شناخت دستگاه ها و گوشه های موسیقی سنتی ایرانی

[alireza_jafarian]

اگه لطف کنید یک کتاب ساده تری برای شناخت وتوضیح گوشه ها ودستگاه ها معرفی فرمایید خیلی ممنون میشم

کتاب مبانی نظری موسیقی ایرانی که برای هنرستان هست خیلی ساده و کلی توضیح داده دستگاه ها رو. البته کمی کمیاب شده اما اگه بتونید پیدا کنید کتاب خوبیه.
اما در کل متاسفانه من تا به حال کتاب خوب و جامعی در رابطه با شناخت گوشه ها و دستگاه ها ندیدم که به طور دقیق تحلیل کنه گوشه های موسیقی رو. فکر میکنم توی اینترنت منابع بهتری وجود داشته باشه در این رابطه. مثلا تاپیک ردیف صبا برای کمانچه توی همین سایت منبع خوبی هست. که گوشه های ردیف رو یکی یکی توضیح میده. البته مختص کمانچه نیست و اسم تاپیک خوب انتخاب نشده.

[ehsanparty]

سلام
بله پوریا جان
نظر برای موسیقی ایرانی نوشته روح الله خالقی

ازهمه دوستان که درجهت اعتلای موسیقی ایرانی تلاش می کنند تشکر می کنم . اگه لطف کنید یک کتاب ساده تری برای شناخت وتوضیح گوشه ها ودستگاه ها معرفی فرمایید خیلی ممنون میشم ،چون کتاب نظری به موسیقی ازاواخر فصل سوم خیلی مشکل میشه ؛؛یعنی اصلا نمیشه آخرای فصل سوم وچهارم وپنجم را فهمید مگراین که حفظش کنی که اونم خیلی نمی تونه مفید باشه.
لطفا اگه دوستان کتاب ساده تری سراغ دارند معرفی فرمایند . متشکرم

من پیشنهاد میکنم اول کتاب „تئوری بنیادی موسیقی” نوشته پرویز منصوری و بعد „مبانی موسیقی ایرانی” را مطالعه کنید.

[ehsanparty]

آواز افشاری

شرح مختصر:
آواز افشاری از متعلقات شور است و گامش با گام شور یکی است. نت شاهد افشاری درجه چهارم گام شور، نت ایست آن درجه دوم گام شور و نت متغیر افشاری درجه پنجم گام شور است.

آواز افشاری حالتی مغموم و مالیخولیایی داشته و برای بیان شکایت و غم و اندوه مناسب می نماید. بدلیل وجود نت متغیر و گوشه های شخصیت دار همچون عراق و قرائی رنگبندی تقریبا متنوع داشته و برای بیان اشعار و غزلیات با معانی و رنگبندی متنوع مناسب می نماید.

نامدارترین گوشه های افشاری:

درآمد افشاری،کرشمه،جامه دران،قرائی،عراق،نهیب،حزین ،رهاوی(رهاب) ،فرود،تخت تاقدیس،صدری،مثنوی می باشند.

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]-

[ehsanparty]

آواز دشتی:

شرح مختصر:
آواز دشتی یکی از متعلقات دستگاه شور است که گام اش با گام شور یکی است. درجه پنجم گام شور نت شاهد و در عین حال نت متغیر دشتی است. نت ایست این نغمه همان نت مایه شور است. نغمه دشتی خود استقلال نیمه کامل دارد و دستگاه فرعی محسوب می شود.

نغمه دشتی از زیباترین نغمات موسیقی ایرانی است و در همه جا معمول است و پایه موسیقی محلی بخصوص در شمال ایران می باشد.
ناله هایش غم انگیز لیکن بسیار دلفریب و با ظرافت است. آواز چوپانی ایران است و زندگی بی آلایش چوپانان و صحرانشینان را وصف می کند.
این آواز در عین سادگی گاهی چنان موثر و دلرباست که شنونده اشک حسرت بر گونه می فشاند.

نامدارترین گوشه های آواز دشتی شامل:

درآمد دشتی،بیدکانی و حاجیانی،بیات راجع،عشاق،شور عشاق،چوپانی،دشتستانی،گیلک ی،غم انگیز،رباعی و زارو نزار،کوچه باغی،سارنگ،طبری(امیری یا مازندرانی) ،کرد بیات،دیلمان و مثنوی می باشند.

درآمد دشتی:

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
****
اوج(عشاق):

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
***
گیلکی:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
***
بیدکانی:

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
***
چوپانی:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
***
دشتستانی و حاجیانی:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
***
غم انگیز:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
***
دیلمان:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
***
مثنوی:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

- - - Updated - - -


آوازبیات اصفهان :

شرح مختصر:
پیش از معرفی دستگاهها و آوازها به چند نکته و تعریف مهم باید اشاره کرد:

1:نت شاهد(t):نت شاهد مرکز ملودی است و صدایی است که آهنگ در اطراف آن سیر تکامل خود را می پیماید.

2:نت متغیر(v): نتی است که در طول آواز به میزان یک یا لیما یا چند کما به طرف بم و زیر تنغییر مکان می دهد. و برای بیان حالات ویژه مانند غم و شادی بکار می رود. و در بعضی آوازها وجود ندارد.

3:نت ایست (a):نتی است که آهنگ روی آن موقتا ختم می شود و به اصطلاح فرود می آید

از دستگاه همایون نغمه ای منشعب می شود و هم اکنون استقلال یافته و بصوذت آوازی جداگانه اجرا می شود و بیات اصفهان نام دارد. برای بدست آوردن گام اصفهان ،دانگ اول گام همایون را گرفته،دنبال بقیه گام قرار می دهند به این ترتیب مایه گام اصفهان نت چهارم دستگاه همایون است.
موقیت بیات اصفهان نسبت به دستگاه همایون همانند موقعیت افشاری نسبت آواز شور می باشد.

درآمد اصفهان و بخصوص در گوشه جامه دران محزونی درونی خاص و ویژه و بسیار دلفریبی دارد که هر اهل دلی ار از خود بی خود کرده و اشک بر دیدگان جاری می سازد و از این رو گوش ایرانیان بسیار بیات اصفهان را می پسندد.

نامدارترین گوشه های بیات اصفهان:

درآمد بیات اصفهان،جامه دران،دوبیتی،حزین،بیات راجع،کرشمه بیات راجع،عشاق(اوج) ،شور عشاق،سوز و گداز،بیات شیراز،حصار،ساقی نامه می باشند.

درآمد اصفهان:[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
****************
جامه دران:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
********
بیات راجع:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**************
سوزوگداز:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**************
اوج(عشاق):
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**************
نغمه:

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
********
بیات شیراز:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*********
مثنوی:
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
****************
ساقی نامه(صوفی نامه):
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

[ehsanparty]

موسیقی عاشیقی اقوام آذری زبان ایران:

