نظری به موسیقی ایرانی

[alireza_jafarian]

سلام./

قرار بر این هست که در این تاپیک به بررسی جزئی نگرانه ی تئوری موسیقی ایرانی بپردازیم. که بیشتر بر پایه بررسی گروهی ردیف موسیقی هست. شامل بررسی پیدایش اولیه نگاه نظری به موسیقی، بررسی جزئی نگرانه ی ردیف موسیقی،بررسی تک تک دستگاه ها و تک تک گوشه ها، کنکاش در ساختار،پرده بندیها،ملودی مدل ها و... گوشه به گوشه ی ردیف. و اراجیفی در همین رابطه.

از همه ی دوستان تمنا میکنم حضور داشته باشن و بحث رو جلو ببرند. همه ی اطلاعات کاربرد دارند. فکر میکنم هیچ کس نباشه که هیچ اطلاعاتی نداشته باشه. پس همه میتونن فعال باشن و مطمئنا هر مطلبی که نوشته بشه استفاده کننده هم خواهد داشت.

[bardyaa]

برادر، فکر می‌کنم اگه یه‌کم این دوروبر بگردی، یه تاپیکایی با همچو هدفی [یا دست‌کم، بخشی از همین هدف] وجود دارن.

[alireza_jafarian]

برادر، فکر می‌کنم اگه یه‌کم این دوروبر بگردی، یه تاپیکایی با همچو هدفی [یا دست‌کم، بخشی از همین هدف] وجود دارن.

بله جناب بردیا، اصلا چرا تاپیک، این مباحث میتونست توی گروه تئوری موسیقی ایرانی مطرح بشه همونطور که مطرح هست همچنان؛ اما به پیشنهاد چند تا از دوستان که قرار هست اینجا مطالبشون رو عرضه کنند تاپیک جدید زدیم که درب جدیدی با این مقصود باز شده باشه و به صورت تاپیک باشه که همگانی تر باشه و بچه ها بیشتر توی بحث شرکت کنند.

[m_rv_2008]

يه چيزايي بلدم در اين باره كه بگم واسه مقدمه. در دوره ساسانيان اون طور كه از کتب قديمي باز مانده بر مياد، مثلا كتاب صفي الدين ارموي و يا عبدالقادر مراغي ورساله فارابي يا رساله موسيقي از ابن سينا در عهد ساسانيان پنج دستان روي ساز گرفته ميشد. كه ميشده يك گاه دوگاه سه گاه چهارگاه و پنج گاه. اين نظام از هون ابتدا بر مبناي تتراكورد ها قرار داشتن . يعني هر دستان از چهار صداي اصلي توليد ميشد. نت اول شاهد ماهور در نظر گرفته ميشده. از نت بعد شور رو ميزدن كه ميشده دو گاه. گاه به معني همين چيزيست كه ما امروزه از تركيبش با دستان واژه دستگاه رو اختراع كرديم. طبيعيه كه براي دوگاه كه از نت بعد از شاهد ماهور يا همون يك گاه زده ميشده تارهاي ديگري از چنگ نواخته ميشدن. يه چيزي تو مايه هاي پيانو. و البته روي بربط كه ساز متداول اون عصر بود هم انگشت گذاري فرق مي كرده. از نت سوم كه منظورم همون صداي بعديه كه ميتونه هر علامت تركيبيه ديگري رو هم داشته باشه سه گاه زده مي شده. و نت بعد ميشده چهارگاه كه براش كوك رو كمي پايين مياوردن كه بشه درست اجراش كرد. البته روي بربط به راحتي اين عمل انجام ميشده. حالا چون تتراكورد بيشتر از چهار نت نداشته يك نت ميرفتن بالاتر و پنجگاه ميخوندن منتها از درجه اول همون نت رو ميبردن پايين تر يعني به سمت راست و ميگرفتن يعني بم تر يعني سه نت قبل از نت شاهد يك گاه كه همون ماهور باشه و اين طوري شاهد راست در مي آمده كه طبيعتا طبق نظر آقاي منوچهر لشكري بايد بگيمش راست و پنج گاه. اين از دستگاهها.

گاه يا راه به چينش اصوات كه پشت سر هم قرار ميگرفتن گفته ميشده. توي شعري از خواجه شيراز به اين اسم بر ميخوريم كه ميگه : راهي بزن كه آهي با ساز آن توان زد. منظورش اينه كه به قول امروز ما يه دستگاهي بزن كه ... . دستگاه كلا اينه كه دستمون رو چه طور روي ساز قرار ميديم. چون نتها كه نبودن. مثلا ميگفتن اين دستگاه اين طوريه كه روي اين سيم اين انگشتا به هم بايد نزديك باشن و روي اون سيم اين انگشتها و اين طور پرده ها رو مشخص مي كردن.

