معروف است.
کلاویکورد، هاریسیکورد، کلاوسن و بالاخره پیانو clavier- pianofoter هم شکل تغییر یافته همین ساز قدیمی است. ساز سنتور در تعدادی از کشورها مانند ارمنستان و گرجستان نیز رایج هست. همچنین سنتورهای عراقی –هندی- مصری و ترکی که بعضی از آنها حدود 360 سیم دارند .
جايگاه سنتوردربين سازهاي ديگر:
به طور کلی درتقسیم بندی های قدیم سازهای موسیقی به سه نوع زهی، بادی وکوبه ای شده اند چنانکه سازهای زهی را کاملا « ذوات الاوتار» ساز های بادی را «ذوات النفح» و سازهای کوبه ای را « طاسات » و «کاسات» نامیده اند .
البته همانطور که ذکر شد این تقسیم بند به صورت کلی است واگر سازهای موسیقی با دقت بیشتری طبقه بندی کنیم می توانیم آنها را به پنج دسته تقسیم نمائیم:
1- آلات ذوات الاوتار مطلقات – سازهایی که سیمهای ان مطلق وازاد است.
2- آلات ذوات الاوتار مفید است– سازهایی که سیم های آن در قید انگشتان باشد .
3- آلات ذوات الاوتار مجرورات– سازهایی که صدا دهی آن با کشیدن آرشه روی سیم به وجود می آید.
4- آلات ذوات النفح– سازهایی که صدای آن از دمیدن با دهان تولد می شود .
5- کاسات و طاسات و الواح–کاسه های مسی و یا هر چه که پهن باشد .
هم چنانکه از مقام های بی شمار تنها گروهی اندک شایسته انتخاب برای موسیقی دستگاهی می شوند از سازهای گوناگون نیز تنها تعدادی اندک مناسب فضای موسیقی ردیف دستگاهی دانسته و آنها را برای اجرای موسیقی ردیف با ویژگی های ان به کار گرفته اند .
سرانجام ایرانیان برای اجرای موسیقی ردیف چنین سازه هایی را برگزیدند:
تار و سه تار را برای آلات ذوات الاوتار مقیدات شامل: عود قدیم،عود کامل، طرب، شش تار، طرب رود، طنبور شروانیان ، طنبور ترکی، روح افزای، قوپوز ، نای طنبور، رباب، رودخانی، یک تای، ترنتای تخته العود، شدرغو، اولوق کوک، پیپا، شهرود .
سنتور را برای آلات ذوات الاوتار مطلقات، مانند :
مغنی، چنگ، ایرکی، قانون، ضج، یاتوغان
کمانچه را برای آلات ذوات الاوتار مجرورات ،مانند :
کمانچه، غژک، رباب
نی را برای آلات ذات النفخ مانند : نای سفید،زمر، نای بلبلان، نای، سرنا، سیه نای، جارو، بورغو، نفیر و باق، و همچنین برای سازهای بادی آزاد بدون سوراخ بر روی بدنه آن مانند : جچیق و ارغنون
نوازندگی سنتور
نوازندگی سنتور بوسیله دو چوب نازک که به آنها «مضراب» گفته میشود، انجام میشود. مضرابها در گذشته بدون نمد بودند ولی اکنون بیشتر به مضرابها نمد میچسبانند که خود باعث لطیفتر شدن صدای سنتور میشود. در اکثر اوقات، نوازنده باید با هر یک از مضرابها، نت متفاوتی را اجرا کند (به ویژه در برخی از چهارمضرابها که بیشتر پایه قطعه با دست چپ و ملودی با دست راست اجرا می شود). به همین دلیل نوازندگی این ساز علاوه بر چابکی دستها، به تمرکز ذهن نیز نیاز دارد که تنها با تمرین فراوان بدست میآید .
سنتور سازی است که اگر نوازنده بر آن چیره شود، میتواند بوسیله آن کارهای زیبا و ماندگاری بیافریند. این ساز به خوبی توانایی تکنوازی و همنوازی را دارا می باشد .
برابر نیمهٔ عمر تمرین سنتورنوازان، به کوک کردن آن می گذرد. چون ضربههای مداوم مضراب روی سیمها و تاثیر گذاری رطوبت و حرارت روی چوب و سیمها کوک را به هم میزند و 72 سیم باید مرتب کوک یا هم خوان شود، از این رو سنتور، سازی شناخته میشود که همراه با زیبایی، بسیاری از عوارض طبیعی میتواند روی صدا و کوک آن تاثیر بگذارد و حتی نوازندههای کارپشته را برای یک کوک دلخواه ناکام میگذارد .
گفته شدهاست که حبیب سماعی نوازنده سرشناس سنتور روزی در مجلسی گفته است :
کوک سنتور مرا پیر کرده است .
