گامهای مورد استفاده در موسیقی پاپ ایرانی(با مثال)

[hbhb]

گامهای مورد استفاده در موسیقی پاپ ایرانی
هنگامی که می خواهیم یک نوع موسیقی را مورد بررسی قرار دهیم یکی از اصلی ترین نکاتی که باید به آن توجه کنیم شناخت گام(یا گامهای) مورد استفاده در آن موسیقی است. در موسیقی غربی، به‌ویژه نوع پاپ آن، به طور عام از دو نوع گام ماژور و مینور استفاده می شود. اما در بسیاری از موارد،آهنگ‌‌سازان با تغییر دادن مقطعی بعضی درجات گام،صدادهی متفاوت‌تری به ملودی خود می‌بخشند که این تغییرات به طبع خاستگاه و سلیقۀ فردی هر آهنگ‌ساز متفاوت است. (مانند استفاده از مدهای کلیسایی،گام‌های فلامینکو و شرقی و...) در موسیقی پاپ ایرانی نیز، چون به هر شکل برگرفته از موسیقی سنتی ایران است، استفاده از بعضی فواصل ناهم‌خوان با درجات طبیعی و معمول گام‌های ماژور و مینور،به خصوص در کار آهنگ‌سازانی که با موسیقی ایرانی آشنایی دارند کاربرد دارد و این تغییرات گاه گام ملودی را به بعضی از دستگاه‌های موسیقی سنتی نزدیک می‌کند. (گام در موسیقی سنتی تقریبا معادل دستگاه است.) ضمن این‌که،همچنان که در ادامه و با ذکر مثال خواهیم دید، به صرف اینکه یک ملودی از فواصل این دستگاه ها استفاده کند باعث نمی شود که آن ملودی را یک ملودی سنتی یا پاپ سنتی بدانیم. زیرا عوامل بسیار دیگری که مهم‌ترینشان الگوی ریتمیک ملودی است در این امر دخیلند و استفاده از این فواصل در موارد زیادی تنها باعث می‌شود که ملودی رنگ و بوی ایرانی داشته باشد.
پیش از شروع متن توضیحی ضروری به نظر می رسد و آن این است که در مثالهایی که به صورت نت آورده شده آکورد هم برای ملودی گذاشته شده که توجه به آنها می تواند از جهت آشنایی با آکوردهای اصلی گام مربوطه مفید باشد.
مینور طبیعی
اگر نتی را پایه گام قرار دهیم و فواصل زیر را بین درجاتش برقرار کنیم گام مینور طبیعی ساخته می شود:
پرده - نیم پرده – پرده – پرده - نیم پرده – پرده - پرده
در زیر گام لامینور طبیعی را مشاهده می کنید.



دستگاه شور
اگر درجه دوم گام مینور طبیعی را بمله(1) کنیم گامی حاصل می شود که مطابق با دستگاه شور-البته به شکل تعدیل شده(2)-می باشد.
به عنوان مثال اگر درجۀ دوم گام لامینور را بمله کنیم گام شور لا را به صورت زیر خواهیم داشت:

به نکته زیر توجه کنید:
از آنجا که در گام فوق نت سی ، بمل است می توان این بمل را به سر کلید انتقال داد:

همانطور که می دانیم از این سرکلید برای گام ر مینور استفاده می شود. اما پایه گام ما در اینجا لا است که نت درجه پنجم گام ر مینور است. پس می توان این طور نتیجه گیری کرد که:
اگر درجه پنجم گام مینور طبیعی را پایه قرار دهیم به گام شور دست می یابیم. (3)
این دستگاه نوایی بسیار محزون دارد. از تصنیف های معروفی که در این دستگاه ساخته شد می توان به امشب در سر شوری دارم اشاره کرد . درموسیقی پاپ نیز از شور مخصوصا در نیمه دوم دهه هشتاد که گونه ای از موسیقی متاثر از موسیقی ترکیه رواج یافت بسیار استفاده شد. (به دلیل وجود گام شور در هر دو موسیقی)
نشکن دلمو از محسن یگانه

گام مینور هارمونیک
با دیزه کردن درجۀ هفتم گام مینور طبیعی گام مینور هارمونیک ساخته می شود.

دربین آهنگسازان شهیر ایرانی زنده یاد واروژان علاقه بسیاری به این گام داشت و اکثر کارهایی که ملودی انها را ساخته بود در این گام بود. برای مثال آلبوم بوی گندم از حامی که بازخوانی تعدادی از آهنگهای واروژان بود به جز قسمتهایی کوتاه از بعضی آهنگها تماما در مینور هارمونیک بود.
همچنین این گام مطابق با آواز(4) بیات اصفهان تعدیل شده نیز هست و به همین خاطر در موسیقی پاپ- سنتی کاربرد فراوان دارد.

