آرشه کشی خوب در ویولن ایرانی

[mahgam]

درود دوستان
فکر می کنم تقریبا همه دوستان از بدو آموزش تا هر وقت خدا بخواد !! راجع به تفاوتهای آرشه کشی در سبکهای ایرانی و کلاسیک شنیدند، تاپیک خوبی هم با عنوان [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] قبلا" توسط دوستان عزیز دیگه در گذشته ایجاد شده که مطالب بسیار خوبی داره و خوندنش رو بهتون توصیه می کنم .
استاد عزیزی از قول استاد بدیعی نازنین برام نقل کرد که می گفتند :„ویولنیستای ایرانی رو کار آرشه سهل انگاری و کم کاری میکنند !”
اگه ده سال ایرانی کار کنی بعد یه ترم بری سر یه کلاس کلاسیک خوب حتما„اولین ایرادی که بهت می گیرن آرشه است”

اما هدف از ایجاد این تاپیک صحبت از کم و کاستی، عیب یا برتری سبکی نیست بلکه پرداختن به این مسئله است که چیکار کنیم اینجوری نباشه ؟! هر چیزی که تا الان از ویولن ایرانی به ما رسیده از هنر و ابداعات گذشتگان هنرمندمون بوده خوب وظیفه ما در برابر این سبک چیه ؟ خیلی هنر کنیم، حفظش کنیم ؟ همونو خوب اجرا کنیم ؟ همین ؟؟!!
دیگه بسه هرچی شنیدیم :„تو ایرانی به آرشه کشی اصولی تاکید نمیشه و مهم نواختن گوشه ها و اجرای صحیح دستگاه هاست...” مهمه چون نیازه... چقدر غر می زنم، اما بزارید بگم...
آخه این مشکل خودمم هست واقعا" دنبال جوابم دنبال یاد گرفتن یه آرشه کشی نرم و تمییز و صحیح بدون نیاز به اینکه بخوای کلی انرژی بزاری یه چیزی از این سبک یاد بگیری بعد با سبک دیگه تکمیلش کنی تازه اگه بتونی عادتهایی که پیدا کردی رو ترک کنی که خود همون هم موجب مرضه !!!
همون استاد عزیز باز از استاد بدیعی نقل می کردند که به شاگرداشون می گفتند چشماتونو ببندید و به تعویض آرشه های من گوش کنید ! هر جا متوجه تعویض آرشه شدید دستتان را بالا ببرید و جالب اینجاست که کسی متوجه تفاوت آرشه های چپ و راستشون نمی شدند...!!
خلاصه دوستان بیاین یه کاری بکنیم حداقل واسه خودمون، اول بدونیم چی رو باید یاد بگیریم، بعد چجوری اجراش کنیم... کل قضیه همینه دیگه... اینجوریاست!!
منتظر تجربیات اساتید عزیز و دوستان با تجربه سایت در این امر مهم هستم.
با کلی آرزوی خوب
مهگام

[mahgam]

این مطالب رو در این رابطه می خوندم شاید برای شما هم مفید باشه :

ما به محض آنکه برای اولین بار، آرشه را روی سیم باز گذاشتیم فهمیدیم، این کار آن قدرها هم ساده نیست. سپس، اکثر ما وقتی برای به دست آوردن صدای خوب تلاش می‌کنیم، دست راستمان را سفت می‌کنیم؛ از فشارهای غلط در جهت نادرست استفاده می‌کنیم و صداهایی تولید می‌کنیم که به یاد ما می‌اندازد، سیمها از زه ساخته شده‌اند.
رای آنکه بتوانیم صدای تمیز تولید کنیم در ابتدا باید بر آن انقباض دست آرشه فائق آییم. ایدن۱ ونینگ روسن، ویولنیست آزاد و معلم فلوریدایی یک کتاب کامل در ارتباط با همین موضوع نوشته است. عنوان کتاب: The violin Book 6a: Elemens of a tension – Free Bow Hand, with Etudes, هست. ۲
او می‌گوید این انقباضها زمانی شروع می‌شود که حرکت طبیعی ماهیچه به شکلی متوقف شود. و الزاماً راجع به فعالیتهای پر تحرکی مانند حرکت آرشه یا بالا رفتن از پله صحبت نمی‌کنیم.