ادبیات و موسیقی عاشیقی از حوزه‌های بکری به شمار می‌رود که نیازمند تحقیقات ارزنده علمی است. در ایران تا به امروز هفت حوزه عاشیقی تثبیت شده است. این حوزه ها عبارتند از: 1. قاراداغ/‌تبریز2. ‌اورمیه 3. زنگان4. خراسان 5. قم- ساوا 6. قاشقایی 7. سولدوز .
ادبیات و موسیقی استان زنجان با توجه به داستانها و آهنگ‌های ویژه‌اش جایگاه خاصی را در بین حوزه‌های هفتگانه داخل کشور کسب کرده‌است.
زنجان یکی از مهمترین حوزه‌های موسیقی «عاشیقی» است. این حوزه ها در جنوب غربی دریای خزر به مرکزیت شهر زنجان و از به هم پیوستن خرمدره، ابهر، قیدار، هیدج، تکاب، بیجار، طارم علیا، ماهنشان، ایجرود، تاکستان، قزوین، لوشان و نیک‌بی تشکیل می شود. در این جغرافیا خاندانهای ترک تبار افشار، بیات، آغ قویونلو، بیگدلی، ساریجلو، اوستاجلو و غیره ساکن هستند. (قافقاسیالی:2006، ص 173)
از قدیمی‌ترین عاشیق‌های این دیار می توان به عاشیق شیرین که خالق داستان «شیرین ایله بیرچک خانیم» است اشاره کرد که 400 الی 500 سال قبل زندگی می‌کرده است. از دیگر استادان این صنعت که در رشد این هنر مردمی در این منطقه نقش به سزایی داشته ، عاشیق یوسف جمال است که خالق داستان«طوطی شیرین سخن و یوسف جمال» می باشد. (قافقاسیالی:2006، ص 174)
عاشیق‌های زنجان در اجرای موسیقی خود از 3 آلت موسیقی (ساز، بالابان و قاوال) بهره می جویند. ساز «قوپوز» عاشیق‌ها دارای 20 پرده می‌باشد و از 9 سیم تشکیل می‌گردد. در این آلت موسیقی هفت پرده اصلی و پنج نیم پرده وجود دارد. اولین پرده سیم اول ساز بر اساس اوکتاو «do» تنظیم می شود. پرده های این ساز بر اساس اوکتاو، این چنین است:
1- باش پرده/ اوکتاو/ اول صدای«Re»
2- اورتا پرده / اوکتاو/ اول صدای «Mi be mal»
3- شاه پرده / اوکتاو/ اول صدای«fa»
4- ایاق دیوانی پرده/ اوکتاو/ اول صدای«sol»
5- بایاق پرده/ اوکتاو/ اول صدای«La be mol»
6- آیاق شاه پرده/ اوکتاو / اول صدای «si be mol»
7- بئچه پرده / اوکتاو / اول صدای« do» (قافقاسیالی:2006، ص 35)
بالابان که از چوب درخت توت، گردو یا زردآلو ساخته می‌شود، از سازهای بادی است. طول این ساز 280 الی 320 میلی متر است. این ساز 9 سوراخ - یک سوراخ در قسمت زیرین ساز و هشت سوراخ در قسمت بالای ساز - دارد. وسعت صدای ساز از «sol» اوکتاو تا «do» اوکتاو دوم است. (قافقاسیالی:2006، ص 37)
قاوال که از سازهای ضربی است از کشیدن پوست ماهی/ بز/ تلق بر روی دایره چوبی تشکیل می‌شود. (قافقاسیالی:2006، ص 38) در هنگام اجرای موسیقی، عاشیق در سمت راست، قاوال‌چی در سمت چپ و نوازنده بالابان در میان این دو قرار می گیرد و نحوه استقرار نوازندگان حالت یک هلال ماه می باشد. (قافقاسیالی:2006، ص 176) عاشیق‌ها در زنجان از اعتبار خاصی برخوردار هستند، به طوری که در مراسم ازدواج، یکی از قربانی ها(گوسفند) فقط مخصوص عاشیق‌ها است که زیر پای او قربانی می‌شود. این امر نشانگر اعتباریست که عاشیق‌ها از اعتبار «دده قورقود» گرفته‌اند. (قافقاسیالی:2006، ص 177)
حوزه عاشیقی زنجان دارای بیش از 50 داستان و حکایت می باشد. که از این حکایت‌ها تعدادی مخصوص حوزه زنجان می‌باشد که داستان« تیلیم خان و مهری»، «شیرین ایله بیرچک» از این قسم می باشند. داستان کوراوغلو در این دیار دارای هفت حکایت مجزا می باشد. در حوزه زنجان گوشه‌های(هاوالار) موسیقی عاشیغی با دیگر نواحی ترک نشین تفاوت‌هایی دارد. (قافقاسیالی:2006، ص 179) از این نمونه ها می توان به مثالهای زیر اشاره کرد: 1. شهریاری 2. آغا به‌یی 3. آت اوستو 4. قیز قئیته‌رن 5. ساری تورپاغی و غیره. (قافقاسیالی:2006، ص 180)
زنجان به عنوان قرارگاه اقوام ترکان از جمله «اوغوزها»(Oğuz) و «پئچه‌نک‌ها»(Peçənək) ، «بیات‌ها»(Bayat) ، «افشار‌ها»(Əfşar) ، «قارا پاپاق‌ها»(Qara Papaq) و غیره مطرح است که این اقوام هر کدام با هنرمندان و اوزانها و عاشیق‌ها و سازهای خود در رشد محیط موسیقی این دیار تاثیر به سزایی گذاشته‌اند. در اجرای عاشیق‌های این حوزه در کنار ظرافت قهرمانان ترک، فریاد جوانمردان، صدای نعل اسبان و ضرب شمشیرها، صوفیگری و ایمان «مخدوم قلی» نیز دیده می‌شود. امروزه بیش از 150 عاشیق در شهر زنجان به فعالیت می‌پردازند که از این لحاظ، زنجان مقام اول ایران را دارد. (قافقاسیالی:2006، ص 181)
عاشیق؛ انسانی مقدس، دانشمند و دنیادیده است. عاشیق مونس غم ها و شادی های ملت خود است. سینه عاشیق مملو از گنجینه سخن است. صحبت های عاشیق از اجتماع تفکرات دینی، سیاسی و غیره نشات می‌گیرد. عاشیق با دردهای اجتماع خود همدردی می کند و با شادی های آن شاد می‌شود. در زمان های گذشته، منطقه یا سرزمین هایی که عاشیق نداشته اند یتیم شمرده می‌شدند. در هر یک از بایاتی‌ها که از 28 واج تشکیل شده می‌توان یک حادثه تاریخی یا یک داستان به یاد ماندنی را به طور مختصر و خلاصه بیان کرد. (رزاقی: 2007، ص 1)
ساز عاشیق همواره رو به آسمان است. او الهام خود را از خدای آسمان می‌گیرد. تمامی سروده های عاشیق‌ها 3 ، 5 ، 7 بند (خانه) است. به اعتقاد عاشیق ها فرد بودن این خانه ها بر یگانه بودن خداوند تاکیذ دارد.
در زمان‌های گذشته رسم بر این بود که فردی که می خواست خود را «عاشیق» بنامد، تمام افراد ایل با ریش سفیدان در مجلسی جمع می‌شدند. ریش سفید ایل بدون اطلاع قبلی فرد مذکور زیر یک ظرف چیزی پنهان می‌کرد. فرد مذکور با گفتن نام آن شی لقب «حق عاشیقی» را می‌گرفت. در غیر این صورت تا رسیدن به این مرحله باید به ریاضت نفسانی می‌پرداخت. (رزاقی: 2007، ص 1)
از عاشیق‌های زنجان در طول چندین سده پیش می‌توان به عاشیق نوروز، عاشیق زلفعلی، عاشیق شهریار، عاشیق علی جارچی، عاشیق الله مدد، عاشیق قامت خوشگری، عاشیق سهراب عسگری، عاشیق بؤیوک آقا سلیمانی، عاشیق شمس اله و ... اشاره کرد.
در زمینه عاشیقی این استان، افراد زیادی زحمت کشیده‌اند هر فرد به اندازه توان خود در صنعت موسیقی استان زنجان تاثیر گذاشته است. اما در این میان تاثیر عاشیق عزت اله عزیزی(1298-1385) و عاشیق مسلم عسگری(1317) حائز اهمیت زیادی هستند. (رزاقی: 2007، ص 3)
حوزه عاشیقی زنجان با برگزاری مراسم «عاشیقلار بایرامی/Aşıqlar Bayramı» (عید عاشیق‌ها) در روز 30 فروردین در بین هفت حوزه داخل کشور از جایگاه ویژه ای برخوردار است. این مراسم از سال 1385 تا کنون 7 بار تشکیل شده است. اساتید برجسته موسیقی عاشیقی دیگر حوزه‌ها در این مراسم برای اجرای برنامه و گرامیداشت روز« ادبیات و صنعت عاشیقی/ عاشیق صنعتی و ادبیاتی گونو» در استان زنجان حضور می یابند. استان زنجان طلایه دار این حرکت در کشور است.
خوشبختانه ، در روز 22 دی ماه سال 1388 موسیقی عاشیقی استان زنجان به شماره پرونده 80 به ثبت ملی رسیده است. این پرونده تحت سرپرستی خانم ناحید سخائیان تهیه و تنظیم شد.
موسیقی عاشیقی به فراخور استعداد بالقوه در کشور می تواند با مساعدت محققان عرصه موسیقی عاشیقی و سازمانهای ذی صلاح در سطح جهانی وارد لیست آثار معنوی دنیا شود

