گپی با عبداله دوامی

[Hmd_N]

در يک حياط دو اطاقه کوچک بي آلايش بديدار آقاي عبدالله خان دوامي ميرويم. ايشان در محله اي دور از گذر در جماران، زندگي ميکنند کمتر کسي بديدارشان مي آيد چه ميشود کرد، دوري راهست و کم حوصلگي استاد.


از استاد زندگيش را مي پرسم، به ما ميگويد:
بسال ??? در ده طا که يکي از دهات تفرش است بدنيا آمدم کودکيم را در اين ده سپري کرده و دروس اوليه و قرآن را پيش ملاهاي ده فراگرفتم، و پس از گذشتن کودکي به تهران آمده در مدرسه تربيت صرف و نحو را آموختم در اين مدرسه با مرحوم رکن الدين خان مختاري همکلاس بودم. پس از دوران تحصيل ابتدا در خدمت اداره پست درآمده سپس به اداره ماليه رفته و تا زمان بازنشستگي در اين اداره خدمت کردم.


کشش من بسوي موسيقي باين صورت شروع شد، شبي بمنزل مجدالممالک که از آشنايان من بود رفته بودم در آنجا شروع به خواندن کردم در اين مجلس علي خان نايب السلطنه نيز که از خوانندگان بنام بود حضور داشت پس از شنيدن آواز من، مرا تشويق کرد و گفت: اگر شما به اين کار ادامه دهي خواننده خوبي خواهي شد. من از اين گفته گرم شدم و اولين مشق را که شور بود نزد علي خان شروع به آموختن کردم، علي خان اولين استاد آواز من بود، مدتها از محضر اين استاد استفاده کرده رديف راست پنجگاه را که در آن زمان بين خوانندگان تنها علي خان ميدانست مشق کردم. پس از اين مرحله از زندگيم، مرحله به مرحله با اساتيد موسيقي آشنا ميشدم و از هر کدام توشه اي بر مي گرفتم که از اين عده ميتوانم به ترتيب ميرزا حسينقلي، حسين خان کمانچه کش، درويش خان، ملک الذاکرين و ميرزا عبدالله را ياد آور شوم که از اين اساتيد بزرگ زمان مطالب فراواني را آموختم، مخصوصا از ملک الذاکرين در زمينه آواز.

من بيشتر مطالبي را که مي آموختم در مجالس انس تهران قديم بود، در اين مجالس اساتيد بنام گرد هم مي آمدند و ضمن ارائه موسيقي، پيرامون مسائل موسيقي تبادل نظر و گفتگو ميکردند. مطالبي را که من از ميرزا حسينقلي آموختم داستاني چنين دارد، که ميرزا حسينقلي جهت درس به رجال مملکت بخانه يکي از آنان که بقيه رجال نيز در آنجا حضور مييافتند ميرفت. در اين مجلس حاج حسين آقا ملک و حاج حسن آقا ملک، معاون السلطنه پسر وزير دفتر، معاون الملک پسر قوام الدوله، مصدق السلطنه و باصر السلطنه حضور داشتند، من مطالبي را که ميرزا به شاگردانش تعليم ميداد بخاطر سپرده و فرا ميگرفتم. من باين ترتيب از اساتيد زمان مطالب بسياري آموختم.

اهميت تصنيف خواني شما درچيست و چرا آشنايان موسيقي ايران شما را به عنوان مطلع ترين تصنيف خوان مي شناسند؟

تصنيف ابتدا در تهران مرسوم نبود چرا که تهران در گذشته هاي دور واقعيتي تاريخي به شمار نمي آمد، هنگاميکه تهران به پايتختي برگزيده شد نوازندگان و هنرمندان بطرف پايتخت کشيده شدند از اين دسته هنرمندان که براي اولين بار به تهران آمدند ميتوان محمد رضا، ميرزا شفيع خان و محمد صادق خان را که سه برادر بودند نام برد اينان از شيراز به تهران آمده و به دربار ناصرالدين شاه راه يافتند تا جائيکه محمد صادق خان لقب سرورالملک را گرفت و رئيس موسيقي دربار شد. ضرب گيرها و تصنيف خوانهاي محمد صادق خان، قلي خان و باقرخان بودند. با رفتن اين سه برادر دربار قاجار تصانيف اصيل شيراز نيز به دربار راه يافت.

من محمد صادق خان را دوبار ديده بودم، اما با او هيچ آشنايي نداشتم. چگونگي فراگيري تصنيفها باين ترتيب بود، من با سماع حضور که بهترين شاگرد سنتور وضرب گير و آواز خوان آقا محمد صادق خان بود آشنايي داشتم. در کنار اين مرد که از بزرگان و محترمان بود بسياري از تصانيف را آموختم و بقيه را نزد خواهرش و حاجي خان و آقا خان که در اين کار مهارت داشتند فرا گرفتم. آقا جان و حاجي خان نيز تصانيف را در شيراز آموخته بودند.

آيا تا کنون کتابي درباه موسيقي قديم نوشته ايد؟

چندين سال پيش تصميم گرفتم تمام مطالبي را که ميدانم بنويسم. زيرا که با تمام موسيقيدانان و خانواده هاي هنر دوست رفت وآمد داشته و در ميان طبقات مختلف زندگي کرده بودم از اين رو مي توانستم کاملترين نوشته در موسيقي را ارائه دهم پس از شروع به نوشتن، يکباره کتابي از مرحوم روح الله خالقي بنام سرگذشت موسيقي ايران چاپ شد که مرا بسيار متاثر نمود زيرا اکثر مطالبي که در آن کتاب آمده بود که اسماعيل خان از من شنيده و به آقاي خالقي گفته بود. چنين کاري باعث سرد شدن شور نوشتن در من شد.

