آموزش ردیف دوره ابتدایی سنتور

[EleNaz]

سلام سلام.
اول از همه ممنون که اینهمه زحمت کشیدید.
این کتاب قبل از ردیف نوازی میرزاعبدالله هستش؟؟

[pooriaakbari1989]

سلام سلام.
اول از همه ممنون که اینهمه زحمت کشیدید.
این کتاب قبل از ردیف نوازی میرزاعبدالله هستش؟؟

بله-این کتاب نقطه آغاز ردیف نوازی با ساز سنتور هست و هر چه قدر که این کتاب رو با کیفیت بیشتر فرا بگیرید راحت تر میتونید کتابای بعدی مثل ردیف سنتور استاد صبا،سی قطعه 4مضراب،مجموعه پیش درامد و رنگ،قطعات موسیقی مجلسی و ... رو بنوازید. راستی نمیگم ردیف میرزا عبدالله رو کار نکنید اما سعی کنید هدفتون رسیدن به کتاب ردیف دوره عالی چپ کوک و کتاب ردیف آوازی که اون هم چپ کوک نوشته شده برسید. در ضمن حقیقتا تلاش جناب رازونیاز در مورد اجرای کامل کتاب ردیف دوره ابتدایی ستودنیست...

[xxxxxx]

سلام بر همه اساتید به ویژه جناب دانشمند که وجود شان در این سایت مغتنم وبرای همه دوستداران سنتورعزیزاست.
از ایشان وسایر دوستان درخواست می کنیم درخصوص بیان هدف های رفتاری هر درس که یک بحث کاملا علمی است شرکت فرمایند . متشکریم.

[Razoniaz]

سلام بر همه اساتید به ویژه جناب دانشمند که وجود شان در این سایت مغتنم وبرای همه دوستداران سنتورعزیزاست.
از ایشان وسایر دوستان درخواست می کنیم درخصوص بیان هدف های رفتاری هر درس که یک بحث کاملا علمی است شرکت فرمایند . متشکریم.

سلام دوست عزیزم. نظر لطف شماست. حتما این کار را به زودی شروع خواهم کردم

[mary1510]

سلام آقای دانشمند ؛ سازتان کوک و زبانتان گویا ، شکرخدا که ازبیان دانشتان دریغ ندارید . منتظر لطف شما استاد عزیز می مانیم .

[Razoniaz]

سلام دوستان
بعد از اجرای کتاب دوره ابتدایی سنتور زنده یاد استاد پایور برخی از دوستان عزیزم بیان کردند که توضیحاتی در خصوص هرکدام از درسها ارائه دهم تا برای افرادی که در نظر دارند این کتاب را اجرا نمایند مفیدتر واقع شود. من سعی می کنم تا جایی که دانش ناچیزم و همچنین وقت و فرصت به من اجازه می دهد، توضیحاتی درخصوص هرکدام از قطعات ارائه نمایم.
تعداد قطعات کتاب حدود 114 قطعه هست که بررسی کامل آنها زمان زیادی می طلبد که امیدوارم دوستان عزیزم در اینخصوص صبور باشند تا به ترتیب همه قطعات آنطور که شایسته آن است مورد بررسی قرار گیرد.
بزرگمهر حکیم فرمودند „همه چیز را همگان دانند” لذا از همه دوستان عزیز تقاضامندم اگر هرکجا مطلب نادرست یا اشتباهی دیدند یا نکته ای برای تکمیل بحث دارند بیان نمایید تا به یاری خدا این بحث کامل گردد و راهنمایی باشد برای کلیه دوستانی که این کتاب گرانقدر را در دست اجرا دارند.

[mary1510]

زبانتان گویا وراهتان پرگل ، مشتاقانه منتظریم .
پیشاپیش تشکر می کنیم و انشاالله قدرشناس خواهیم بود .

[Razoniaz]

• مقدمه شور:

قبل از اینکه به بررسی این قطعه بپردازیم تعریفی خواهیم داشت از واژه „مقدمه” و „پیش درآمد” در موسیقی ایرانی و تفاوت این دو با یکدیگر.
پیش درآمد را چنین تعریف کرده اند: „از قالب های اصلی آهنگسازی و اجرا در موسیقی کلاسیک ایرانی ،قطعه ای ضربی،موزون،بدون کلام و صرفا سازی است که بطور سنتی آغاز گر اجرای یک برنامه موسیقی کلاسیک ایرانی و معرف فضای کلی دستگاه یا آواز مورد نظر است اگر چه سابقه تاریخی اصطلاح “پیش درآمد ” و رواج آن به عنوان قطعه ای مقدمه گونه در موسیقی ایرانی به حدود یک صد سال پیش و پس ار دوران مشروطیت باز می گردد ، اما از لحاظ ساختار شناختی می توان ریشه آن را در فرم های قدیمی تری جستجو کرد”.