ونینگ ـ روسن، پیشنهاد می‌دهد این کار را تجربه کنید؛ با پاهای صاف روی چوب سخت یا زمین موزاییک شده بنشینید. شصتهایتان را به زمین فشار دهید، و آنها را برای مدت کوتاهی به همین شکل نگه دارید. او خاطر نشان می‌کند: «شما انقباض را تنها در کف پایتان احساس نمی‌کنید، بلکه به زودی عضله‌های ساق پاها و سپس رانهایتان [منقبض می‌شوند.]»
چه اتفاقی می‌افتد؟ شما با فشار دادن ماهیچه به زمین انرژی تولید می‌کنید. انرژی نمی‌تواند آزادانه در زمین سخت حرکت کند؛ پس از طریق ماهیچه‌ها به همان مسیر اولیه باز می‌گردد.
با این کار متوجه شدید که اگر دست آرشه منقبض باشد، دردسر پیدا خواهید کرد.

درست و غلط

پس انقباض دقیقاً چگونه روی دست آرشة ویولن اثر می‌گذارد؟ ونینگ ـ روسن توضیح می‌دهد: «به اولین جلسة درستان فکر کنید، زمانی که آموختید چگونه آرشه را نگه دارید. در آن زمان دستتان روی پاشنة آرشه؛ انگشت شصت در زیر آن و چهار انگشت دیگر در بالای آن، قرار گرفته است. در همین زمان شماـ آگاهانه یا غیر آگاهانه ـ از فشار زیاد روی انگشت کوچکتان مطلع می‌شوید. تصمیم طبیعی که هنرجو در این موقعیت می‌گیرد، این است: «من باید آرشه ویولن را محکم با انگشت کوچکم نگه دارم زیرا این آرشه سنگین است! »
این واضح است؛ اگر شما آرشه را در هوا جلوی خودتان نگه دارید، چوب آرشه مانند بازوی یک اهرم بلند عمل می‌کند و به خاطر کشش جاذبة زمین، هر چه بازوی اهرم بلندتر باشد، احساس سنگینی بیشتری می‌کنیم. شصتتان در انتهای آرشه مانند تکیه‌گاه اهرم یا حمایت‌کننده عمل می‌کند. (انگشت کوچک عملاً قسمت کوتاه انتهای چوب را می‌گیرد. و وزن حقیقی آرشه را مانند افزایش وزن ناشی از طول چوب آرشه، تحمل می‌کند.) به همین دلیل انگشت کوچک، انقباضها را که از طریق مچ به ساعد حرکت می‌کند را توسعه می‌دهد.
اما چه اتفاقی می‌افتد هنگامی که آرشه را پایین روی سیم قرار می‌دهید؟ اکنون سیم به جای شصت [وزن] آرشه را تحمل می‌کند و انگشت کوچکتان می‌تواند آزاد باشد. حتی می‌توانید آن را بالا و پایین ببرید. اکنون کل دستتان آزاد است. (می‌توانید روی قسمت جلوی دست تمرکز کنید، وزن لازم را به چوب آرشه انتقال دهید تا صدایی که می‌خواهید را به دست آورید.)
ونینگ‌ـ روسن می‌گوید: «هنگامی که هنرجو تفاوت احساس دست آرشه روی سیم با احساس آن بالای سیم را درک نمی‌کند، انقباض دست را پس از قرار دادن آرشه روی سیم نیز ادامه خواهد داد. این تداوم انقباض در انگشت کوچک با وزنی که به طرف جلو آرشه انتقال می‌یابد، برابر خواهد بود. بنابراین آرشه با انرژی کم یا بدون انرژی منتقل شده به سیم، روی آن قرار می‌گیرد. و با اصطکاک کم و یا بدون اصطکاک [آرشه] با سیم، نمی‌توان صدای قوی و غنی ساخت. پس هنرجو، باید آگاه باشد که هر کدام از حرکات، آرشه را چگونه شروع می‌کند، و نسبت به انقباض در انگشت کوچک دقت زیادی به خرج دهد. »