- - - Updated - - -


دستگاه راست پنجگاه:

شرح مختصر:
-راست پنجگاه یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی ست. به مناسبت نام آن دستگاهی ست بسیار قدیمی که احتمالا ریشه آن به دوران ساسانیان باز می گردد.
دستگاهی ست بسیار فنی و معمولا در مراتب عالی نوازندگی و آواز بدان می پردازند . خصوصیاتش بخصوص در درآمد بسیار شباهت به ماهور دارد و برای گوشهای تازه کار تشخیصش از ماهور مشکل است. لیکن دارای گوشه های بسیار متنوعی است که در اکثر دستگاه ها وجود دارند و از این لحاظ با ماهور متفاوت است.
راست پنجگاه شیوایی و دلفریبی خاصی در بیان بخصوص در آواز داشته که در صورت تسلط آوازخوان و همراهی شعر مناسب بسیار حکیمانه و دلفریب است.

-نامدارترین گوشه های راست پنجگاه:

درآمد راست،درآمد دوم کاروانی(زنگ شتر قدیم) ،زنگوله کوچک،زنگوله بزرگ،نغمه،خسروانی،روح افزا،پنج گاه،سپهر،عشاق،نی ریز،پروانه(بال کبوتر) ،بیات عجم،بحر نور،قرچه،مُبَرقَع،عراق،نه یب،مُحیر،آشوراوند،اصفهانک ،بسته نگار،حزین،کرشمه،طرز،ابوال چپ،لیلی و مجنون،راوندی،نوروز عرب،نوروز صبا،نوروز خارا،نفیر،فرنگ(شوشتری گردان) ،ماوراء النهر،راک هندی،صفیر راک،راک عبدالله،راک کشمیر.. می باشند.

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
*
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

[shahparak]

مرکب خوانی = مُدگردی یا مُدولاسیون (Modulation) :

علم و عمل ترکیب مقامها و مایه ها بوسیله ساز یا حنجره انسان به طریقه ای گوشنواز را مرکب نوازی یا مرکب خوانی گویند
(مرحله اعلای تسلط بر ردیف موسیقی)

انجام این عمل در طول سالیان متمادی و با پرداختن و ممارست و بکارگیری بیشتر این شگرد و ارائه تسلط و نکته دانی آن بدست می آید.



نکات ضروری برای انجام عمل مرکب خوانی بصورت صحیح :

1_ داشتن صدای توانمند :

خصوصیات یک صدای توانمند :
الف_ ژوست باشد.
ب_ صاحب صدا دارای گوش موسیقایی قوی باشد.
ج_ گستره صدای مناسب بحدی که آوازخوان حق آواز را ادا کرده باشد.
د_ رعایت بهداشت حنجره (از قبیل عدم اتخاذ مایه های نامطلوب که در توان صدای فرد نیست ؛
رژیم غذایی مناسب و پرهیزهایی که آوازخوان برای حفظ کیفیت صدای خود بایستی انجام دهد ؛ تنظیم ساعات خواب و ...)

2_ آشنایی تئوریک و علمی با گامها ، مقامها و گوشه های ردیف موسیقی :

اطلاعات کافی در مورد مقامها ، روابط گامهای موسیقی و اختلاف فواصل آنها با یکدیگر ،
اشتراک نتها در گوشه های مختلف و اصطلاحات علمی مرسوم میان موسیقیدانهای تئوریک.

3_ تسلط کامل بر ردیف موسیقی

4_ خلاقیت و نوآوری و دخالت دادن سلیقه در تلفیق گوشه ها با یکدیگر و جابجایی های مناسب

5_ توانایی و تکنیک لازم در اجرای هریک از دستگاهها و آوازها در مایه ها و کوک های مختلف

6_ آشنایی و آگاهی علمی و عملی با سازهای ایرانی:

بدین معنی که آوازخوان تا حدودی با نواختن یک ساز آشنایی کافی داشته باشد.



مُدگردیهای معمول و مرسوم در دستگاه ماهور :

1_ وارد شدن از ماهور به شور از طریق گوشه دلکش (دلکش - قرچه)

الف _ اقبال آذر : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ اقبال آذر : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ج _ طاهرزاده : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

د _ حسن خان سنجلانی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

هـ _ سلیمان امیرقاسمی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

و _ قمر : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ز _ قمر : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ح _ ادیب : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ط _ تاج اصفهانی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ی _ دردشتی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ک _ دلکش : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ل _ بنان : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

م _ قوامی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ن _ قوامی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

س _ گلپا : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ع _ ایرج : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ف _ ایرج : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ص _ محمودی خوانساری : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ق _ شجریان 1 : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ر _ شجریان 2 : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ش _ شجریان 3: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

2_ وارد شدن از ماهور به همایون از طریق گوشه های راک - دلکش و داد

الف _ شجریان : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ شجریان : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

3_ وارد شدن از ماهور به چهارگاه از طریق گوشه شکسته

شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

4_وارد شدن از ماهور به بیات اصفهان از طریق گوشه های عراق و راک

الف _ شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ج _ شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

5_ وارد شدن از ماهور به نوا از طریق گوشه های داد و شکسته

الف _ شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

6_ وارد شدن از ماهور به سه گاه از طریق گوشه شکسته و عراق

شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

7_ وارد شدن از ماهور به افشاری از طریق گوشه شکسته

الف _ اقبال آذر : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ طاهرزاده : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ج _ دردشتی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

د _ شهیدی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

هـ _ شجریان 1 : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

و _ شجریان 2 : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

8_ وارد شدن از ماهور به دشتی از طریق گوشه بیات لر و سوزوگداز

الف _ بنان : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ شهیدی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ج _ شجریان : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

نویسنده : [ محمود مونسي ســـــردرود ]

[faramarzlotfy]

مرکب خوانی = مُدگردی یا مُدولاسیون (Modulation) :

علم و عمل ترکیب مقامها و مایه ها بوسیله ساز یا حنجره انسان به طریقه ای گوشنواز را مرکب نوازی یا مرکب خوانی گویند
(مرحله اعلای تسلط بر ردیف موسیقی)

انجام این عمل در طول سالیان متمادی و با پرداختن و ممارست و بکارگیری بیشتر این شگرد و ارائه تسلط و نکته دانی آن بدست می آید.