و اما „مقدمه” را نیز می توان نوعی پیش درآمد به حساب آورد با دو تفاوت، یکی اینکه معمولا مقدمه ها با سرعت تندتری نسبت به پیش درآمدها اجرا می شوند و دیگر اینکه پیش درآمد حالت کلی تری دارد و به طور کل مخصوص دستگاه ها و آوازها می باشد که در آن به گوشه های مهم دستگاه یا آواز مورد نظر اشاره می شود، مثلا پیش درآمد دشتی، پیش درآمد شور و ... ولی مقدمه علاوه بر دستگاه یا آواز گاها برای گوشه های موسیقی نیز درنظر گرفته می شود. مثلا مقدمه حجاز، مقدمه مخالف و ... که در این حالت فقط به گوشه مذکور اشاره می کند نه به کل دستگاه یا گوشه های دیگر...
مقدمه هایی که استاد پایور در کتاب دوره ابتدایی سنتور آورده اند در ریتمهای 3/8 ، 2/4 و 6/8 می باشد.
ریتم مقدمه شور 3/8 می باشد. همانطور که میدانید 3/8 یک ریتم ساده 3 ضربی است که هر ضرب آن معادل یک نت چنگ می باشد. در بالای قطعه ،برای bpm (Beat Per Minute) یا ضربه در دقیقه عدد 112 برای هر نت چنگ در نظر گرفته شده که بدین معناست که میزان سرعت قطعه معادل 112 نت چنگ در هر دقیقه می باشد. عدد 112 برای هر ضرب در محدوده تندای (120- Moderato (108 می باشد که نشان از اجرای قطعه با سرعت متوسط می باشد.
اگر به علامت سلاح کلید دقت کنید، سی بمل، می بمل و لا کرن در نظر گرفته شده که این کوک نشانگر گام شور „سل” می باشد. قطعه در درآمد شور شروع می گردد. همانطور که می دانید تونیک گام شور „سل” همان نت „سل” است که شروع و پایان قطعات روی همین نت خواهد بود. پس از اجرای جملاتی در درآمد شور، قطعه در میزان 35 وارد گوشه شهناز می شود. علامت مشخصه گوشه شهناز استفاده از نت „ر” کرن هست. لازم به ذکر است که در گام شور „سل” نت „ر” نت متغیر می باشد که در گوشه های شهناز، رضوی ، حسینی و ... نسبت به درآمد ربع پرده بم می شود.
پس از اجرای جملاتی در شهناز، قطعه در میزان 58 به درآمد شور باز می گردد (دقیقا جایی که از نت „ر” بکار استفاده می شود). و مجددا جملاتی در درآمد شور اجرا می گردد و قطعه خاتمه می یابد.

نکاتی که در اجرای قطعه فوق باید مد نظر داشت عبارتند از:

1. توجه کلی به حال و هوای قطعه و درک نتهای مهم در دستگاه شور. همانطور که دیدید، نتهای مهم در گام شور عبارتند از درجه اول (نت „سل”) که همان تونیک هست، در جه سوم (نت „سی”) ، درجه چهارم (نت „دو”) بخصوص در گوشه شهناز (نت „دو” نت شاهد گوشه شهناز می باشد) ، درجه پنجم (نت „ر”) که نت متغیر می باشد و ...
2. توجه به ریتم و رعایت آن بسیار مهم است سعی کنید در اجرای این قطعه از مترونم استفاده کنید. رعایت سکوتها، ریزها و ... موارد مهمی هستند که استفاده از مترونم ما را در رعایت آنها بهتر یاری می دهد.
3. به علامت بکار کنار تریل بالای نت „دو” در خط سوم دقت کنید. این علامت نشانگر این است که تریل نت „دو” باید با „ر” بکار که همان „ر” سفید است اجرا گردد نه با „ر” کرن یا „ر” زرد.
4. به „می” های کرن و بمل دقت کنید.
5. به علامتهای آکسان دقت کنید و هر کجا آن را دیدید، نت را محکمتر اجرا نمایید. در ضمن علامت آکسان بالای نت جفت „ر” در میزان 58 نشانگر این است که ابتدا یک تک به صورت جفت روی سیمهای سفید و پشت خرک „ر” می خورد و بعد ریز اجرا می شود.
6. دقت کنید در این کتاب کلیه نتهای چنگ نقطه دار و بالاتر به صورت ریز اجرا می گردد مگر اینکه در زیر یا روی نت علامت „.” یا استکاتو آمده باشد. همچنین نتهای چنگی که بالای آن علامت – آمده نیز به صورت ریز اجرا می گردد.
7. به علامت دستها دقت نمایید.
8. رعایت کلیه مواردی که در کتاب دستور سنتور در خصوص نوع نشستن پشت ساز، نحوه گرفتن مضراب ها و نحوه نواختن مضراب و ... آموختید در اینجا مهم و الزامی است...

[xxxxxx]

ممنون آقای دانشمند ؛ پس ازاون همه زحمت برای نواختن ردیف ابتدایی حالا این توضیحات این تاپیک رو جاودانه خواهد کرد. مطمئنا روح استاد ازشماراضی وشاد خواهد شد ؛ چون او هم دانش خودرا به همگان وبه بهترین شکل عرضه کرد . روحش شاد ورهروان راهش سربلند

[Razoniaz]