ضمنا هشت نت اول پیش درآمد اصفهان،اثر مشهور مرتضی نی داوود برابر با نتهای گام مینور هارمونیک پایین رونده می باشد و برای پیدا کردن گام مینور هارمونیک از هر نتی می توانید این قطعه را با شروع از آن نت بنوازید!

درشکل بالا نتهای قرمز گام لامینور هارمونیک پایین رونده را نشان می دهند.
...
در مطالب بالا دیدیم که اگر درجه پنجم گام مینور طبیعی را پایه گام قرار دهیم به گامی مطابق با دستگاه شور تعدیل شده می رسیم. حال ببینیم اگر این کار را در مورد گام مینور هارمونیک انجام دهیم چه اتفاقی می افتد؟
دستگاه همایون
اگر درجه پنجم گام مینور هارمونیک را پایه گام قرار دهیم گامی مطابق با دستگاه همایون تعدیل شده حاصل می شود.

در زیر نت قسمتی از آهنگ ستاره از علیرضا قمیشی را مشاهده می کنید.

همانطور که در مثال فوق مشاهده کردید گام مورد استفاده سی مینور می باشد که پایه گام همایون نظیر آن فا دیز است (درجه پنجم گام سی مینور). نکته ای که در مورد ملودی بالا وجود دارد این است که چون فواصل دستگاه همایون را به طور گسترده مورد استفاده قرار نداده می توان آن را در گام سی مینور هم فرض کرد و به طور روتین آکوردگذاری نمود. در شکل فوق آکورد های بالایی در همایون و آکورد های زیرین در مینور هارمونیک می باشد. پیشنهاد می شود هر دو گونه را اجرا کنید تا به اهمیت آکورد در برجسته کردن خصوصیات یک ملودی پی ببرید.
ضمنا همانطور که در مثال بالا هم دیدید قمیشی(سیاوش قمیشی) از این گام در بسیاری از آهنگهایش استفاده کرده است.
گام ماژور(ماهور):
فواصل زیر بین درجات گام ماژور قرار دارد:
پرده،پرده،نیم پرده،پرده،پرده،پرده،نیم پرده
در زیر گام دو ماژور را مشاهده می کنید:

در هر گام ماژور اگر درجه ششم آن را پایه قرار دهیم به مینور نسبی آن می رسیم. (مقایسه کنید گام دو ماژور را با لامینور طبیعی که در اوائل متن آمده است)
از این گام در موسیقی پاپ ایرانی بسیار به ندرت استفاده شده شاید به خاطر ذات شاد و مفرحش که این در تعارض با ذات موسیقی پاپ ایرانیست! ماژور و ماهور به طوریکه از اسمشان هم بر میاید معادل همند. ضمنا همانطور که در مقدمه هم اشاره شد صرف استفاده از نتهای یگ دستگاه سنتی باعث نمی شود که یک آهنگ سنتی ساخته شود. آهنگهایی که در ماهور ساخته می شوند ایرانی صدا می دهند(مانند تصنیف های مرغ سحر و زمن نگارم) ولی آهنگهایی که در گام ماژور ساخته شده اند بیشتر فضای پاپ غربی را به ذهن متبادر می کنند(مانند بیشتر آهنگهای سیروان خسروی). آهنگ عصا از محسن چاووشی نیز از این گونه است:

پاورقی:
1- بمله کردن به معنای نیم پرده پایین بردن نت و دیزه کردن نیم پرده بالا بردن نت می باشد.
2-همانطور که می دانیم در موسیقی سنتی از فواصل ربع پرده نیز استفاده می شود. ولی هنگامی که می خواهیم از گام های این موسیقی در موسیقی پاپ استفاده کنیم فواصل ربع پرده ای را به نیم پرده تبدیل و اصطلاحا تعدیل می کنیم.
3-الگویی که گفته شد (پایه قرار دادن نت درجه پنجم مینور طبیعی) برای ساختن مد فریژین نیز مورد استفاده قرار می گیرد . بنابراین می توان نتیجه گرفت که مد فریژین و شور تعدیل شده معادل همند(از لحاظ فواصل درجات)
4-آواز نیز همچون دستگاه در اینجا معادل گام می باشد.
...
این مطلبو می تونید تو وبلاگ من هم بخونید:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
ای میل من: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

[digilap]

سلام
خیلی عالی بود

بازم از این مطالب بزار

ممنون و تشکر فراوان

[tighoor]

ممنون بابت تاپیک مفیدتون فقط

1- بمله کردن به معنای نیم پرده بالا بردن نت و دیزه کردن نیم پرده پایین آوردن نت می باشد.