نکات ضروری برای انجام عمل مرکب خوانی بصورت صحیح :

1_ داشتن صدای توانمند :

خصوصیات یک صدای توانمند :
الف_ ژوست باشد.
ب_ صاحب صدا دارای گوش موسیقایی قوی باشد.
ج_ گستره صدای مناسب بحدی که آوازخوان حق آواز را ادا کرده باشد.
د_ رعایت بهداشت حنجره (از قبیل عدم اتخاذ مایه های نامطلوب که در توان صدای فرد نیست ؛
رژیم غذایی مناسب و پرهیزهایی که آوازخوان برای حفظ کیفیت صدای خود بایستی انجام دهد ؛ تنظیم ساعات خواب و ...)

2_ آشنایی تئوریک و علمی با گامها ، مقامها و گوشه های ردیف موسیقی :

اطلاعات کافی در مورد مقامها ، روابط گامهای موسیقی و اختلاف فواصل آنها با یکدیگر ،
اشتراک نتها در گوشه های مختلف و اصطلاحات علمی مرسوم میان موسیقیدانهای تئوریک.

3_ تسلط کامل بر ردیف موسیقی

4_ خلاقیت و نوآوری و دخالت دادن سلیقه در تلفیق گوشه ها با یکدیگر و جابجایی های مناسب

5_ توانایی و تکنیک لازم در اجرای هریک از دستگاهها و آوازها در مایه ها و کوک های مختلف

6_ آشنایی و آگاهی علمی و عملی با سازهای ایرانی:

بدین معنی که آوازخوان تا حدودی با نواختن یک ساز آشنایی کافی داشته باشد.



مُدگردیهای معمول و مرسوم در دستگاه ماهور :

1_ وارد شدن از ماهور به شور از طریق گوشه دلکش (دلکش - قرچه)

الف _ اقبال آذر : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ اقبال آذر : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ج _ طاهرزاده : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

د _ حسن خان سنجلانی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

هـ _ سلیمان امیرقاسمی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

و _ قمر : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ز _ قمر : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ح _ ادیب : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ط _ تاج اصفهانی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ی _ دردشتی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ک _ دلکش : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ل _ بنان : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

م _ قوامی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ن _ قوامی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

س _ گلپا : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ع _ ایرج : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ف _ ایرج : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ص _ محمودی خوانساری : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ق _ شجریان 1 : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ر _ شجریان 2 : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ش _ شجریان 3: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

2_ وارد شدن از ماهور به همایون از طریق گوشه های راک - دلکش و داد

الف _ شجریان : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ شجریان : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

3_ وارد شدن از ماهور به چهارگاه از طریق گوشه شکسته

شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

4_وارد شدن از ماهور به بیات اصفهان از طریق گوشه های عراق و راک

الف _ شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ج _ شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

5_ وارد شدن از ماهور به نوا از طریق گوشه های داد و شکسته

الف _ شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

6_ وارد شدن از ماهور به سه گاه از طریق گوشه شکسته و عراق

شجریان _ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

7_ وارد شدن از ماهور به افشاری از طریق گوشه شکسته

الف _ اقبال آذر : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ طاهرزاده : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ج _ دردشتی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

د _ شهیدی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

هـ _ شجریان 1 : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

و _ شجریان 2 : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

8_ وارد شدن از ماهور به دشتی از طریق گوشه بیات لر و سوزوگداز

الف _ بنان : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ب _ شهیدی : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

ج _ شجریان : [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

نویسنده : [ محمود مونسي ســـــردرود ]

بسیار عالی

[ehsanparty]

دستگاه سه گاه

شرح مختصر:
-سه گاه را می توان شخصیت دار ترین نغمه موسیقی ایرانی دانست و از آن جهت که در اکثر نغمات سه گاه هرد و ربع پرده که خصیصه موسیقی ایرانی هستند وجود دارند نسبت به دیگر نغمه ها متفاوت است و رنگ و بویی خاص دارد.
نغمه های سه گاه از ناله های فراق یار شکایت از جور معشوق سخن می گویند لیکن به امیدواری می گرایند. گوشه مخالف سه گاه دارای شخصیتی خاص می باشد و همچون بیداد همایون بسیار مورد توجه نغمه پردازان و آهنگسازان بوده و نغمات دلنشینی در آن ساخته اند.

-نامدارترین گوشه های سه گاه:

درآمد سه گاه،نغمه،کرشمه،تک مقدم(زنگ شتر) ،زابل،بسته نگار،مویه،شکسته مویه،حصار،مخالف،مغلوب،حزی ن،نغمه مخالف،مثنوی مخالف،جُغَتایی،حدی و پهلوی می باشند.

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
**
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

- - - Updated - - -

تشابه گام سه گاه با اصفهان

هرگاه گام سه گاه و اصفهان از یک نت شروع شوند نت های مشترک آنها روی درجات اول- دوم-چهارم پنجم-ششم-هشتم- می باشند

گام سه گاه سل
سل-لا-سی کرون-دو-ر-می کرون-فا-سل

گام اصفهان سل

سل -لا -سی بمل-دو-ر-می کرون-فا-سل

روی درجات اول هر دو گام نتهای شاهد مخالف سه گاه و درآمد اصفهان هر دو یکی هستند و روی درجه پنجم هر دو گام نت های شاهد زابل سه گاه و عشاق اصفهان یکی است و روی درجات ششم هردوگام نت شاهد مویه سه گاه و درآمد همایون یکی است واین نتها هرکدام کلیدی برای تغییر مقام از این آواز به آواز دیگریست
یکی دیگر از راههای اصفهان به سه گاه این است که درآمد بیات اصفهان را تبدل به مخالف سه گاه و با تعقیرربع پرده این کار انجام می شود برای مثال اگر در سه گاه سل باشیم نت فا را در اینجا تبدیل به فا سری کرده و حالت مخالف به خود می گیرد و بعد با تبدیل فا سری به فادیز به اصفهان می رویم

- - - Updated - - -

تشابه گام ماهور با سه گاه
همانطور که قبلا گفتیم گام ماهور ربع پرده ندارد ولی گام سه گاه دارای دو ربع پرده میباشد بهترین تشابه گام ماهور و سه گاه در انطباق شاهدهای گوشه های دلکش ماهور و زابل سه گاه وقتی ماهور و سه گاه هم تونیک باشند

گام ماهور سل

سل-لا-سی-دو-ر-می-فادیز-سل

گام ماهور سه گاه سل

سل-لا-سی کرون-دو -ر-می کرون-فا-سل
به عبارتی دیگر درجات پنجم گام ماهور و سه گاه نت های شاهد های دلکش و زابل می باشند و به آسانی می توان از این طریق وارد یکدیگر شد
یکی دیگر از راههای ورود بیکدیگر از طریق درجه اول ماهور یعنی نت سل و همین نت شاهد عراق ماهور است و از طرفی همین نت سل شاهد مخالف در سه گاه می باشد

- - - Updated - - -

تشابه گام ماهور با اصفهان

دستگاه ماور و آواز اصفها ن در درجات (اول-دوم-چهارم-پنجم-هفتم) باهم اشتراک دارند و اگر بخواهیم از آواز ماهور به اصفهان برویم بهترین کلید برای ورود همین نت های مشترک بین آنهاست چون این دو آواز حداقل در سه نت شاهد های مشترک دارند درجات مشترک عبارتند از

1-درآمدهای ماهور و بیات اصفهان (درجه اول گام)

2- گوشه های داد در ماهور و بیات راجع در اصفهان(درجه دوم گام)

3- گوشه شکسته و دلکش در ماهور و عشاق در اصفهان و آن روی درجه پنجم گام قرار دارد پس با ملودی صحیع هر کدام از گوشه های نامبرده و مکث روی این نت ها می توان وارد هر کدام از این گامها شد

اگر از عشاق اصفهان به گوشه قرچه رفته و همچنین پس از دلکش ماهور
وارد قرچه شویم این دو قرچه باهم هم مایه بوده و براحتی می توان با لحظه ای فرود را به هرکدام از گامهای نامبرده شده انجام داد

[ehsanparty]

نگاهی به جغرافیای موسیقایی خراسان :
****************************
منطقه‌ی خراسان ایران (1) به چند بخش تقسیم می‌شود. یکی حوزه‌ی فرهنگی شمال خراسان است، دیگری بخش‌های مرکزی و شرقی و سوم خراسان جنوبی. خراسان شمالی خود به دو بخش تقسیم می‌شود.