قبل از بررسی این درآمد اجازه دهید شناخت بهتری از دستگاه شور داشته باشیم. در سایت ویکیپدیا در توضیح دستگاه شور چنین آمده است:
"غالب آوازهایی که خواننده آموزش ندیده ایرانی می‌خواند و بیشتر آوازهای محلی از مناطق مختلف ایران در یکی از مایه‌های این دستگاه و یا گوشه‌ها و دستگاه‌های مشتق شده‌از آن می‌گنجد، از این رو این دستگاه را مادر موسیقی ایرانی هم خوانده‌اند.
به لحاظ حسی طبق تعریف استادمجید کیانی دستگاه شور آغاز شب است و آوازهای آن ادامه‏ی راه و این آغاز هستی و آفرینش است. تلاش است، جستجو است و طلب. (مقام طلب در هفت وادی عشق)
در میان دستگاه‌های ایرانی شور از همه گسترده‌تر است. زیرا هر یک از دستگاه‌ها، دارای یک عده آوازها و الحان فرعی‌ست ولی شور غیر از آوازهای فرعی دارای ملحقاتی‌است که هر یک به تنهایی استقلال دارد. آوازهای مستقلی که جزء شور محسوب می‌شود و هر یک استقلال دارد از این قرار است: ابوعطا، بیات ترک، افشاری، بیات کرد و دشتی.
گام دستگاه شور به این صورت است : سه ربع پرده، سه ربع پرده، پرده، پرده، نیم پرده، پرده، پرده. اما بعضی نت‌ها در این دستگاه کوک متغیر دارند. به طور مثال در شور سل که پرده بندی به این صورت است: سل، لا کرن، سی بمل، دو، ر، می بمل، فا، سل، از می کرن و ر کرن هم استفاده می شود.
برخی از گوشه های مهم این دستگاه عبارتند از: ، درآمد، شهناز، رضوی، قرچه، حسینی و ... "

و اما از موضوعات مهم دیگری که ما را در شناخت این دستگاه کمک می کنند می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• شاهد و ایست دستگاه شوردر تونیک گام واقع می شود (به طور مثال در شور „سل” نت شاهد و نت ایست همان نت „سل” خواهد بود.)
• نتهای متغیر در دستگاه شور عبارتند از: (برای درک بهتر شور „سل” را در نظر می گیریم)

درجه دوم شور (نت „لا”) در گوشه های حسینی، اوج رضوی ربع پرده بم تر است.
درجه ششم شور (نت „می”) در درآمد خارا و حالت برشو گام (بالاروند) ربع پرده زیرتراست.
درجه پنجم گام (نت „ر”) در اجرای گوشه های اوج شهناز قرچه رضوی و حسنی ربع پرده بم تر است.

• در گامها و دانگهایی که روی هنگام یا درجات دیگر گام محسوسیت وجود ندارد، چنانچه درجه ششم را ربع پرده زیرتر کنیم گرایش به سمت هنگام بیشتر می گردد از این رو درجه ششم گام شور درحالت بالارونده به سمت هنگام که همان شاهد شور است ربع پرده زیرتر می شود.

• درآمد اول شور

در شروع این درآمد اشاره ای به درآمد خارا می شود. درآمد خارا یکی از گوشه های شور می باشد که در شروع دستگاه شور نواخته می شود. (این گوشه در شروع دستگاه شور در ردیف سنتور زنده یاداستاد صبا نیز آمده است). علامت مشخصه درآمد خارا را همانطور که قبلا نیز در تعریف آمد، می توان اشاره مکرر به نت „می” کرن و همچنین حالت پایین رونده این درآمد بیان نمود.

نکاتی که در اجرای این قطعه باید به آن اشاره نمود را می توان به شرح زیر بیان کرد:

1. توجه به حال و هوای قطعه و دقت در خصوص درجات مهم گام در درآمد شور (همانطور که می بینید درجه اول گام یعنی نت „سل” و درجه سوم گام یعنی نت „سی” نقش مهمی در قطعه بازی می کنند.
2. درک صحیح درآمد شور و همچنین درآمد خارا
3. در ردیف نوازی از تند مضراب زدن بپرهیزید و دقت خود را صرف اجرای توام با متانت و البته احساس نمایید.
4. باتوجه به اینکه ردیفهای آوازی فاقد ریتم می باشند، دست نوازنده درخصوص چگونگی کشش نتها راحتتر است ولی باید دقت نمایید که تناسب کشش برای نتهای مختلف حتما حفظ شود. یعنی تناسب بین نتهای چنگ با سیاه و دولاچنگ و غیره حتما حفظ شود.
5. به نتهای „می کرن” و „می بمل” دقت نمایید.
6. علامت ‘ برای نشان دادن مکث است در هنگام مشاهده این علامت تقریبا به اندازه یک سکوت چنگ یا دولاچنگ سکوت نمایید.
7. دقت نمایید که در ردیفهای آوازی کلیه ریزها با یک تک راست شروع می گردند مگر اینکه نت ریز با خط اتصال یا اتحاد به نت ماقبل خود متصل شده باشد (در خط اول نت „فا” با خط اتحاد به نت „فا” قبل از خود وصل شده پس تک نمی خورد) ، قبل از نت ریز، نت زینت بیاید (در اوایل قطعه نت „سل” سیاه نقطه دار بعد از نت زینت „سل” زرد قرار گرفته پس تک نمی خورد) و زیر نت علامت منحنی قرار گیرد.
8. درخصوص نتی که با خط اتصال یا اتحاد به نت ماقبل خود که ریز اجرا می شود متصل می گردد، اگر درجه این نت از نت ماقبل خود پایینتر باشد این نت نیز به صورت ریز اجرا می گردد (خط چهارم نت „سل” که با خط اتصال به نت „لا” وصل شده است ریز اجرا می گردد) ولی اگر درجه این نت بالاتر از نت قبلی خود باشد به صورت تک اجرا می گردد (خط سوم نت „دو” که با خط اتصال به نت „سی” وصل شده تک اجرا می گردد.)
9. به اجرای صحیح نتهای زینت در خطوط سه و چهار دقت نمایید.
10. اگر در اجرای نتهای تکیه مشکل دارید حتما به درسهای اول و دوم تکیه کتاب دستور سنتور مراجعه نمایید.
11. در خط یکی به آخر مانده (جایی که نت فا فا سل همراه با تکیه آمده) دقت کنید که باتوجه به اینکه درجه نتی که بعد از دو نت تکیه دار آمده یکی بالاتر از آن دو نت است (نت „سل” نسبت به "فا) تکیه ها روی درجه سوم یعنی نت „لا” و مشابه تریل اجرا می گردند. برای درک بهتر به درس شماره 2 تکیه ها مراجعه نمایید.
12. در خط آخر (جاییکه نت فا سل به همراه تکیه آمده) دقت نمایید تکیه روی نت „لا” اجرا می گردد.
13. به علامت دستها حتما دقت نمایید.
14. طرز صحیح گرفتن و نواختن مضراب فراموش نشود.