? !

[hbhb]

ممنون بابت تاپیک مفیدتون فقط



? !

ممنون بابت دقت نظرتون. اصلاح کردم

[ramshad]

گامهای مورد استفاده در موسیقی پاپ ایرانی
هنگامی که می خواهیم یک نوع موسیقی را مورد بررسی قرار دهیم یکی از اصلی ترین نکاتی که باید به آن توجه کنیم شناخت گام(یا گامهای) مورد استفاده در آن موسیقی است. در موسیقی غربی، به‌ویژه نوع پاپ آن، به طور عام از دو نوع گام ماژور و مینور استفاده می شود. اما در بسیاری از موارد،آهنگ‌‌سازان با تغییر دادن مقطعی بعضی درجات گام،صدادهی متفاوت‌تری به ملودی خود می‌بخشند که این تغییرات به طبع خاستگاه و سلیقۀ فردی هر آهنگ‌ساز متفاوت است. (مانند استفاده از مدهای کلیسایی،گام‌های فلامینکو و شرقی و...) در موسیقی پاپ ایرانی نیز، چون به هر شکل برگرفته از موسیقی سنتی ایران است، استفاده از بعضی فواصل ناهم‌خوان با درجات طبیعی و معمول گام‌های ماژور و مینور،به خصوص در کار آهنگ‌سازانی که با موسیقی ایرانی آشنایی دارند کاربرد دارد و این تغییرات گاه گام ملودی را به بعضی از دستگاه‌های موسیقی سنتی نزدیک می‌کند. (گام در موسیقی سنتی تقریبا معادل دستگاه است.) ضمن این‌که،همچنان که در ادامه و با ذکر مثال خواهیم دید، به صرف اینکه یک ملودی از فواصل این دستگاه ها استفاده کند باعث نمی شود که آن ملودی را یک ملودی سنتی یا پاپ سنتی بدانیم. زیرا عوامل بسیار دیگری که مهم‌ترینشان الگوی ریتمیک ملودی است در این امر دخیلند و استفاده از این فواصل در موارد زیادی تنها باعث می‌شود که ملودی رنگ و بوی ایرانی داشته باشد.
پیش از شروع متن توضیحی ضروری به نظر می رسد و آن این است که در مثالهایی که به صورت نت آورده شده آکورد هم برای ملودی گذاشته شده که توجه به آنها می تواند از جهت آشنایی با آکوردهای اصلی گام مربوطه مفید باشد.
مینور طبیعی
اگر نتی را پایه گام قرار دهیم و فواصل زیر را بین درجاتش برقرار کنیم گام مینور طبیعی ساخته می شود:
پرده - نیم پرده – پرده – پرده - نیم پرده – پرده - پرده
در زیر گام لامینور طبیعی را مشاهده می کنید.



دستگاه شور
اگر درجه دوم گام مینور طبیعی را بمله(1) کنیم گامی حاصل می شود که مطابق با دستگاه شور-البته به شکل تعدیل شده(2)-می باشد.
به عنوان مثال اگر درجۀ دوم گام لامینور را بمله کنیم گام شور لا را به صورت زیر خواهیم داشت:

به نکته زیر توجه کنید:
از آنجا که در گام فوق نت سی ، بمل است می توان این بمل را به سر کلید انتقال داد:

همانطور که می دانیم از این سرکلید برای گام ر مینور استفاده می شود. اما پایه گام ما در اینجا لا است که نت درجه پنجم گام ر مینور است. پس می توان این طور نتیجه گیری کرد که:
اگر درجه پنجم گام مینور طبیعی را پایه قرار دهیم به گام شور دست می یابیم. (3)
این دستگاه نوایی بسیار محزون دارد. از تصنیف های معروفی که در این دستگاه ساخته شد می توان به امشب در سر شوری دارم اشاره کرد . درموسیقی پاپ نیز از شور مخصوصا در نیمه دوم دهه هشتاد که گونه ای از موسیقی متاثر از موسیقی ترکیه رواج یافت بسیار استفاده شد. (به دلیل وجود گام شور در هر دو موسیقی)
نشکن دلمو از محسن یگانه

گام مینور هارمونیک
با دیزه کردن درجۀ هفتم گام مینور طبیعی گام مینور هارمونیک ساخته می شود.

دربین آهنگسازان شهیر ایرانی زنده یاد واروژان علاقه بسیاری به این گام داشت و اکثر کارهایی که ملودی انها را ساخته بود در این گام بود. برای مثال آلبوم بوی گندم از حامی که بازخوانی تعدادی از آهنگهای واروژان بود به جز قسمتهایی کوتاه از بعضی آهنگها تماما در مینور هارمونیک بود.
همچنین این گام مطابق با آواز(4) بیات اصفهان تعدیل شده نیز هست و به همین خاطر در موسیقی پاپ- سنتی کاربرد فراوان دارد.