ونینگ‌ـ روسن از آگاهانه غلط انجام دادن یک تکنیک، دقیقاً مانند انجام دادن آن در وضعیت صحیح حمایت می‌کند؛ به طوری که بتوانید تفاوتهای [بین آنها را] مشاهده و احساس کنید. او پیشنهاد می‌کند یک خط از اتود فرانتس دلفارت را بنوازید. (مثال ۱)


اولین بار به انگشت کوچکتان اجازه دهید که پس از قرار گرفتن آرشه روی سیم نیز منقبض، باقی بماند. صدای تولید شده را گوش کنید و انقباض را در دستتان احساس کنید.
یک بار دیگر این مثال را بنوازید. اما این بار پس از قرار دادن آرشه روی سیم، لحظه‌ای صبر کنید تا انگشت کوچکتان شل شود. پس وزن را به قسمت جلوی آرشه انتقال دهید. تماس طبیعی (وزن آرشه و دست روی سیم) را حس کنید. نفس عمیقی بکشید و پس از آن آرشه کشیدن را شروع کنید چه تفاوتی در صدای آرشه احساس می‌کنید؟
او می‌گوید: «عملاً حرکتهای آرشه با فعالیتهای طبیعی ماهیچه‌ها هم جهت هستند، ماهیچه‌های بدن بین انقباض و شل شدن در تناوب‌اند تا تمام وظایفی که از آنها خواسته شده را انجام دهند. به همین ترتیب هر کدام از گونه‌های مختلف حرکات آرشه در اثر مجموعة متناوب انقباض و شل شدن هست. »
مثال ۲ را امتحان کنید. این بار با آرشه استکاتو (مقطع) این خط را بنوازید. انقباض در انگشت کوچکتان را حفظ کنید به صدای مصنوعی غیر موسیقایی حرکات مقطع آرشه توجه کنید.
(مثال ۲)


اکنون دوباره مثال ۲ را بنوازید. این بار ابتدا تمام فشارها را از روی انگشت کوچکتان بردارید. ونینگ ـ روسن توصیه می‌کند: «انگشت اولتان را روی آرشه، پیش از نواختن نتهای استکاتو فشار دهید (از انقباض استفاده کنید) و به سرعت هنگامی که حرکات آرشه شروع می‌شود آن را آزاد کنید. تا صدای زنگی خوبی بدهد. برای نواختن هر نت استکاتو به این انقباض و شل کردن انگشت، ادامه دهید. »
شناختن و از بین بردن هر گونه انقباض منفی برای استاد شدن در مهارتهای مختلف آرشه، ضروری است. انقباض بیش از حد در دست حتی می‌تواند باعث جهش آرشه هنگام نواختن آرشه‌های لگاتو شود. سعی کنید آرشه تا حد امکان از روی سیم بلند نشود. پس از هر بار بلند شدن لحظه‌ای آرشه، اطمینان پیدا کنید که دستتان را هنگام بازگشت به سیم منقبض نمی‌کنید.
ونینگ ـ روسن ادامه می‌دهد: «پس از اینکه این احساس را یافتید که از انقباضهای ناخواسته پرهیز کنید، مرحله بعد آموزش شامل انجام حرکتهای جهشی آرشه می‌شود. ایوان گالامیان۳ در کتابش [تحت عنوان] «مبانی نوازندگی و آموزش ویولن»۴ کارکرد و عمل دست‌ آرشه را «بر پایة سیستم جهش» توصیف می‌کند. (حرکت جهشی ضرورتاً نیرو را در جسم متمرکز و بعد آن را رها می‌کند.) برای اینکه پرشهای طبیعی بدن مؤثر باشند، مفاصل و ماهیچه‌ها باید انعطاف‌پذیر باشند. »
ونینگ ـ روسن این تمرین ابتدایی را برای انجام دادن حرکت جهشی دست آرشه توصیه می‌کند: «دست آرشه را در هوا جلوی خودتان نگه دارید و آن را مشت کنید و انگشتان و مچتان را به عقب خم کنید (شکل ۱ الف)