[Razoniaz]

• درآمد دوم شور:

شاید این سوال برای شما نیز پیش بیاید که علت استفاده از عنوان درآمد اول و درآمد دوم و ... چیست و اینکه اینها چه تفاوتی باهم دارند؟ شاید علت این باشد که در ذهن رديف نگاران چندين نوع درآمد از هر دستگاهي وجود دارد كه با توجه به سليقه خودشان به ترتيب آورده اند و به همين جهت به ترتيب شماره گذاري كرده اند. ممكن است استادي ديگر اين درآمدها را گونه ديگر بچيند. پس شماره آنها متفاوت خواهد شد. اساتيدي ديگر هستند كه اسامي خاصي براي درجات مقام شور اول قائل نيستند و خواندن و نواختن در همه درجات را انواع مختلف درآمد شور مي دانند. باتوجه به این توضیحات می توان نتیجه گرفت که درآمدها از لحاظ ساختاری (ساختار نت شاهد، ایست، متغیر و ...) با همدیگر تفاوتی ندارند فقط شکل جملات در آنها متفاوت است.

از نکات مهمی که در این قطعه می توان بدان اشاره نمود میتوان موارد زیر را ذکر کرد:

1. حتما شعر را همراه با نواختن اجرا نمایید. خواندن شعر شما را در شناخت بهتر ردیفهای موسیقی کمک خواهد کرد. دقت کنید که برای خواند شعر کافی است شعر را بخش بندی کنید (همانطور که در دبستان به ما می آموختند کلمه ها را بخش بندی کنیم به طور مثال در اینجا کلمه „شاهد” دو بخش است که می شود شا + هد) حال هر بخش را روی یک نت بخوانید. البته اگر دو نت بوسیله خط اتصال به هم وصل باشد روی آن دو نت یک بخش از کلمه اجرا می گردد.
2. در خط سوم علامت منحنی موجود روی دو نت „سی” بخاطر این است که روی این دو نت یک بخش شعر اجرا می شود (در اینجا بخش „می” از کلمه „میفروش” روی این دو نت اجرا می گردد.)
3. در خط سوم و چهارم دقت نمایید که تکیه ها را به درستی اجرا نمایید. به طور مثال در خط سوم تکیه مربوط به نت „سی” روی درجه دوم و تکیه نت „لا” و „سل” روی درجات سوم یعنی „دو” و „سی” اجرا می گردند. به طور مثال ترکیب نتها را برای اجرای جمله اول بدین گونه است: لا، سی، دوسی، دولا، سی سل.
4. در خط ششم به نتهای چنگ و دولاچنگ دقت نمایید و در جاهایی که نتها چنگ هستند مکث لازم را رعایت کنید.
5. در خط چهارم و ششم نت „سل” که با خط اتصال به نت چنگ ماقبل خود وصل می گردد کمی ملایمتر اجرا می شود. (اینجا منظور ریز نواختن این نت نیست چون نت قبل از آن ریز نیست و همچنین بعد از سکوت واقع شده است.)
6. در خط یکی به آخر مانده کلیه تکیه های نتهای „سل” و „فا” روی نت „لا” اجرا می گردند. به طور مثال این جمله به صورت سی،لا،سل،فا،سل، لافا، لاسل، لافا، لاسل، لافا
7. در همین خط دقت کنید که مانند درس قبل (جایی که نت فا فا سل همراه با تکیه آمده) باتوجه به اینکه درجه نتی که بعد از دو نت تکیه دار آمده یکی بالاتر از آن دو نت است (نت „سل” نسبت به "فا) تکیه ها روی درجه سوم یعنی نت „لا” و مشابه تریل اجرا می گردند.