در بخش محدودی از آن به مرکزیت درگز که در نزدیکی کشور ترکمنستان قرار دارد، فرهنگ ترکمنی حاکم است که از منطقه‌ی آشخانه به سمت غرب، ترکمن‌ها حضور مشخص‌تری دارند: مناطقی مانند راز و جنگلان و ... . از منطقه‌ی ترکمنی که به سمت جنوب حرکت کنیم به بجنورد که امروزه مرکز خراسان شمالی شده و در ادامه به مناطق شیروان و قوچان می‌رسیم. این مناطق تا محدوده‌ی نیشابور را می‌توان از نظر فرهنگی در چارچوب فرهنگ شمال خراسان دید که عمدتاً شامل فرهنگ‌های ترکی و کردی است. کردهای این منطقه اکثراً مهاجرند و بخشی از جمعیت ترک‌های خراسان مهاجر و بخشی دیگر نیز از گذشته در آنجا ساکن بوده‌اند. در این منطقه فرهنگ فارسی‌زبان وجود ندارد، اما در منطقه‌ی نیشابور فارس‌ها نیز در کنار ترک‌ها و کردها حضور دارند. موسیقی این مناطق در منطقه‌ی خراسان منحصر به این منطقه است و تفاوت‌های اساسی با موسیقی مناطق مرکزی و جنوبی استان دارد. این موسیقی یا ترکی است و یا کردی که البته در بخش‌های شمالی‌تر موسیقی ترکمنی نیز وجود دارد.
بخش دیگر خراسان، خراسان مرکزی و شرقی است، به مرکزیت تربت‌جام و تایباد. در این منطقه موسیقی فارسی جریان دارد. اگر بخواهیم ردپای موسیقی خراسان خیلی قدیم را جست‌و‌جو کنیم بیشتر در این بخش می‌توان آن را بیابیم. موسیقی منطقه‌ی تربت‌جام بیشتر موسیقی عرفانی مبتنی بر ادبیات فارسی است. این بدان معنی نیست که موسیقی شمال خراسان جنبه‌ی عرفانی ندارد ولی عرفان در موسیقی این منطقه به غلظت منطقه‌ی تربت‌جام و تایباد نیست. جنبه‌های عرفانی این منطقه به اعتبار وجود آرامگاه «شیخ احمد جامی» قدرت گرفته است. آرامگاه‌ جامی از قدیم‌الایام تا به امروز مرکز آمدوشد فرق مختلف صوفی بود که در این محل به چله‌نشینی و مراسم‌های خاص خود می‌پرداخته‌اند. به این ترتیب جدای از فرهنگ قدیم خراسانی که در آنجا رد پای قوی دارد، وجود آرامگاه شیخ احمد جامی و رفت‌وآمدهای عرفا و مریدهای فرق مختلف از اقصی نقاط دنیا مثل هند، به این منطقه فضای خاص عرفانی‌ای ایجاد کرده است. این فرهنگ تا حوزه‌ی کاشمر تسلط دارد.
به سمت جنوب که می‌رویم و در خراسان جنوبی که امروزه مرکزیت آن را به شهر بیرجند واگذار شده، موسیقی کاملاً متفاوت است. می‌توان گفت که موسیقی جنوب خراسان با موسیقی شرقی این منطقه نزدیک‌تر است اما موسیقی جنوب در حد موسیقی شرقی عرفانی و باطنی نیست. بنابراین در موسیقی جنوب یعنی حوزه‌ی بیرجند، خوسف، فردوس و طبس (که امروزه در استان یزد قرار دارد) تا نهبندان و موسیقی شرق خراسان قرابت‌هایی وجود دارد. اما هر دوی این گونه‌های موسیقی نسبت به آواهای شمال خراسان کاملاً متفاوت است.

فرهنگ بخشی‌گری در شمال خراسان
در شمال خراسان دو گروه موسیقی‌دان با دو کارکرد مختلف وجود داشته. این دو گروه سازهای متفاوتی و وظایف جداگانه‌ای داشتند: یکی «عاشق‌ها» و دیگری «بخشی‌ها». عاشق‌ها مطلقاً کرد بودند. از کردهای کرمانج که از زمان صفویه بتدریج کوچانده شدند. آنها مدتی را در دشت ری و دشت ورامین مستقر بودند و نهایتاً به شمال خراسان رسیدند. دولت‌های مرکزی ایران در آن دوره به دلیل آن که توانایی مقابله با ترکمن‌های شمال خراسان را نداشتند، این کوچ را برای مقابله با ساکنان این منطقه برنامه‌ریزی کردند و این‌گونه کردهای کردستان را به جنگ با ترکمن‌ها واداشتند. جنگ این دو قوم تا چهارصدسال ادامه داشت. حضور کردها در این مدت در منطقه شمال خراسان تثبیت شد و بخشی از این منطقه به سکونتگاه کردهای مهاجر مبدل شد. موسیقی برخاسته از این فرهنگ به پیدایش عاشق‌های شمال خراسان منجر شد. عاشق‌ها کمانچه، سرنا، دوزله و دهل می‌زنند. نه نی‌نوازی جزو وظایف عاشق‌هاست و نه نواختن دوتار. غالباً آواز هم نمی‌خوانند مگر در شرایطی که اقتضا کند، مثلاً در مراسم عروسی. کار اصلی عاشق اجرای موسیقی در مراسم عروسی در طول روز بوده و کار آنها با فرا رسیدن شب به پایان می‌رسد. آنها مقام‌های رقص را برای جشن و پایکوبی می‌نواختند. اما با آغاز شب عرصه، عرصه‌ی بخشی‌ها بود. زمانی که دیگر جوانان از پایکوبی خسته‌ شده‌اند، مردم پا به‌سن گذاشته که از قشر با سواد جامعه نیز بوده‌اند، پای دوتار و آواز بخشی‌ها می‌نشستند. بخشی‌ها هم کرد داشتند و هم ترک. اما کیفیت و تعداد بخشی‌های ترک‌زبان از کردزبان بهتر و بیشتر بوده است. البته بخشی‌های کردزبان معروفی هم در شمال خراسان زندگی می‌کردند اما بخشی‌های سرشناسی که حداقل در صد سال اخیر در منطقه‌ی شمال خراسان بودند عمدتاً از جامعه‌ی ترک‌زبان بودند، مثل «محمد‌حسین یگانه»، «مختار زنبیل‌باف (اسفراینی) »، «همراه گل‌افروز»، «محمد جوزانی» (که استاد محمدحسین یگانه بوده) و آخرین آنها «حاج قربان سلیمانی». کار اصلی بخشی‌ها داستان‌گویی بوده مثل عاشیق‌های آذربایجان. سازی که آنها با آن کار می‌کنند دوتار بوده و ساختار و شیوه‌ی نواختن دوتار شمال خراسان تقریباً می‌توان گفت که ارتباطی با دوتار تربت‌جام و تایباد ندارد. پرده‌بندی‌ها متفاوت است، تکنیک‌ نواختن و خصوصیات ظاهری آنها هم با هم متفاوت است. به اضافه‌ی ‌این که کارکرد بخشی‌ها در درجه‌ی اول در عروسی‌ها بود و در مجالس اعیان و خواص جامعه، درحالی که نوازندگان دوتار تربت‌جام بندرت پایشان به یک عروسی می‌رسید، البته ممکن بوده که در شرایط خاصی از یک استادی برای اجرای موسیقی در عروسی دعوت شده باشد ولی عملکرد نوازندگان دوتار در منطقه خراسان شرقی نواختن و خواندن در مراسم عروسی نبوده است ولی کار اصلی بخشی‌ها این بوده. ‌
وقتی از خود بخشی‌های شمال خراسان می‌پرسیدیم که «بخشی یعنی چی؟» تقریباً همه‌شان یک جواب واحد به آنها می‌دادند: «بخشی یعنی این که خدواند به یک آدم بخشش فراوان و توانایی‌های خاصی عطا فرموده که در آدم‌های معمولی نیست. » البته این درست است که بخشی توانایی‌های دارد که در یک آدم معمولی نیست، منتها به نظر من این لغت یک لغت مغولی است و توسط ترکمن‌ها به این منطقه آمده و طی زمان با تحریف لغت تبدیل شده به بخشی شده که بخشی‌ها چنین تعبیری از آن می‌کنند.