سپس دستتان را آزاد و انگشتانتان را صاف کنید. (شکل ۱ ب)
این تمرین حرکت طبیعی جهش گونه دست راست را به شما نشان می‌دهد. در ضمن دست راست شما در حالت آزاد، وضعیت مناسب برای گرفتن آرشه را دارد.
درک این برداشت از انقباض، آزاد بودن و انعطاف‌پذیری قسمت سخت [کار] است. به محض اینکه آن را یاد گرفتید، می‌توانید تمرینات پیشرفته‌تر را شروع کنید. همانهایی که ونینگ ـ‌ روسن در کتابش آورده و نوشته است: «هر هنرجویی می‌تواند در تعویض آرشة نرم و حرکات پیشرفته‌تر آرشه استاد شود. »
او اضافه می‌کند: «هنرمندان بزرگ به نظر می رسد در نواختن تلاش بی‌وقفه می‌کنند تا هنر خود را به پیش ببرند، دستیابی به این تلاش بی‌وقفه با کسب توانایی در کنترل انقباض و آزادی آرشه‌کشی شروع می‌شود که در نتیجه این امکان را می‌دهد تا انرژی طبیعی حرکات بدن در پیشرفت هنر شخص نقش مهمی داشته باشد. »

[virtuoso]

تاپیک خوبی رو ایجاد کردین مهگام خانم و واقعا این نیاز دیده میشه که در سبک ایرانی به مسئله ی آرشه کشی بیشتر پرداخته بشه.
تاپیک هم که بهش اشاره کردین نکات خوبی رو داشت اما مطالبش بصورت پراکنده بود.

البته من در حدی نیستم که بخوام در این زمینه اظهار نظر کنم اما تا حد توان نکاتی رو که یاد گرفتم عرض می کنم.

به عنوان مقدمه عرض کنم:
ما باید هدف از نواختن رو بدونیم. در یاد گرفتن هر ساز و هر سبکی از موسیقی دو تا مقوله مطرحه: 1- شیوه ی آموزش 2- هدف از آموزش
شیوه های آموزشی ویلن ایرانی یا همون شیوه های آموزشی این ساز در سبک موسیقی ایرانی شامل متدهاییست که توسط اساتیدی مثل مرحوم خالقی، بهارلو و ... تدوین شدن. که البته در ادامه ، آموزش ردیف موسیقی ایرانی برای ساز ویلن که توسط استاد صبا تدوین شده و بسیار مفصل هم هست آموزش داده میشه... متد آموزشی استاد خالقی که دارای ظرایف و دقایق زیادی هم هست، بر پایه ی متدهای کلاسیک نوشته شده ولی نگاهی به موسیقی ایرانی هم داره ... بطوری که سعی شده تکنیک های موسیقی ایرانی هم در درس ها گنجانده بشه.
(نکته ای که اینجا باید به اون اشاره کرد اینه که متد آموزشی واقعا اهمیت داره اما نوع آموزش متد مهم تر هست... یعنی دو استاد به دو شکل میتونن متد استاد خالقی رو تدریس کنن بطوری که یکی بهتر و یکی بدتر تدریس کنه.)

و اما مسئله ی مهم تر هدف از یادگیری ویلن به سبک ایرانی هست... ما باید هدفمون نوآوری باشه نه صرفا تقلید ... (اساتیدی مثل یاحقی، ملک، بدیعی و ... متد آموزشی ویلن رو پیش استادی مثل ابوالحسن خان صبا یاد گرفتن اما هر کدوم سبک منحصر بفرد خودشون رو داشتن و هیچکدوم صرفا تقلید نمی کردن ... اما امروزه می بینیم اکثر نوازنده ها با اینکه توانایی های زیادی دارن اما صاحب سبک نیستن و نوآوری خاصی نمی کنن که این قضیه دلایل مختلفی داره که انشاا... توی یه فرصت مناسب به بررسی اونا می پردازیم)