[sarveazad]

• درآمد دوم شور:

شاید این سوال برای شما نیز پیش بیاید که علت استفاده از عنوان درآمد اول و درآمد دوم و ... چیست و اینکه اینها چه تفاوتی باهم دارند؟ شاید علت این باشد که در ذهن رديف نگاران چندين نوع درآمد از هر دستگاهي وجود دارد كه با توجه به سليقه خودشان به ترتيب آورده اند و به همين جهت به ترتيب شماره گذاري كرده اند. ممكن است استادي ديگر اين درآمدها را گونه ديگر بچيند. پس شماره آنها متفاوت خواهد شد. اساتيدي ديگر هستند كه اسامي خاصي براي درجات مقام شور اول قائل نيستند و خواندن و نواختن در همه درجات را انواع مختلف درآمد شور مي دانند. باتوجه به این توضیحات می توان نتیجه گرفت که درآمدها از لحاظ ساختاری (ساختار نت شاهد، ایست، متغیر و ...) با همدیگر تفاوتی ندارند فقط شکل جملات در آنها متفاوت است.

از نکات مهمی که در این قطعه می توان بدان اشاره نمود میتوان موارد زیر را ذکر کرد:

1. حتما شعر را همراه با نواختن اجرا نمایید. خواندن شعر شما را در شناخت بهتر ردیفهای موسیقی کمک خواهد کرد. دقت کنید که برای خواند شعر کافی است شعر را بخش بندی کنید (همانطور که در دبستان به ما می آموختند کلمه ها را بخش بندی کنیم به طور مثال در اینجا کلمه „شاهد” دو بخش است که می شود شا + هد) حال هر بخش را روی یک نت بخوانید. البته اگر دو نت بوسیله خط اتصال به هم وصل باشد روی آن دو نت یک بخش از کلمه اجرا می گردد.
2. در خط سوم علامت منحنی موجود روی دو نت „سی” بخاطر این است که روی این دو نت یک بخش شعر اجرا می شود (در اینجا بخش „می” از کلمه „میفروش” روی این دو نت اجرا می گردد.)
3. در خط سوم و چهارم دقت نمایید که تکیه ها را به درستی اجرا نمایید. به طور مثال در خط سوم تکیه مربوط به نت „سی” روی درجه دوم و تکیه نت „لا” و „سل” روی درجات سوم یعنی „دو” و „سی” اجرا می گردند. به طور مثال ترکیب نتها را برای اجرای جمله اول بدین گونه است: لا، سی، دوسی، دولا، سی سل.
4. در خط ششم به نتهای چنگ و دولاچنگ دقت نمایید و در جاهایی که نتها چنگ هستند مکث لازم را رعایت کنید.
5. در خط چهارم و ششم نت „سل” که با خط اتصال به نت چنگ ماقبل خود وصل می گردد کمی ملایمتر اجرا می شود. (اینجا منظور ریز نواختن این نت نیست چون نت قبل از آن ریز نیست و همچنین بعد از سکوت واقع شده است.)
6. در خط یکی به آخر مانده کلیه تکیه های نتهای „سل” و „فا” روی نت „لا” اجرا می گردند. به طور مثال این جمله به صورت سی،لا،سل،فا،سل، لافا، لاسل، لافا، لاسل، لافا
7. در همین خط دقت کنید که مانند درس قبل (جایی که نت فا فا سل همراه با تکیه آمده) باتوجه به اینکه درجه نتی که بعد از دو نت تکیه دار آمده یکی بالاتر از آن دو نت است (نت „سل” نسبت به "فا) تکیه ها روی درجه سوم یعنی نت „لا” و مشابه تریل اجرا می گردند.

دنباله صحبتهای اقا محسن منم اضافه کنم که این ((و)) کوچک که بین بضی از نتها قرار گرفته نشانه نفس گیری خواننده است و نیازه که یه مکث کوچولو بکنیم
شرمنده اقا محسن ما همیشه شاگرد شماییما-جسارت نباشه

[Razoniaz]

چهارمضراب شور:
قبل از اینکه به توضیح در خصوص این چهارمضراب بپردازیم در زیر تعریف چهارمضراب از دیدگاه زنده یاد استاد پایور در مقدمه کتاب سی قطعه چهارمضراب را مشاهده می کنیم:

اصطلاح چهارمضراب از روی نوعی آهنگ ضربی که نوازندگان قدیم موسیقی با ساز تار می نواخته اند بوجود آمده است. این نوع ضربیها ابتدا با چهارنواخت (مضراب) شروع می شده است که نواخت اول و دوم به سیمهای سفید تار و نواخت سوم به سیمهای زرد و نواخت چهارم به سیمهای چهارم (سیمهایی که به واخوان معروفند) تار اصابت می کرده است و به عنوان پایه ملودی محسوب می شده است. بهترین نمونه آن چهارمضراب بیات اصفهان است که در ردیف اول ویولون زنده یاد استاد ابوالحسن صبا موجود است.

چهارمضراب معمولا" با یک پایه شروع می شود بدین ترتیب که یک یا دو میزان وزن مخصوصی برای قطعه در نظر گرفته میشود و کلیه جملات بعدی به این پایه اولیه منتهی میگردند.
در فرم چهارمضراب ممکن است ملودی آن، بسط همان پایه اولیه باشد یا ملودی متنوع دیگری متناسب با پایه اصلی که با مهارت به پایه اول متصل میشود ، در نظر گرفته شود.
بدون شک کلیه جملات چهارمضراب بایستی نشانگر گوشه های ردیف موسیقی ایران باشند و البته رعایت تکنیک صحیح ساز در هنگام نوازندگی از نکات مهم در ساختمان یک چهارمضراب است (مقدمه سی قطعه چهارمضراب برای سنتور ـ فرامرز پایور).