نوازندگان نامدار سنتور
با اینکه سنتور به عنوان یکی از قدیمی ترین سازهای ایرانی شناخته می شود، اما سیر قهقرایی را پیموده و تا اوایل قرن گذشته به سازی کاملا محجور بدل شده بود. لذا فقط اطلاعات مربوط به برخی نوازندگان برجسته بعد از دوره قاجار در دست می باشد. برخی از برجسته ترین نوازندگان سنتور از آن زمان تاکنون عبارتند از: محمد حسن خان سرور الملک، علی اکبرخان شاهی، اسداله خان اتابکی، حبیب سماعی (1280- 1325 هـ. ش) ، ابوالحسن صبا (1336- 1282 هـ. ش) ، حسین صبا، رضا ورزنده (1305-1355 هـ. ش) ، حسین ملک، احد بهجت، منوچهر صادقی، منصور صارمی، فرامرز پایور، مجید کیانی، رضا شفیعیان، پرویز مشکاتیان، پشنگ و اردوان کامکار.
امروزه، ظهور نوازندگان باذوق، پیشرفت تکنیک های اجرایی و افزایش کیفیت سازها موجب شده است که سنتور به عنوان یکی از ارکان اصلی در ارکسترهای موسیقی شناخته شده و از جایگاه ویژه ای برخوردار باشد. ویژگی های نوازندگی از فردی به فرد دیگر متفاوت است، که این امر منجر به ایجاد سبک های مختلف در هر ساز می شود. نوازندگان سنتور را می توان با ویژگی هایی همچون شفافیت در اجرا، سرعت متناسب با قطعه، قدرت کنترل شده مضراب های چپ و راست، شفافیت و کیفیت اجرای تکنیک های اجرایی همانند ریز، فیگورهای فردی و جمله بندی از یکدیگر تمیز داد.
علی اکبر خان شاهی
حسن خان
حبیب سماع حضور
محمدصادق خان سرورالملک
حبیب سماعی
حسین صبا
ابوالحسن صبا
حسین ملک
رضا ورزنده
منصور صارمی
فرامرز پایور
سعید ثابت
فربد ترین پیشه
حسین زارعی
محمدوكيلها
مجید نجاهی
رضا شفیعیان
مجید کیانی
مسعود شناسا
اسماعیل تهرانی
پرویز مشکاتیان
پشنگ کامکار
میلاد کیایی
سیامک آقایی
اردوان کامکار
مسعود ملک
علی تحریری
سنتور سل کوک :
سنتور باستانی دارای 12 وتر بوده که با زیر و بم آن شامل 24 وتر شده است و این همان تعداد وترهای سازهای ذوات الاوتار مطلقات می باشد که چنگ ومنحنی از آن جمله است و عبدالقادر مراغی در مقاصد الحان از آن نام می برد .
اما سنتور امروزین دارای 9وتر (خرک) است که با زیر و بم آن شامل 18 وتر می شود و با استفاده از پشت خرک های سیم های سفید تعداد وترهای آن به 27 می رسد که در اجرای موسیقی 24 وَتَر آن مورد استفاده قرار می گیرد. هر وتر سنتور چهار سیم دارد که هم صدا كوك می شوند تعداد سیم ها در سنتور به 72 تار می رسد .
در یک بُعد ذی الکل (هنگام) هفت فاصله از نغمات ملایم را برای دستگاه یا آواز موزد نظر انتخاب کرده وکوک می کنند.
برای قرار گرفتن خرک های سفید طول وتر را به سه تقسیم می کنند که نهایت سوم آن بعد ذی الکل یا هنگام طرف دیگر وتر می شود در نتیجه در سنتور برای هر نغمه، بعد دو هنگام را می توان مشاهده نمود. اگر بُعد وترهای نغمات را هم به آن اضافه نمائیم وسعت دامنه سنتور به 6 دانک می رسد که دانک ششم آن در اجرای موسیقی ردیف مورد استفاده قرار نمی گیرد .
در سنتور سل کوک 9 خرک هر گاه سیمهای خرک اول را « می» (E) کوک کرده باشبم ، خرک سوم صدای «سل» (G) را خواهد داد. از آنجا که دستگاه شور به اصطلاح «مادر» دستگاه های دیگر ردیف موسیقی ماست. و دیگر نغمات با آن سنجیده می شوند و نیز از آن رو که خرک سوم در این سنتور (سل G) مناسب ترین خرک برای نمایان «شور » است این نوع سنتور را برای اجرای اصیل موسیقی ردیف مناسب دانسته اند . هنگام اجرای شور ، همانطور که معمول کوک سنتور است ردیف خرک های سیم سفید با ردیف خرک های سیم زرد هم صدا می شوند و تنها ممکن است یک خرک انها برای اجرای کردبیات و شهناز با یکدیگر اختلاف داشته باشند که با مختصر تغیر حرکت جای خرک (در رده سیمهای سفید) درست می شود و سامان می یابد . باید در نظرداشت که کوک سیمهای پوزیسیون زردها همواره ثابت و بر پایه شور است چرا که شور ما در دستگاه ها و اصلی ترین آنها است و فرود همه دستگاه ها و آوازه ها به شور است و به عنوان مبنا و پایه، همیشه مورد استفاده و در مقام گردانی های معمول، مورد بهره برداری است (بخصوص هنگام نواختن دلکش ماهور یا اصفحان و همایون) .
