تاريخچه ي عود يا بربط

***nvidia*** · Wednesday 29 November 2006

عود یا بربت سازی است ایرانی که در اوایل اسلام به کشورهای عربی ر�? ته و جانشین سازی به نام «مزهر» شده است. ظاهراً اعراب سازی شبیه عود داشته اند که سطح آن را با پوست بز می پوشاندند و چون به ساز ایرانی بربت دست یا�? تند، که سطح این ساز چوبی بود آن را عود نامیدند (عود در عربی به معنی چوب است) عود در اکثر رسالات و نسخ خطی �? ارسی به عنوان اشر�? و مکمل آلات ذوات الاوتار یا شاه سازها معر�? ی می شود.
تاریخ صحیح و مستندی از پیدایش این ساز و مخترع آن در دست نیست، آنچه به دست آمده روایت و نقل قول از قدما و صاحب نظران می باشد. این ساز در دوره ساسانیان بیش از همه متداول بوده است. بعضی بر این عقیده بوده اند که باربد هنرمند زبردست دربار خسروپرویز که تبحر �? وق العاده ای در نواختن بربت داشته این ساز را اختراع کرده و نام خود را روی آن گذاشته، سپس به مرور زمان واژه باربد تبدیل به بربت شده بعدها نام عود به خود گر�? ته است. همچنین چون اعراب عود را «العود» می نوشته اند این ساز پس از اینکه به اروپا برده شد و نام لوت بر آن نهادند. در �? رانسه Luth، در انگلیس Lute، نگارش می شود. عده ای اختراع بربت را به �? یثاغورت یونانی و گروهی به �? ارابی �? یلسو�? ایرانی و دیگر دانشمندان و �? یلسو�? ان نسبت می دهند. در رساله بهجت الروح عود را از ابداعات بوعلی سینا به حساب آورده است و عده ای نیز هم بر این اعتقادند که چون پشت و دسته این ساز شبیه مرغابی است لذا بربت نیز در لغت یعنی پشت مرغابی «بط به معنی مرغابی» نامیده شده. به هر جهت ساز عود پس از اسلام از اسپانیا گر�? ته تا سراسر شمال قاره آ�? ریقا و هند همه جا مورد است�? اده نوازندگان بوده است.
ساختمان �? یزیکی عود :
ویژگی های ظاهری وساختاری:
شکل ، این ساز گلابی شکل دارای شکمی بزرگ و دسته آن بسیار کوتاه است به طوری که قسمت اعظم طول سیم ها در امتداد شکم قرار گر�? ته است. سطح رویه از جنس چوب که بر آن پنجره های مشبک است و سه گل ساز به طور متقارن نسبت به هم وجود دارد و کاسه به صورت ترکه ای ساخته می شود.
عود �? اقد دستان و خرک ساز کوتاه و تا اندازه ای کشیده است. عود دارای 10 سیم یا 5 سیم ج�? تی است. سیم های ج�? تی با هم هم صدا کوک می شوند و هر کدام گوشی مخصوص به خود را دارند. سیم اول تا پنجم نت های دو، سل، ر، لا، سل است. سیم بم سل پایین معمولاً نقش واخوان را دارد و گاه این سیم ج�? ت نیست.
گوشی ها کاملاً به عقب خمیده است و در اطرا�? جایگاه بر روی دسته مستقر می باشد. سیم بست روی قسمت تحتانی بدنه طنین قرار دارد و خود �? ونکسیون خرک را بر عهده می گیرد.
عود توسط مضراب نواخته می شود که قبلاً از جنس پر عقاب یا طاووس بود ولی هم اکنون عموماً از مضراب های پلاستیکی است�? اده می شود.
عود معمولاً در سه اندازه کوچک، بزرگ و متوسط ساخته می شود. عودی که اکنون در ایران می باشد نسبت به سازهای عربی دارای کشیدگی بیشتر و دسته ای بلندتر است. عود کشورهای عربی دارای کاسه بزرگ، عودهای ترکیه کاسه کوچک و عودهای ایران در اندازه متوسط است. در ایران دو نوع قالب برای این ساز در نوع ایرانی اش موجود است: قالب قنبری و قالب نریمان
قالب عود قنبری:
قدری از عود کوچک تر و ت�? اوت های کوچکی با عود دارد و �? قط دارای 10 سیم و گوشی می باشد.
قالب عود نریمان:
همان قالب عود عربی را دارد قدری کوچکتر می باشد و ایرانی شده است.
خصوصیات ساز:
عود بم ترین ساز بین سازهای ایرانی است. نت نویسی آن با کلید سل است که صدای آن عملاً یک اکتاو بم تر از نت نوشته شده حاصل می گردد. صدای عود گرم جذاب ،غم انگیز و نسبتاً قوی است. در دو نقش تکنواز و همنواز به خوبی بر می آید. در موسیقی سنتی برای تکنوازی آوازها و گوشه های اصیل ایرانی قابل است�? اده می باشد و صدای عود به زیبایی روی صدای انسان سوار می شود. در صورت وجود بربت در ارکستر، پشتوانه خوبی از نظر صدای باس برای ارکستر به وجود می آورد و به خوبی خلاء و کمبود صداهای بم را پر می کند، ولی چون صدایی بسیار لطی�? و ملایم دارد برای شنیدن ظرای�? نوازندگی احتیاج به صدا برداری بهتر و قوی تر نسبت به سایر سازها دارد.
اصولاً در ارکستر سازهایی که صدای زیر تولید می کنند صوت بیشتری هم دارد.
عود به علت نداشتن پرده در انواع ارکسترها و موسیقی ها قابل است�? اده است و بسیاری از آهنگ ها و پاساژها و آرپژها را می تواند با سرعت بالایی اجرا کند در سبک ها ی مختل�? (جز، �? لامنکو،...) وسعت صدادهندگی عود بین (5/1 تا 2) اکتاو است با تغییرات در سیم ها می توان وسعت صدای آن را به 2 اکتاو و 5 نت ا�? زایش داد. زیرا عود دارای 12 گوشی می باشد که به طور معمول روی 10 عدد از آنها سیم بسته می شود.
اجزای عود:
ص�? حه- کاسه- سیم گیر- شبکه(خورشیدی)- سیمها- دسته- شیطانک- گوشی ها- سرپنجه- پل های زیر ص�? حه- مضراب