ریتم چهارمضراب شور کتاب دوره ابتدایی 6/8 (شش/هشت) می باشد. این ریتم یکی از ریتمهای معمول برای چهارمضرابها و رنگ ها می باشد. ریتم 6/8 یک ریتم ترکیبی دو ضربی است که هر ضرب آن معادل یک سیاه نقطه دار یا سه نت چنگ می باشد. برای شمارش این نوع ریتم هنرجویان می توانند به هر چنگ یک شماره اختصاص دهند.

همانطور که مشاهده می کنید روی نتهای اول هر میزان علامت آکسان گذاشته شده که بدین معنی است که این نتها باید قویتر از نتهای دیگر اجرا شوند. به طور کلی در قطعات ضربی سعی کنید نتهای اول هر میزان محکمتر از دیگر نتها اجرا شود این کار باعث می شود میزانها از هم تفکیک شوند و علاوه بر زیبایی و رسایی قطعه، خود نوازنده و حتی شنونده درک بهتری از ریتم قطعه کسب خواهند نمود.
قطعه از درجه چهارم شور یعنی نت „دو” شروع می گردد. همانطور که قبلا دیدیم درجه چهارم جزء درجات مهم دستگاه شور بود. پس از گردشهایی روی درجات مختلف، روی نت „سل” که نت ایست شور نیز می باشد فرودهایی داریم. نت ایست نتی است که در نغمات و گوشه های مختلف برای نیم فرود و توقف موقت بکار می رود. پس از اجرای جملاتی در درآمدهای شور در صفحه دوم به گوشه شهناز اشاره می گردد. همانطور که قبلا ذکر شد علامت مشخصه گوشه شهناز نت „ر کرن” می باشد. در گوشه شهناز همانطور که بعدا اشاره خواهیم کرد نت شاهد درجه چهارم گام یعنی نت „دو” می باشد.
پس از اجرای جملاتی در شهناز مجددا به درآمد شور باز می گردیم درست در قسمتی که از „ر بکار” استفاده می کنیم. در نهایت پس از اجرای جملاتی در درآمد شور قطعه به پایان می رسد.

نکات مهم مربوط به این چهارمضراب عبارتند از:
1. باتوجه به استفاده از ریزها و همچنین سکوتها در این قطعه نگهداری ریتم این قطعه مشکل می باشد لذا استفاده از روشهای نگهداری ریتم مانند استفاده از مترونم و یا شمارش ضروری می باشد.
2. نتهای اول هر میزان محکمتر از بقیه نت ها اجرا گردند.
3. طریقه اجرای نتهای تریل در خط دوم نمایش داده شده است حتما به آن دقت نمایید.
4. علامت – در خط پنجم نشان دهنده یک میزان کامل سکوت می باشد.
5. به سکوتها دقت کنید و حتما آنها را رعایت نمایید.
6. همانطور که قبلا اشاره شد در قطعات ضربی کلیه ریزها بدون تک شروع می گردند مگر اینکه روی نت ریز علامت آکسان باشد. باتوجه به اینکه نتهای ریز در این قطعه همراه با آکسان هستند پس همراه با تک اجرا می گردند.
7. در خط ششم که نت چنگ نقطه دار „لا” با خط اتحاد به نت ماقبل خود متصل شده، بدین معنی است که ریز تا میزان بعد ادامه می یابد پس در این حالت نباید بین ریزها مکثی اتفاق بیفتد.
8. در خط 10 به سرمضرابها یا همان درابها دقت گردد که برخی از آنها با نت بالایی اجرا می گردد و برخی روی همان نت اصلی.
9. علامت زیگزاگ کنار تریل در خط 10 نشان دهنده این است که نت سیاه نقطه دار میزان بعد که با خط اتحاد به نت سفید نقطه دار میزان قبل متصل شده نیز باید مانند این نت به صورت تریل اجرا گردد. اگر این علامت نبود نت سفید نقطه دار به صورت تریل و نت سیاه نقطه دار میزان بعدی به صورت ریز ساده اجرا می گردید.
10. باتوجه به علامت بکار کنار تریل در خط یازدهم تریل نت „دو زرد” روی „ر سفید” اجرا می گردد.
11. در خط پانزدهم در قسمتی که به گوشه شهناز اشاره می گردد دقت کنید که نتهای سفید نقطه دار دو سی و لا به صورت ریز اجرا می شوند و شروع ریز با دست چپ خواهد بود. (به علامت چپ روی نتهای سفید نقطه دار دقت کنید.) در این قسمت ابتدا با دست راست یک تک روی نت قبلی اجرا می گردد و بلافاصله روی این نتها با دست چپ ریز شروع می گردد.
12. در خط 20 علامت (2) روی نت „فا” نشان دهنده این است که نوازنده در صورت توان این نت را روی خرک دوم سفید اجرا کند و در غیر اینصورت روی خرک نهم زرد.
13. درخط 21 به نقطه زیر نت „ر” دقت کنید. این علامت استکاتو نام دارد و اگر در زیر یا روی نتی قرار بگیرد آن نت باید به صورت تک اجرا گردد نه ریز.
14. در خط 22 شروع ریز روی نت سفید „ر” با دست چپ می باشد.