شاگردان شما چه کساني بوده اند؟

پس از آزاد شدن رکن الدين خان مختاري اداره ي هنرهاي زيبا تصميم گرفت مدرسه اي شبانه براي تدريس موسيقي بوجود آورد و مرحوم رکن الدين خان مختاري را به رياست اين مدرسه برگزيد. پس از تشکيل اين مدرسه مختاري از من خواهش کرد تا در اين مدرسه به تدريس آواز مشغول شوم. بغير از من استاد ابوالحسن خان صبا و استاد علي اکبر خان شهنازي نيز مشق ميداند، در کلاس آواز اين مدرسه شاگرداني به من معرفي شدند و نزد من شروع بکار نمودند. کسانيکه بشاگردي من درآمدند عبارت بودند از آقاي کريمي، خانم فاخره صبا، خانم مرضيه، خانم خاطره پروانه، خانم الهه، خانم هما. اين خوانندگان نزد من درس آواز گرفتند که از ميان آنها آقاي کريمي و خانم مرضيه بيش از بقيه دل بکار بستند. در اينجا لازم ميدانم بگويم که من و اساتيد قديمي تر هميشه سه رديف داشيم، رديف ابتدائي، رديف متوسط، رديف عالي، که متاسفانه از شاگردان مزبور هيچ يک نتوانستند به مرحله ي رديفهاي عالي راه يابند. چون ادامه ي تدريس برايم امکان نداشت آقاي کريمي را جهت تدريس رديفهاي متوسط بجاي خود در آن مدرسه پيشنهاد کردم و خود در منزل، آموزش چند شاگرد را بطور خصوصي پذيرفتم.

چرا تا کنون رديفهاي شما ضبط نگرديده است؟

بيست سال پيش رکن الدين خان مختاري از طرف اداره هنرهاي زيبا پيش من آمد خواست که من به همراهي ساز ايشان رديفهايم را ضبط نمايم، من قبول کرده و به آقاي مختاري گفتم اگر ميخواهيد رديفهاي من مطابق ميل و کاملا درست ضبط گردد لازم است شما با من رديفها را تمرين نمائيد تا ساز شما بتواند با رديفهاي من همنوا شده و اهميت خود را از دست ندهد. اين موضوع باعث شد که کار ضبط عملي نگردد.
يکبار نيز همين موضوع با استاد فخام الدوله بهزادي تکرار شد که آنهم بخاطر اشکالي ضبط نگرديد. البته فرهنگ و هنر در چند ساله اخير نواري از رديفهاي متوسط مرا که آقاي کريمي باز خواني کرده ضبط نموده است. چون رديفهاي بازخواني شده، رديفهايي است که آقاي کريمي نزد من آموخته، مسئولان وزارت فرهنگ و هنر خواسته اند که نوارهاي ضبط شده مورد تاييد من قرار گيرد. آقاي کريمي براي گرفتن چنين تاييدي نزد من آمد. از آنجا که نوارها را نشنيده بودم تاييد خويش را موکول به شنيدن کردم که متاسفانه تا کنون موفق به شنيدن آن نوارها نگشته ام. ولي آنطور که شنيده ام گويا حاج آقا محمد مجرد ايراني در زمان حيات خود آنرا تاييد کرده اند. اميدوارم نظر ايشان نظري دقيق باشد.

آيا تصانيف و رديفهايتان به نت تحرير گشته است؟

مرحوم صبا و مرحوم حسين خان هنگ آفرين و آقاي فرامرز پايور يکبار رديفهاي مرا تا اندازه اي نت نموده اند که بيشتر رديفهاي ويلن صبا از رديفها اقتباس شده است، پاره اي از تصانيف مرا يکبار مرحوم صبا و يکبار آقاي پايور به نت درآورده اند و همچنين زماني هم آقاي منصوري از طرف فرهنگ و هنر مامورنت کردن پنجاه تصنيف عارف نزد من شدند که متاسفانه تا کنون با وجود قراردادهايي که با من بسته اند از سرنوشت کارها و اطلاعاتي که به آنان داده ام بي خبرم و نمي دانم اين کارها در کجا، به نام چه کساني ضبط يا نگاشته گرديده است ولي هر چند گاهي تصنيفهايم را به صورتهاي گوناگون و اشکال و اجراهاي مختلف که اکثرا کامل نيستند مي شنوم.

چه کساني نزد شما تصنيف آموخته اند؟

بيشتر اساتيد بنام موسيقي قديم و حال از جمله استاد نور علي خان برومند که از اساتيد عاليقدر موسيقي ما هستند و حال در دانشگاه تهران، قسمت موسيقي دانشکده هنرهاي زيبا سمت استادي دارند و همچنين مرحوم حاج آقا محمد مجرد ايراني، که ايشان نيز از اساتيد گذشته موسيقي ملي ما هستند نزد من به فراگيري پاره اي از تصنيفها پرداخته اند.

با تشکر فراوان از استاد عبدالله خان دوامي

گفتگو گر: محمد رضا لطفي، منبع: موسيقي آوازي ايران، دستگاه شور رديف عبدالله دوامي، نوشته محمد رضا لطفي