در عین اینکه پنجه ی هر یک از اساتید شیوایی و شیرینی خاصی داشت اما باید توجه کرد که تفاوت در آرشه کشی هم باعث شده که نوازندگی هر کدوم از اساتید حال و هوای خاص خودش رو داشته باشه.
آرشه های بلند و کشیده ی استاد بدیعی با تسلط خاصی که ایشون داشتن یک حس رو منتقل می کنه و آرشه های لطیف و طولانی استاد یاحقی یک حس رو... در واقع هر کدوم با توجه به سبک و نوع حسشون از یه سری تکنیک ها بیشتر استفاده می کردن...
حتی در مورد شخصی مثل استاد ملک که معمولا گفته میشه توجه کمتری به آرشه کشی، نسبت به انگشت گذاری داشتن، باید عرض کنم که آرشه کشی ایشون دارای ظرایف خاصی بود ... تعویض سریع آرشه های راست و چپ، ایجاد آکسان ها و تاکیدات شفاف و قوی، استفاده ی ماهرانه از سر آرشه و ... از ویژگی های آرشه کشی ایشون بود...
پس ما می بینیم که هر کدوم با توجه به حس خودشون جملات موسیقایی رو با استفاده از مهارت هایی که در آرشه کشی و انگشت گذاری داشتن، بیان می کردن. پس نیاز هست که هنرجویان ویلن ایرانی، در کنار تکنیک های انگشت گذاری، تکنیک های مربوط به آرشه رو هم بخوبی یاد بگیرن تا بتونن با کمک اونا احساس خودشون رو در قالب نت ها بیان کنن.

یک اشتباه متداول:
عده ای فکر می کنن برای نواختن ردیف موسیقی ایرانی و جملات آوازی نیازی به تکنیک های آرشه کشی وجود نداره ... (اصطلاحا فقط نیازه که آرشه صدا رو ایجاد کنه و تمام بار تکنیکی روی پنجه اس) ... این یک اشتباه متداول هست.
در اجرای قطعات آوازی و گوشه ها، با استفاده از تاکید روی نت ها (آکسان) ، مقطع نوازی (استاکاتو) ، نوانس ها (شدت و ضعف صدا ... کرشندو و دکرشندو) ، سرعت تعویض آرشه (سرعت نواختن آرشه های دتاشه) ، استفاده از تمام طول آرشه برای اجرای گروهی از نت ها همراه با تکیه ها و تزئینات، آرشه کشی های سریع و تعویض سیم و خیلی تکنیک های دیگه میشه حالات و حس های گوناگون رو ایجاد کرد که تمام این ها وابسته به قدرت آرشه کشی نوازنده اس (با دیدن اجرای اساتیدی مثل بدیعی، ملک، زندگانی، یا حقی و ... میشه این رو به خوبی احساس کرد)

اهمیت آرشه کشی در نواختن چهارمضراب ها، پیش در آمد ها و رنگ ها که دیگه بر هیچکس پوشیده نیست (البته ممکنه در ادامه در مورد اون هم صحبتی بکنیم)

بنابراین می بینیم که اهمیت آرشه کشی در ویلن نوازی به سبک ایرانی کم نیست... و نباید عدم اجرای پر احساس هنرجویانی مثل این حقیر و ضعف در آرشه کشی این تصور غلط رو ایجاد کنه که آرشه کشی در موسیقی ایرانی اهمیت چندانی نداره.

امیدوارم فرصتی پیش بیاد و بتونم در ادامه بیشتر در مورد اهمیت آرشه کشی در ویلن نوازی به سبک سنتی خدمتتون عرض کنم.

[virtuoso]

سلام عرض می کنم خدمت دوستان و سروران عزیز. قصد دارم مجددا نکاتی در مورد آرشه کشی در ویلن نوازی به سبک ایرانی رو خدمتتون عرض کنم. توجه شما عزیزان رو به چند مثال جلب می کنم:

1- [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

2- [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

3- [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

(امیدوارم روح این اساتید قرین رحمت و آرامش باشه)
البته نمونه های بسیار زیاد دیگه ای هم بود که میشد در اینجا مطرح بشه ...