[Razoniaz]

• درآمد سوم شور:

در اجرای درآمد سوم توجه به نکات زیر ما را در اجرای صحیحتر و بهتر قطعه یاری می نماید:

1. علامت „,” در ردیفهای آوازی نشانه سکون و مکث می باشد که این مکث و سکون به دلخواه نوازنده می باشد و معمولا معادل یک سکوت دولاچنگ یا سکوت چنگ می باشد. (خطوط اول دوم) حال همین علامت وقتی در قطعات ضربی بیاید به اندازه مکثی که برای آن می کنیم از کشش نت ماقبلش کم می شود.
2. وقتی نت دولاچنگ یا چنگ با خط اتصال یا اتحاد به نت ماقبل خود وصل شود در صورتیکه نت ما قبل ریز باشد، این نت نیز باید به صورت ریز اجرا گردد (خط ششم) مگر اینکه روی آن علامت „.” یا استکاتو قرار گرفته باشد. در صورتیکه نت ماقبل بصورت ریز نباشد این نت نیز به صورت تک اجرا می گردد که در اینجا باتوجه به علامت خط اتحاد یا اتصال باید ملایمتر اجرا گردد. (خط اول نت دولاچنگ „لا” بعد از نت „سی” جفت – خط دوم نت „سل” بعد از نت جفت „لا”)
3. دقت نمایید که تکیه ای که روی نتی قرار می گیرد مربوط به نت بعد از خود می باشد، لذا در خط اول در جاییکه نت دولاچنگ „سی” و نت چنگ „دو” قرار گرفته اند و علامت تکیه روی نت „سی” قرار دارد باتوجه به این نکته تکیه مربوط به نت „دو” می باشد و باید روی „ر” اجرا گردد، نه روی نت „دو”. این حالت در خط دوم نیز با یک درجه پایینتر تکرار شده که در آنجا نیز تکیه روی نت „دو” اجرا می گردد.
4. هرگاه نتی که باید به صورت ریز اجرا شود با خط اتصال یا اتحاد به نت ماقبل خود متصل شود باید بدون تک اجرا گردد. (خط اول، دوم ، سوم ، چهارم و پنجم)
5. برای مشاهده چگونگی اجرای فرم جمله ای که به صورت یک سه لاچنگ به همراه تکیه و یک دولاچنگ میباشد به درس اول تکیه ها در کتاب دستور سنتور مراجعه فرمایید.
6. باتوجه به درس شماره 2 تکیه ها در کتاب دستور سنتور، هر گاه فرم جمله ای به صورت „دو دولاچنگ و یک چنگ” باشد و روی دو دولاچنگ اول علامت تکیه قرار بگیرد این فرم به صورت تریل اجرا می گردد. حال اگر نت چنگ همدرجه یا پایینتر از دو نت دولاچنگ بود این تریل با فاصل دوم و درصورتیکه یک درجه بالاتر از آنها بود این تریل با درجه سوم اجرا می گردد. در خط دوم باتوجه به اینکه نت „لا” یک درجه بالاتر از دو نت „سل” قبل از خود است تریل با نت „سی” یعنی درجه سوم اجرا می گردد. همچنین در خط سوم تریل با درجه سوم یعنی نت „لا” اجرا می شود. در خط هفتم قاعدتا باید تریل با درجه دوم یعنی نت „سل” اجرا شود ولی باتوجه به اینکه زیر تکیه ها علامت 3 یعنی فاصل سوم آمده، این تکیه ها با درجه سوم اجرا می شوند.
7. در خط چهارم و پنجم به علامت دستها دقت نمایید.
8. برای مشاهده چگونگی اجرای جملاتی که به صورت یک سه لاچنگ به همراه تکیه و دو نت دولاچنگ می باشند به درس شماره 5 تکیه ها مراجعه نمایید.
9. دقت کنید که اگر قبل از نتی که باید بصورت ریز اجرا گردد نت زینت همنام آن نت اجرا گردد دیگر نیازی به اجرا تک نمی باشد. (خط ششم)
10. در خط هفتم فرم جملات متفاوت با فرم جملات ششم بود پس در اجرای آن دقت نمایید (در اینجا هر سه نت دولاچنگ هستند که نت اول به همراه تکیه آمده ولی در خط ششم نت اول سه لاچنگ بود. لذا طریقه اجرا متفاوت می باشد)
11. علامت آکسان بر روی نت به معنای اجرای محکمتر آن نت می باشد. (خط هفتم و هشتم)
12. هرگاه زیر نت چنگی علامت „-” بیاید آن نت به صورت ریز (اغلب چهار نت سه لاچنگ) اجرا می گردد. (خط هشتم)

[Razoniaz]

گوشه شهناز یکی از گوشه های مهم دستگاه شور می باشد. نت شاهد این گوشه درجه چهارم شور می باشد. (در شور „سل” نت شاهد شهناز نت „دو” می باشد.)
درجه پنجم گام شور نیز نت در گوشه شهناز نت متغیر می باشد که برای اجرای گوشه شهناز ربع پرده بم می گردد. (در شور „سل” نت متغیر نت „ر” می باشد که کرن می شود.) لذا اگر به سلاح کلید گوشه شهناز دقت نمایید مشاهده می نمایید که برخلاف قطعات قبلی که „ر” بکار در نظر گرفته می شد در گوشه شهناز و همینطور گوشه های بعدی مانند قرچه، رضوی، حسینی و ... برای نت „ر” علامت کرن در نظر گرفته شده است.