تاثیرات ترکمن‌ها در فرهنگ و موسیقی بخشی‌ها
بخشی‌گری در بین ترکمن‌ها نیز رواج دارد. این قوم به بخشی، «باغشی» می‌گویند. تکنیک نوازندگی دوتار در شمال خراسان به‌ویژه بخشی‌های ترک تحت تاثیر دوتار ترکمنی است. برعکس این جریان وجود ندارد، یعنی این که بگوییم ترکمن‌ها این تکنیک را از بخشی‌های ترک گرفته‌اند. در دوره‌های خیلی طولانی فرهنگ ترکمنی در آن منطقه تسلط بسیار داشت. مصطلح است که ترکمن روی اسب زندگی می‌کند. این گفته را می‌توان تعبیر درستی دانست، چراکه آنها در حملات خود به اطراف که حتی تا منطقه سمنان گسترش داشت، همواره به روی اسب بودند. به عبارتی با اسب حتی البرز را نیز پشت سر می‌گذاشتند. آنها به جنوب البرز، مازندران، منطقه‌ی کتول و از آن سو به شمال خراسان تاخت و تاز کردند و فرهنگ خود را در این مناطق وارد ساختند. فرهنگ ترکمن‌ها به دلیل آن که بسیار منضبط و پیچیده و از طرفی بسیار سخت و غیر قابل نفوذ است در داد‌و‌ستدهای فرهنگی به عنوان یک فرهنگ غالب تاثیر گذار بوده. فرهنگ ترکمنی از یک سو تا نزدیک‌های ساری در استان مازندران، از سوی دیگر تا منطقه‌ی علی‌آباد کتول و روستا‌های اطرافش تاثیر گذاشته است. ردپای این فرهنگ را در البرز جنوبی می‌توانید ببینید و به طور طبیعی نزدیک‌ترین جایی که می‌توانسته تحت تاثیر فرهنگ ترکمن‌ها قرار گیرد، منطقه‌ی شمال خراسان بوده است. شاید سنت بخشی‌گری که در شمال خراسان وجود داشته از سنت بخشی‌گری ترکمن‌ها آمده باشد. شاید هم ترک‌های شمال خراسان جدای از سنت بخشی‌گری ترکمنی از قدیم دوتار می‌نواختند. اما وقتی که دوتار شمال خراسان و دوتار ترکمنی را با هم مقایسه می‌کنید، پی به ارتباط باطنی این دوساز می‌برید. ساختار کاسه‌ی این دوگونه از ساز دوتا بسیار به‌هم نزدیک است. فرم دسته نیز در هردوی این سازها گرد است که شست بتواند درست و به راحتی حرکت کند. این درحالی است که در تایباد دسته‌ی ساز پهن است و اصلاً انگشت شست دست چپ در نوازندگی دخالتی ندارد و سیم واخوان همواره آزاد است. غیر از ساختار خود ساز، تکنیک نواختن بخشی‌های شمال خراسان بیشتر به باغشی‌های ترکمن نزدیک است. وقتی می‌گوییم تکنیک‌های اجرایی، بخشی از آن به تکنیک‌های دست راست مربوط است و بخشی دیگر به تکنیک‌های دست چپ. اینها هشتاد درصد مثل هم هستند.