خب طبیعتا پنجه ی هر سه استاد تفاوت های آشکاری با هم داشته و قطعا بخش عظیمی از تفاوت در سبک این اساتید مربوط به نحوه ی انگشت گذاری اون هاست اما در اینجا هدف، پرداختن به تفاوت در آرشه کشی این اساتید بزرگوار هست:

1- در نمونه اول (یک اثر بسیار زیبا از شادروان استاد سیاوش زندگانی) آرشه های دتاشه بسیار سریع و تعویض سیم های نرم و روان رو میشه به وضوح دید. در ابتدای قطعه یک آرشه خشک کشیده میشه و آرشه از روی سیم ها بلند میشه و این موضوع چندین بار تا پایان قطعه تکرار میشه اما در میانه های جمله ها شاهد آرشه های نرم و پیوسته با استفاده از انعطاف مچ و انگشتان هستیم. در این قطعه استاد زندگانی تقریبا از تمام طول آرشه استفاده می کنن که باعث میشه صدا حجم خوبی داشته باشه. در بخش هایی از این قطعه با کم کردن فشار و سرعت آرشه ، شدت صدا کم میشه.

2- یک نمونه از قطعات زیبای مرحوم استاد ملک هست. همونطور که در پست قبل عرض کردم معمولا میگن سبک استاد ملک ، „پنجه محور” هست اما نرمی مچ در آرشه کشی باعث میشه که جملاتی پر از آکسان و زیبا مختص سبک نوازندگی خود استاد ملک در این قطعه شنیده بشه. ایشون تبحر خاصی در استفاده از نیمه ی بالایی آرشه داشتن و بسیار نرم آرشه می کشیدن. (بعد از دقیقه ی اول این قطعه شما به وضوح میتونید استفاده از مچ در آرشه کشی ها آکسان دار رو مشاهده کنید.) ... عده ای اعتقاد دارن که استفاده نکردن از تمام طول آرشه یکی از ضعف های نوازندگی استاد ملک بوده اما باید عرض کنم که سبک ایشون و حس نوازندگی ایشون ایجاب می کرده که بیشتر از سر آرشه استفاده کنن. هیچکس نمی تونه با استفاده از تمام طول آرشه (بخصوص ته آرشه) به سبک استاد ملک بنوازه

3- این تکنوازی، یکی از کارهای بسیار معروف شادروان استاد بدیعی هست (بصورت بداهه و تمرینی نواخته شده). ایشون تبحر بسیار زیادی در آرشه کشی داشتن و توانایی زیادی در نواختن به سبک کلاسیک هم داشتن (ایشون تحت نظر اساتید سبک کلاسیک بسیاری از تکنیک های ویلن نوازی رو آموختن)
استفاده از تمام طول آرشه، ایجاد سونوریته ی بسیار خوب، نواختن آرشه های دتاشه ی بسیار سریع و یکنواخت و ترموله های شمرده و تمیز، مهارت در استفاده از سر و ته آرشه (توجه کنید که ایشون بسیار خوب از ته آرشه برای تاکید بر روی بعضی از نت ها استفاده می کردن) ، نواختن آرشه های نرم و خیلی تکنیک های دیگه باعث شده نوازندگی استاد بدیعی الگوی بسیاری از نوازندگان ایرانی باشه.

البته تحلیل بنده قطعا خیلی ناقص هست. از اساتید و دوستان عزیز خواهش می کنم اگه نکته ی دیگه ای توی این ویدئوها دیدن حتما مطرح کنن یا عرائض بنده رو تصحیح کنن. ممنون

انشاا... در آینده بیشتر در مورد آرشه کشی در ویلن ایرانی خواهم نوشت.
شاد و پیروز باشید.

[mahgam]

سپاس آقای احمدی عزیز و مهربان از وقتی که می گذارید، و انقدر با حوصله و دقت و به خوبی توضیح می دهید.
حق یارتون دوست نازنین.

[virtuoso]

سپاس آقای احمدی عزیز و مهربان از وقتی که می گذارید، و انقدر با حوصله و دقت و به خوبی توضیح می دهید.
حق یارتون دوست نازنین.

خواهش می کنم، کاری نکردم