نکات مهمی که در اجرای گوشه شهناز در کتاب دوره ابتدایی سنتور باید بدان دقت نمود عبارتند از:
1- برای مشاهده اجرای صحیح تکیه های موجود در خط اول و دوم به کتاب دستور سنتور بخش تکیه ها درس 4 مراجعه نمایید.

2- در ابتدای قطعه علامت „کرن” کنار تکیه روی نت „سی” نشانگر این است که این تکیه باید روی „ر” کرن یا همان „ر” زرد اجرا گردد.

3- در کلیه جملات ابتدایی این قطعه که به صورت یک نت دولاچنگ و یک نت چنگ میباشند، اگر درجه نت چنگ بالاتر از نت دولاچنگ باشد (به طور مثال جمله اول که به صورت „سی” - „دو” می باشد) تکیه باید با فاصله دوم نت چنگ اجرا گردد و اگر درجه نت چنگ پایینتر از دولاچنگ باشد (به طور مثال جمله دوم که به صورت „ر” - „دو” می باشد) تکیه باید با فاصله سوم از نت دولاچنگ اجرا گردد.

4- اگر نتی که باید به صورت ریز اجرا گردد با خط اتصال یا اتحاد به نت ماقبل خود متصل گردد، آن ریز بدون تک اجرا می شود. به طور مثال نت „دو” سیاه در خط دوم، نت „سی” سیاه در خط سوم، نت چنگ نقطه دار „سل” در خط چهارم و ...

5- دقت نمایید کلیه نت های „می” در این درس بمل می باشند که روی خرک هشتم زرد اجرا می گردند.

6- همانطور که قبلا گفته شد علامت ' برای مکث می باشد که میزان آن به دلخواه نوازنده می باشد ولی معمولا معادل یک سکوت چنگ میباشد.

7- علامت های آکسان روی نتهای „فا” در خط ششم نشانگر این است که این نتها محکمتر اجرا شوند.

8- به علامت دستها و همچنین کشش نتهای چنگ و دولاچنگ در قطعه دقت نمایید.

9- حتما شعر را به همراه قطعه اجرا نمایید.

10- به حال و هوای قطعه، ترکیب جملات، نت شاهد و متغیر و ... دقت نمایید و آن ها را به خاطر بسپارید. این کار شما را در تشخیص گوشه ها و دستگاههای موسیقی ایرانی کمک می کند.

[Razoniaz]

همانطور که قبلا اشاره شد اصطلاح چهارمضراب از روی نوعی آهنگ ضربی که نوازندگان قدیم موسیقی با ساز تار می نواخته اند بوجود آمده است. اغلب، گوشه های مهم دستگاهها و آوازها می توانند چهارمضراب مختص به خود داشته باشند به طور مثال در دستگاه شور گوشه های مهم آن مانند شهناز، رضوی و حسینی چهارمضراب مختص به خود دارند که این چهارمضرابها در حد و حدود و گستره ملودی همان گوشه اجرا می گردند. این موضوع در مواقعی صدق می کند که چهارمضراب مربوط به یکی از گوشه های دستگاه یا آواز باشد ولی زمانی که چهارمضراب مربوط به خود دستگاه یا آواز باشد، مثلا چهارمضراب شور، در آن چهارمضراب معمولا به گوشه های مهم آن دستگاه نیز اشاره می شود.
ریتم این چهارمضراب 6/16 (شش/شانزده) می باشد. این ریتم یک ریتم ترکیبی دو ضربی است که هر ضرب آن معادل یک چنگ نقطه دار یا سه تا دولاچنگ می باشد. ریتم 6/16 از ریتمهای نسبتا تند است که ریتم معمول بسیاری از چهارمضرابها می باشد.
در اجرای چهارمضراب شهناز کتاب دوره ابتدایی سنتور استاد پایور توجه به نکات زیر می تواند ما را در اجرای بهتر قطعه یاری دهد:

1- برای حفظ ریتم در ابتدا قطعه را با سرعت پایین و همراه با شمارش اجرا نمایید. برای شمارش کافی است که برای هر دولاچنگ یک شماره و برای هر چنگ دو شماره در نظر گرفته شود.

2- مضرابهای چپ تمیز و شفاف اجرا شوند به طوری که صدای مضرابهای چپ واضح به گوش برسد.

3- باتوجه به اینکه تا خط هشتم کلیه مضرابهای دست چپ روی نت „دو” سفید اجرا می گردد، اجرای آن ساده است ولی از خط 8 به بعد اجرای مضرابهای چپ نیاز به دقت دارد. بسیاری از هنرجویان تا این قسمت را با سرعت بالا اجرا می کنند ولی در این ناحیه با افت سرعت مواجه می شوند. برای اینکه این اتفاق نیفتد سرعت کلی قطعه را با سرعت این قسمت تنظیم نمایید.

4- دقت نمایید کلیه نت های „می” بکار رفته در این درس „بمل” می باشد که روی خرک هشتم زرد اجرا می شوند.

5- درس را به اندازه کافی تمرین و تکرار نمایید تا بتوانید آن را با سرعت تعیین شده (هر ضرب 116) اجرا نمایید.

6- همانطور که می بینید نت „دو” نقش اساسی و مهمی در قطعه دارد. این به این خاطر است که نت „دو” نت شاهد گوشه شهناز است.