اگر نحوه کوک سنتور بر پایه نظام فواصل موسیقی ردیف اصیل باشد ، تغییر مقام از دانگهای مختلف به یکدیگر بسیار آسان بوده و تنها با جابجا کردن مختصر یکی دو خرک و یا در نهایت تغییر جزئی کوک سیمهای مربوط به آنها انجام می شود .
ساز سنتور برای استفاده در ارکستر دارای نقایصی است که برای رفع آنها چندی است دو نوع سنتور یکی کروماتیک با افزایش ۷ خرک به خرکهای معمولی و دیگری سنتور باس با صدای بم ساخته شدهاند .
سنتور کلاسیک ایرانی
مکانیزم تولید صدا در سنتور بسیار شبیه پیانو است. این امر موجب شده است که در برخی منابع، سنتور را به عنوان نسخه اولیه پیانو معرفی کنند. برای تولید صدا در سنتور، از یک جفت وسیله چوبی به نام «مضراب» یا «زخمه» استفاده می شود که از چهار قسمت عمده یعنی «سر مضراب»، «ساقه»، «حلقه» و «دُم» تشکیل شده است. مضراب به عنوان یک واسط بین دست و سیم های سنتور عمل می کند به طوری که انگشتان دست با ترتیب و قاعده معینی در داخل حلقه مضراب قرار گرفته و بدین ترتیب نوازنده با حرکت چرخشی مچ و با استفاده از سرِ مضراب بر روی سیم ضربه وارد می آورد. این مکانیزم دقیقاً مشابه مکانیزم به کار گرفته شده در پیانو است، با این تفاوت که یک واسط دیگر به نام «کلاویه» (کلیدهای سفید و سیاه بر روی پیانو) بین مضراب و دست های نوازنده پیانو جهت سهولت و نرمش در اجرا قرار داده شده است. توجه به این نکته حائز اهمیت است که دامنه صداهای تولید شده توسط پیانو بسیار بیشتر از سنتور است و این امر مستلزم به کار گرفتن سیم های بسیار ضخیم تر در پیانو است، لذا جهت تولید صدا توسط چنین سیم های ضخیمی، نیاز به ضربات بسیار قویتری می باشد که بدون واسط کلاویه عملاً امکان پذیر نیست. جهت درک بیشتر می توانید تصور کنیدکه کلاویه همانند پدال گاز یا ترمز در ماشین عمل می کند. بدین معنی که نیروی وارده توسط انگشت را تقویت کرده و آن را به مضراب اصلی منتقل می کند.
سنتور کروماتیک و سنتور کروماتیک بم
به منظور تکمیل فواصل کروماتیک بین اصوات و نیز به قصد تأمین اصوات بم، در حدود بیست سال اخیر دو نوع سنتور با تعداد زیادتر خرک ساخته شدهاند. سنتور کروماتیک با همان میدان صدای سنتور معمولی ولی دارای خرکها و اصوات کروماتیک بیشتر است . میدان صدای سنتور کروماتیک بم یک فاصله پنجم بمتر از سنتور کروماتیک است و وسعت آن سه اکتاو و نیم است. در دو نوع سنتور کروماتیک، هر صوت توسط سه رشته سیم همکوک حاصل میشود. به عبارت دیگر روی هر خرک سه سیم تکیه کرده است. از هر دو سنتور کروماتیک و کروماتیک بم در حال حاضر تنها استفادههای همنوازی میشود.
سنتور با کمک کلیدی آهنین که نه کلید کوک نام دارد کوک می شود ومانند تمام سازهای زهی به وسیله کشش سیم انجام می گیرد. قطر سیم ها معمولا 40- 38 میکرون است برای قسمت راست سنتور از سیم های فولادی زرد رنگ و برای قسمت سمت چپ از سیم های سفید فولادی استفاده می شود . مقدار کشش نسبتا زیاد است زیرا اگر سیم ها به اصطلاح سل باشند هنگام مضراب زدن صدای را یاجاد نمی کنند به عنوان مثال اگر طول وتر خرک سوم سنتور در قسمت راست (زیر و بم) از سیطانک تا خرک 60 سانتمتر باشد وهمچنین قسمت وس (زیرو بم) 46 سانتیمتر باشد به ترتیب فرکانس 192 (معادل SO12) برای قسمت بم فرکانس 384 و معادل ( SO13 ) برای قسمت زیر مناسب است.
نحوه کوک کردن سنتور در شیوه های ردیف نوازی براساس چهارم ها (ابعاد ذی الاربع) و هنگام (ابعاد ذی الکل) است ، بدین صورت که خرک سوم سنتور (وسط در یک سوم طول وتر قرار می گیرد به طوری که پشت خرک بعد از ذی الکل (هنگام یا اکتاو) را به وجود می آورد پس با مقدار مناسب کشش وتر خرک سوم ، این خرک می تواند به عنوان وتر مطلق محسوب شده و بقیه خرک ها (نغمات) به نسبت ان برای دستگاه یا اواز مورد نظر کوک شوند .
علاقه مندي ها (Bookmarks)