حالا ميرسيم به نظام پرده بندي باخ كه از 12 نيم پرده تعديل شده تشكيل ميشه و نظام پرده بندي وزيري و خالقي كه از 24 ربع پرده تعديل شده تشكيل ميشه. و ميزان بندي ها كه البته هيچ كدوم در موسيقي ايراني صدق نمي كنن. مثلا شما حتي گوشه كرشمه رو هم نمي تونيد در ميزانهاي مشخص بنويسيد براي كوچك و بزرگ گرفتن صداها در دست هر نوازنده اي فرق مي كنه. كلا اسم كرشمه از يك نوع رقص گرفته شده كه ريتميكه و 6و 8 ايرانيه ديگه. مرتب و منظمه كه رقصنده بتونه راحت روش قر وقمبيله بياد و اساتيد قديم به همين دليل اين لحن از موسيقي ايراني رو به نام هزار و مرتبه به به مي شناختن و به همين اسم ياد ميدادن. اين گفته آقاي روح الله خالقي هست. اين اسم رو هم از شعري با مطلع „ هزار مرتبه به به از آن لب شكرينت خدا كند كه نباشد اجل به قصد و كمينت” گرفتن كه بتونن به ياد بسپارن.

علاوه بر آقايان وزيري كه كتاب تئوري موسيقي جلد اول و آقاي روح الله خالقي كه كتاب تئوري موسيقي جلد دوم رو نوشتن آقايان بركشلي و مجيد كياني هم چنين كتابهايي دارن . كه البته آقاي كياني اينا رو در مقدمه هفت دستگاه مينويسه. اگر چه آقاي خالقي و بركشلي در لفافه توضيح ميدن كه اين نوع نگارش و علامات مناسب با موسيقي ايراني نيست اما آقاي كياني به صراحت ميگه كه اصلا به درد موسيقي ايراني نمي خوره . آقاي مهدي آذر سينا هم در ابتداي كتاب شيوه كمانچه نوازي (چاپ قديميش كه جلد گالينگور داره و خود من همين الان دارمش) اين سه نوع رو از نظر فراكانس صوتي بررسي مي كنه و ضمن تعريف تقسيم هاي فركانسي از قبيل پرده ، نيم پرده ، ليما ، كما و ساوار به اثبات مي رسونه كه اين تقسيم بندي اگر چه در نظام متعادل باخ رعايت ميشه و براي هر كس كه در هر كجاي دنيا كلاسيك غربي مي زنه يكيه اما نظام تعديل شده وزيري حتي در نواخته هاي خود وزيري هم رعايت نمي شه و ضمن مقايسه كمانچه نوازي استاد حسين خان اسماعيل زاده و باقر خان رامشگر و رديف هفت دستگاه كه آقاي معروفي نوشته نشون ميده كه اين اندازه ها با هم برابر نيست. مثلا در يك دستگاه خاص ميگه كه فاصله اين نت تا اون نت رو 37/5 ساوار گرفته و ديگري در همون مورد گرفته 52/5 ساوار. كه ساوار كوچكترين واحد صوت هست. اينا كه من ميگم آنتراكه ها. شما مبحث علميتونو ادامه بديد. مرسي.

اینا همه یه کم مقدمه هستن. باشه. من بازم جزیی تر میگم.

[bardyaa]

بله جناب بردیا، اصلا چرا تاپیک، این مباحث میتونست توی گروه تئوری موسیقی ایرانی مطرح بشه همونطور که مطرح هست همچنان؛ اما به پیشنهاد چند تا از دوستان که قرار هست اینجا مطالبشون رو عرضه کنند تاپیک جدید زدیم که درب جدیدی با این مقصود باز شده باشه و به صورت تاپیک باشه که همگانی تر باشه و بچه ها بیشتر توی بحث شرکت کنند.

راستش، نفهمیدم که چی شد!

اینکه این مباحث می‌تونست جایی غیر از اینجا و به ابزاری غیر از «تاپیک»ها مطرح بشه که درست؛ اما اگه بناست در قالب تاپیکی دربیاد، به‌نظر معقول‌تر می‌آد که یه گشت‌وگذاری این دوروبر بشه که کار مصداق «عمارت [صرفاً] نو ساختن» نباشه. مشخصاً، من اقلاً می‌تونم ارجاع بدم به [بخشی از] تاپیک «آشنایی گام‌به‌گام [...]»، که یه بحث‌هایی دربارهٔ تکوین موسیقی «سنتی» درش هست که قاعدتاً یه‌چیزایی رو دربارهٔ «روش‌شناسی» بررسی ایجاب می‌کنه.

[alireza_jafarian]

بردیا اون تاپیکی رو که گفتی خوندم بیشتر مطالبش رو ، به نظرم حرفت منطقیه ؛ باشه مطالب رو در ادامه ی همون تاپیک مینویسیم.
پرویز من که نظرم رو درباره مطلبی که گذاشتی گفتم. با اجازت کپی میکنمش توی تاپیک آشنایی گام به گام..

[m_rv_2008]

باشه

آقا اصلا اگه میخوای تو همون گروه سه تار
این همه سر و صدا هم نداشتیم