ضمنا هشت نت اول پیش درآمد اصفهان،اثر مشهور مرتضی نی داوود برابر با نتهای گام مینور هارمونیک پایین رونده می باشد و برای پیدا کردن گام مینور هارمونیک از هر نتی می توانید این قطعه را با شروع از آن نت بنوازید!

درشکل بالا نتهای قرمز گام لامینور هارمونیک پایین رونده را نشان می دهند.
...
در مطالب بالا دیدیم که اگر درجه پنجم گام مینور طبیعی را پایه گام قرار دهیم به گامی مطابق با دستگاه شور تعدیل شده می رسیم. حال ببینیم اگر این کار را در مورد گام مینور هارمونیک انجام دهیم چه اتفاقی می افتد؟
دستگاه همایون
اگر درجه پنجم گام مینور هارمونیک را پایه گام قرار دهیم گامی مطابق با دستگاه همایون تعدیل شده حاصل می شود.

در زیر نت قسمتی از آهنگ ستاره از علیرضا قمیشی را مشاهده می کنید.

همانطور که در مثال فوق مشاهده کردید گام مورد استفاده سی مینور می باشد که پایه گام همایون نظیر آن فا دیز است (درجه پنجم گام سی مینور). نکته ای که در مورد ملودی بالا وجود دارد این است که چون فواصل دستگاه همایون را به طور گسترده مورد استفاده قرار نداده می توان آن را در گام سی مینور هم فرض کرد و به طور روتین آکوردگذاری نمود. در شکل فوق آکورد های بالایی در همایون و آکورد های زیرین در مینور هارمونیک می باشد. پیشنهاد می شود هر دو گونه را اجرا کنید تا به اهمیت آکورد در برجسته کردن خصوصیات یک ملودی پی ببرید.
ضمنا همانطور که در مثال بالا هم دیدید قمیشی(سیاوش قمیشی) از این گام در بسیاری از آهنگهایش استفاده کرده است.
گام ماژور(ماهور):
فواصل زیر بین درجات گام ماژور قرار دارد:
پرده،پرده،نیم پرده،پرده،پرده،پرده،نیم پرده
در زیر گام دو ماژور را مشاهده می کنید:

در هر گام ماژور اگر درجه ششم آن را پایه قرار دهیم به مینور نسبی آن می رسیم. (مقایسه کنید گام دو ماژور را با لامینور طبیعی که در اوائل متن آمده است)
از این گام در موسیقی پاپ ایرانی بسیار به ندرت استفاده شده شاید به خاطر ذات شاد و مفرحش که این در تعارض با ذات موسیقی پاپ ایرانیست! ماژور و ماهور به طوریکه از اسمشان هم بر میاید معادل همند. ضمنا همانطور که در مقدمه هم اشاره شد صرف استفاده از نتهای یگ دستگاه سنتی باعث نمی شود که یک آهنگ سنتی ساخته شود. آهنگهایی که در ماهور ساخته می شوند ایرانی صدا می دهند(مانند تصنیف های مرغ سحر و زمن نگارم) ولی آهنگهایی که در گام ماژور ساخته شده اند بیشتر فضای پاپ غربی را به ذهن متبادر می کنند(مانند بیشتر آهنگهای سیروان خسروی). آهنگ عصا از محسن چاووشی نیز از این گونه است:

پاورقی:
1- بمله کردن به معنای نیم پرده پایین بردن نت و دیزه کردن نیم پرده بالا بردن نت می باشد.
2-همانطور که می دانیم در موسیقی سنتی از فواصل ربع پرده نیز استفاده می شود. ولی هنگامی که می خواهیم از گام های این موسیقی در موسیقی پاپ استفاده کنیم فواصل ربع پرده ای را به نیم پرده تبدیل و اصطلاحا تعدیل می کنیم.
3-الگویی که گفته شد (پایه قرار دادن نت درجه پنجم مینور طبیعی) برای ساختن مد فریژین نیز مورد استفاده قرار می گیرد . بنابراین می توان نتیجه گرفت که مد فریژین و شور تعدیل شده معادل همند(از لحاظ فواصل درجات)
4-آواز نیز همچون دستگاه در اینجا معادل گام می باشد.
...
این مطلبو می تونید تو وبلاگ من هم بخونید:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
ای میل من: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

رفیق مطلبت عکس هاش لود نمیشه. شما عکسی می بینی؟