عملکرد بخشی
بخشی در واقع ادامه نسل «اوزان»‌های قدیم‌اند در حوزه‌ها‌ی فرهنگی ترک‌زبان. اوزان وظیفه‌‌ی هدایت روحی قوم و قبیله‌ی خود را به‌عهده داشته، حتی مراسم مذهبی اجرا می‌کرده و خوانندگی و نوازندگی می‌کرده، حافظه‌ی قوم و قبیله در انتقال قصه‌ها و اساطیر آن منطقه بوده. قدرت سرودن شعر، توانایی خواندن داشته، و حتی قدرت ساختن ساز. بخشی از وظایف اوزان‌ها به بخشی‌های دوره‌ی معاصر منتقل شده و بخش دیگرش به گروه‌های اجتماعی دیگر مثل هدایت روحی و معنوی جامعه، یا مانند موسیقی‌درمانی. «الیا قلی یگانه» تا زنده بود می‌آمدند دنبالش و برای تسکین سرخک می‌بردندش تا با دوتارش مقام مخمس را بنوازد. یگانه تتمه‌ی سنت موسیقی درمانی اوزان‌های قدیم را داشت. ولی غیر از ترکمن‌ها در شمال خراسان بخشی‌های ترک و کرد این سنت موسیقی‌درمانی را ادامه ندادند. درباره‌ی «هدایت روحی و معنوی» جامعه، هنوز بخشی از آن در «ملاغلامحسین افکاری (بخشی) » همچنان وجود دارد. ایشان روحانی هستند و به نیاز منبر هم می‌روند. صیغه‌ی عقد و طلاق را جاری می‌سازند، موعظه و مصیبت می‌خوانند. حسین یگانه هم در دهه‌ی اول عاشورا از تعزیه‌خوانان مهم شمال خراسان بود. صدای قرایی داشت که نذر داشت ده روز اول محرم را تعزیه‌خوانی کند. ولی به‌طور کلی باید گفت که هدایت روحی و معنوی جامعه پس اوزان‌ها در دست گروه‌های اجتماعی دیگر قرار گرفت و بخشی‌ها فقط به موسیقی پرداختند.
بخشی‌ها آدم‌های متفاوتی با توانایی‌های خاص نسبت به آدم‌های دیگر یا حتی گروه‌های دیگر موسیقی‌دان در شمال خراسان بودند. یک بخشی اول از هر چیز باید قدرت نفوذ بر جمع داشته باشد. بخشی که خجالتی باشد هرگز بخشی نمی‌شود. بخشی باید یک جمع را ظرف چند ثانیه در چنگ خودش به تسخیر درآورد. این اولین خصوصیت مهم یک بخشی است، مثل امروز که یک روحانی که بر منبر می‌رود. این قدرت نفوذ بر جمع یکی از مهم‌ترین خصوصیات بخشی‌های شمال خراسان و البته بخشی‌های ترکمن بوده است. دوم داشتن تکنیک بالا در نوازندگی دوتار (بخشی‌ها فقط دوتار می‌زدند) ، سوم توانایی خواندن آواز، آوازهای سخت و پیچیده، چهارم داشتن یک حافظه‌ی قوی شعری از خصوصیات بارز بخشی‌ها بوده است. در شمال خراسان بخشی‌های باید هم به فارسی، هم ترکی و هم کردی بخوانند. بخشی فارس وجود ندارد. بخشی‌ها یا کرد هستند یا ترک ولی اشعاری که می‌خواندند بعضاً به زبان فارسی نیز بود. آنها هم باید حافظه‌ی شعر کردی می‌داشتند، هم حافظه‌ی شعر ترکی. این آسان نیست، داشتن رپرتوار سنگینی در موسیقی و ادبیات واقعاً دشوار است. در کنار همه‌ی اینها می‌بایست نقالی بلد می‌بودند. کار بخشی‌ها داستان‌گویی همراه با موسیقی بود. آنها بخش زیادی از این قصه‌ها را با نقالی تشدید می‌کردند و لابه‌لایش زخمه‌های مختصری روی دوتارشان می‌زدند. به یک جای خاص قصه که می‌رسیدند متن تبدیل به شعر می‌شد که با یکی از مقام‌هایی که در حافظه داشتند، تطبیق می‌دادند و به آواز می‌خواندند. بنابراین داشتن قدرت نقالی هم یکی از مشخصات بخشی‌های شمال خراسان و البته ترکمن‌ها بود. نکته‌ی دیگر نیاز به داشتن طبع شعر است. بخشی‌های شمال خراسان باید به کردی، ترکی و فارسی شعر می‌گفتند. گاهی نیاز می‌شد در یک مجلسی بنا به اتفاقی که آنجا رخ می‌داد، بداهه‌ شعر بگویند و با موسیقی اجرا کنند. گاهی خودشان هم مسیر یک قصه را بنا به وضعیت خاص مجلس تغییر می‌دادند، در این وضعیت باید شعری به قصه اضافه و جایگزین شعری که در داستان وجود دارد، می‌کردند. قدرت بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی در لحظه از دیگر خصوصیات بخشی‌ها بوده. اگر یک مقام را ده بار از یک بخشی بشنویم با ده اجرای مختلف روبرو خواهیم شد که البته مبنای همه‌ی آنها یکی است ولی چون مبتنی بر بداهه‌ است هر بار یک حس دارد. بخشی‌ها معمولاً سازشان را خودشان می‌ساختند، به عبارتی ساختن دوتار هم یکی از تخصص‌های بخشی‌ها به حساب می‌آید.
بخشی‌های شمال خراسان در قدیم، هم بخشی‌گری می‌کردند و هم سلمانی. حاج محمد‌حسین یگانه یک مغازه‌ی کوچک سلمانی در قوچان داشت. وقتی چند بخشی در این مغازه جمع می‌شدند، دکان به حلقه‌ی مشاعره بخشی‌ها تبدیل می‌شد. همه ساز به دست درباره‌ی مقام‌ها و داستان‌ها و شعر‌ها با هم به بحث می‌پرداختند و بعضی وقت‌ها از هم غلط می‌گرفتند. در این شرایط خدانکند که کسی می‌آمد و می‌گفت که سر من را اصطلاح کند، بخشی‌ها دنیا را بر سرش خراب می‌کردند که «تو مگه کوری و نمی‌بینی که ما در حال بحث هستیم»! مغازه‌ی حاج حسین یگانه مثل یک حوزه بود که همه‌ی بزرگان بخشی‌گری در آن جمع می‌شدند و درباره‌ی موسیقی به بحث می‌پرداختند و حتی نوازندگان جوان را هم بین خود راه نمی‌دادند.
هر تخصص بخشی‌ها در مقایسه با موسیقی‌دانان مناطق دیگر یک هنر محسوب می‌شود که بخشی‌ها همه‌ی آنها را با هم داشته‌اند. در واقع بخشی‌های شمال خراسان یکی از مهم‌ترین گروه‌های موسیقی‌دان در مناطق مختلف ایران به شمار می‌آیند. عملکرد بخشی‌ها با عاشیق‌های آذربایجان و بخشی‌های ترکمن همتاست و شاعرهای بلوچستان هم چنین نقشی در جامعه‌ی خود دارند.
بین بخشی‌ها در قدیم همیشه رقابت بوده. سنتی بین آنها وجود داشت که در عروسی‌ها جمع می‌شدند. جریانی بین دو یا چند بخشی مانند مسابقه ایجاد می‌شد و آن‌قدر ادامه می‌یافت که رقیبان یکی یکی از میدان خارج شوند. یا نوازندگی تکراری می‌شد و یا شعر تمام می‌شد. بخشی برنده، ساز بخشی دیگر را می‌گرفت، این یعنی تو دیگر بخشی نیستی و حق اجرا نداری. این سنت در عاشق‌ها هم وجود داشته که به آن «دئیشمه» می‌گویند. بعد از چند ماه ریش‌سفید‌های محل می‌رفتند و ساز را پس می‌گرفتند و وساطت می‌کردند که بخشی مغلوب به صحنه موسیقی برگردد. این اتفاق درحالی روی می‌داد که این بخشی ممکن بود چندین ساز در خانه داشته باشد اما اجازه نداشت که دست به ساز ببرد. در این بین شطینت‌هایی هم در مجالس صورت می‌گرفت. «سهراب محمدی» دوتارنواز کرد است که در آشخانه زندگی می‌کند، پدرش نیز بخشی بوده. او تعریف می‌کند که اگر سیم دوتار چرب باشد صدای خوبی نمی‌دهد و به اصطلاح ساز کر می‌شود. در مجلسی که قرار بود این رقابت روی دهد یکی از طرفین به بهانه دیدن ساز و تعریف از ساز رقیب، دست در گوش برده و به سیم ساز می‌کشید!

موسیقی بخشی‌ها
موسیقی شمال خراسان موسیقی پیچیده‌ای است. موسیقی بخشی‌های این منطقه از دوبخش تشکیل شده: در درجه‌ی اول مقام‌های ترکی و در درجه‌ی دوم مقام‌های کردی. البته ممکن است برحسب نیاز یک مقام کردی را با شعر ترکی بخوانند و یا شاید هم بالعکس؛ اما غالباً هرکدام از این مقام‌ها با شعر خود خوانده می‌شود. به روایتی هفت و به روایتی نه مقام اصلی وجود دارد مثل: نوایی، شاخ‌عطایی، تجنیس، گریلی، مخمس و ... این مقام‌ها منبع بی‌کران ساخته شدن آهنگ‌های مختلف هستند. مثلاً در مقام مخمس ممکن است سی آهنگ وجود داشته باشد یا در مقام نوایی حدود ده آهنگ وجود دارد. هرکدام از این مقام‌ها شاخه‌ها مختلفی دارند. ساختمان این مقام‌ها به یک درخت می‌ماند که شاخه‌های سترگ به شاخه‌های کوچک‌تر تقسیم شده و این تقسیمات تا برگ‌ها ادامه پیدا می‌کند. موسیقی بخشی‌ها از چنین نظامی برخوردار است. این نظام برای بخشی‌های پخته نظم بسیار دقیقی دارد. خودشان بر کلیات و جزییات این ساختار مسلط‌اند ولی نمی‌توانند چارچوب این ساختار را توضیح دهند، ولی در اجرا بسیار ماهر هستند و هرگز اشتباه نمی‌کنند. بخشی‌های بزرگی در شمال خراسان بودند. محمد جوزانی استاد حاج حسین بوده، خود حاج حسین یگانه، مختار زنبیل‌باف معروف به اسفراینی، همراه گل‌افروز که پسر ایشان «روشن گل‌افروز» امروز خیلی خوب توانسته راه پدر را ادامه دهد.
یکی دو بخشی پیر و از کار افتاده هنوز در قید حیات هستند. یکی از آنها ملاغلامحسین افکاری (بخشی) است که هنوز دوتار را خوب می‌نوازد ولی صدایش کلاً از بین رفته ولی تکنیک نوازندگی‌اش منحصربه‌فرد است، تکنیکی بسیار ظریف و مینیاتوری و پیچیده. بخشی‌گری – البته بسیار رقیق شده – نزد ملاغلامحسین بخشی وجود دارد. هر کدام از اینها در نواختن شیوه‌ی خود را داشتند. حاج حسین یگانه خیلی عاشقانه و مناجات‌گونه و با ظرافت ساز می‌نواخت ولی همراه گل‌افروز وقتی که می‌نواخت توفان به‌پا می‌شد و شنونده باور نمی‌کرد که این صدای یک دوتار است. آنقدر که مضراب‌های او پر بود و با قدرت می‌نواخت. می‌بینیم که خصوصیات نوازندگی بخشی‌ها با هم متفاوت بوده. خواندن‌هایشان هم با هم متفاوت بود. حاج‌حسین یگانه بسیار ظریف می‌خواند ولی همراه گل‌افروز بسیار پرشور و فریاد وار. حاج قربان سلیمانی هم ظریف و لطیف می‌نواخت و تکنیکش به ساز حاج حسین یگانه نزدیک بود.

آخرین بازمانده نسل بخشی‌ها: حاج قربان سلیمانی
اما حاج قربان مهم‌ترین بخشی فعال بود. شخصیتش به مانند دیگر بخشی‌ها بسیار زیرک و باهوش بود. هیچ‌کس در جدل لفظی حریف او نمی‌شد. چون در ذهن خود انواع و اقسام کنایه‌ها، ضرب‌المثل‌ها و انبوهی از عبارات نقض داشت. در یک جدل بحثی حتی اگر مطمئن بودید که حق باشماست از این بحث شکست خورده خارج می‌شدید. حاج قربان بذله‌گو بود. بذله‌گوی شیرین و بجا. در جایی که می‌خواست با صدایش پرواز کند بسیار قدرتمند بود و آنجایی که نیاز نبود بسیار نرم و ساده و افتاده می‌خواند. از معدود آدم‌های آن خطه بود که تا آخرین روز حیاتش با لباس قدیمش زندگی کرد. درحالی که بقیه‌ی بخشی‌ها با تغییر لباس و آمدن کت و شلوار، لباس خود را فراموش کردند. اما حاج قربان همیشه لباس سنتی برتن داشت و با همان لباس مرحوم شد. سنتی بخشی‌گری معمولاً نسل به نسل در خانواده‌های بخشی می‌چرخید. پسر حاج قربان «علیرضا» هم خواننده ‌است و هم نوازنده، نوه‌ی او «حیدر» هم خواننده و نوازنده است.
در یکی از جشنواره‌هایی که حاج قربان در فرانسه شرکت داشت، پس از اجرا یک عده موسیقی‌شناس آمده بودند که ملاقاتی با حاج قربان داشته باشند. در میان پرسش‌ها از او می‌پرسند که دوتار چرا دو تا سیم دارد، حاج قربان در پاسخ می‌گوید: «من از این آقایان تحصیل‌کرده تعجب می‌کنم که با این کمالات چنین سوالی می‌پرسند و موضوع به این سادگی را نمی‌فهمند. » پس از این شوک این‌گونه توضیح می‌دهد: «یکی از این سیم‌ها آدم است و دیگر حوا! ». این پاسخ خلاصه‌ی بسیاری از مباحث فلسفی و جامعه‌شناسی است: اول اشاره به اعتقادات دوئالیستی که در بسیاری از فرهنگ‌های کهن وجود دارد. دوم سمبلیسم مبتنی بر جنسیت. سوم کنایه‌ای اساطیری و چهارم اشاره‌ای به مذهب. در ادامه‌ی بحث یکی از موسیقی‌شناسان می‌پرسد: «خب، کدام یک از این دوسیم آدم است و کدام حوا؟». حاج قربان دوباره با ابراز تعجب از سوالی این فرد تحصیل‌کرده‌ی فرنگی می‌پرسد: «حوا زاینده است یا آدم؟» پاسخ می‌دهند: «حوا». حاج قربان ادامه می‌دهد: «پس سیم پایین که انگشت‌گذاری می‌شود و مقام با آن نواخته می‌شود حواست. سیم بالا ثبات مقام را ایجاد می‌کند آدم است. »

پایان فرهنگ بخشی‌گری
پیدایش بخشی‌‌گری و بقای فرهنگ بخشی‌گری به فضای یک جامعه باز می‌گردد و کاملاً دو طرفه است. فرهنگ بخشی‌گری به شرطی ادامه پیدا می‌کند که پتانسیل آن در جامعه وجود داشته باشد. وقتی این پتانسیل در جامعه از بین برود، یعنی جامعه دیگر نیازی به بخشی نداشته باشد این فرهنگ نیز از بین می‌رود. آن نیاز‌ی که در گذشته یک بخشی از یک جامعه برطرف می‌کرد امروزه از طریق کتاب، رادیو و تلویزیون و حتی ماهواره رفع می‌شود. دیگر ساکن امروز شهر قوچان و حتی ساکن روستای علی‌آباد وقت آن را ندارد که ساعت‌ها پای ساز و آواز بخشی بنشیند. مردمان امروزه ترجیح می‌دهند که ماهواره تماشا کنند تا به نقل بخشی گوش بسپارند. وقتی که این ظرفیت در جامعه از بین برود بخشی دیگر ساخته نمی‌شود چون دیگر به او احتیاجی نیست. به همین دلیل است که امروز روشن گل‌افروز نمی‌تواند بخشی باشد. پسرهای حاج حسین یگانه هم بسیار نوازندگان توانمندی هستند ولی جامعه دیگر از آنها نمی‌خواهد که بخشی باشند. علیرضا و حیدر هم همین‌طور. با مرگ حاج قربان طومار بخشی‌ها برچیده شد. آنها ادامه‌دهنده‌ی میراثی قدیمی بودند که مانند دیگر بخش‌های فرهنگمان با کمال تاسف پر‌پر می‌شود و هیچ مقام مسوولی نیست که متوجه زوال بخش‌های اصلی فرهنگمان شود.

[fattahimehdi]

با تشکر از آقا احسان اگه میشه لطف کنید و معروفترین آهنگها یا تصنیف های هر دستگاه یا آواز رو بگذارید تا با گوش دادن ما تازه کارها بهتر تفاوت ها رو متوجه بشیم البته یه چندتایی توی صفحه اول همین پست بود ولی اگه میشه کامل بگذارید ممنون

[ehsanparty]

با تشکر از آقا احسان اگه میشه لطف کنید و معروفترین آهنگها یا تصنیف های هر دستگاه یا آواز رو بگذارید تا با گوش دادن ما تازه کارها بهتر تفاوت ها رو متوجه بشیم البته یه چندتایی توی صفحه اول همین پست بود ولی اگه میشه کامل بگذارید ممنون

سلام
خواهش میکنم
این مورد توسط استاد محسن دانشمند در تایپیک زیر در حال پیگیری و تکمیل است :
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]