زندگينامه: علينقي وزيري (1266-1358)

[akanani]

استاد ‌علي‌نقي‌ وزيري‌‌‌ موسيقيدان‌ و پايه‌گذار موسيقي‌ جديد ايران در سال‌ ‌1266‌ به‌ دنيا آمد و از ‌14‌سالگي‌ با موسيقي‌ آشنا شد.
وي‌ در ‌31‌ سالگي‌ به‌ مدت‌ ‌5‌ سال‌ در پاريس‌ و برلين‌، به‌ تحصيل‌ و تجربه‌ در علوم‌ متعارف‌ موسيقي‌ غرب‌ پرداخت‌‌.
وزيري‌ در ‌1302‌ که‌ به‌ ايران‌ بازگشت‌‌ مدرسه‌ عالي‌ موسيقي‌ را تأسيس‌ کرد و به‌ چاپ‌ کتاب‌هاي‌ متعدد و کنسرت‌ها و ضبط صفحات‌ گرامافون‌ اقدام‌ کرد.
در اين‌ فرصت‌‌ به‌ تحقيق‌ در زمينه‌ موسيقي‌ پرداخت‌ و هيئت‌ علمي‌ دانشگاه‌ تهران‌ پس‌ از مدتي‌ وي‌ را به‌ عنوان‌ استاد کرسي‌ هنر و زيباشناسي‌ به‌ تدريس‌ در دانشگاه‌ مأمور کرد.
وزيري‌ پس‌ از شهريور ‌1320‌ به‌ رياست‌ اداره‌ موسيقي‌ کشور و مجله‌ موسيقي‌ و اداره‌ راديو مشغول‌ شد‌ اما چون‌ با کارشکني‌ها مواجه‌ شد به‌ دانشگاه‌ برگشت‌ و تا پايان‌ زندگي‌ به‌ تدريس‌ پرداخت.
وزيري اولين‌ پايه‌گذار و پدر موسيقي‌ جديد ايران‌ پس‌ از انقلاب‌ مشروطه‌ است‌ و بايد او را پايه‌گذار موسيقي‌ جديد ايران‌ دانست.
وزيري‌ در ساختن‌ و پرداختن‌ نخستين‌ سرود ملي‌ جمهوري‌ اسلامي‌ ايران‌ نيز فعاليت‌ کرد و قطعاتي‌ مانند اي‌ وطن‌‌ خاک‌ ايران‌ و نيز مارش‌ ظفر را ساخت.
استاد وزيري‌ همچنين‌ نخستين‌ کتاب‌ در رشته‌ موسيقي‌ ايراني‌ به‌ شيوه‌ علمي‌ را با نام‌ ‌شيوه‌نامه‌‌ تار نوشته‌ است.
استاد علي‌نقي‌ وزيري‌ سرانجام‌ در 18 شهريور سال 1358، در ‌92‌ سالگي‌ درگذشت‌‌.

منبع : همشهری آن لاین

[Leon]

نيمای موسيقی ايران

محمود خوشنام



چهارشنبه هجدهم شهريور، بيست و پنجمين سالگرد درگذشت علينقی وزيری پايه گذار موسيقی علمی در ايران و بنيانگذار نخستين مدرسه موسيقی ايران است.
در نخستين سالهای قرن جاری خورشيدی که نسيم تجدد و تازگی در جامعه ايران نيز وزيدن می گرفت، و کمابيش همزمان با نيما که به آرامی پرچم شعر نو را بر می افراشت، مردی ديگر، با انديشه های نو آورانه، در عرصه موسيقی سر بر می آورد . مردی توانا در موسيقی سنتی و دانای موازين موسيقی بين المللی.
علينقی وزيری را که به سبب مشغله های پيشين نظامی (در سالهای پس از مشروطيت) کلنل ناميده می شد، در واقع می توان نيمای موسيقی ايران به شمار آورد.
البته جوانه های نوگرائی را می توان پيش از او مثلا در آثار عارف و درويش خان رديابی کرد. ولی اينگونه نوگرائی ها در همان محدوده تنگ سنت پيش می آمد و توانايی و جرئت شکستن اين محدوده را نداشت.
علينقی وزيری در سال 1266 از پدری نظامی و مادری اهل فرهنگ در تهران زاده شد. به توصيه پدر وارد فوج قزاق شد و کار را با شيپور نوازی آغاز کرد. سازی که باب طبع او نبود و در آينده ای نزديک جای خود را به تار داد.
وزيری ابتدا نوازندگی تار را نزد دايی خود فرا گرفت و سپس پايش به محضر استادان زمانه، آقاحسينقلی، ميرزا عبدالله و درويش خان باز شد.

علينقی خان به موازات فراگيری موسيقی سنتی نزد يکی از آموزگاران نظامی با مقدمات موسيقی بين المللی نيز آشنا شد و اين آشنائی را در مدرسه سن لوئی نزد يک کشيش فرانسوی تقويت کرد و سی ساله بود که کناره گيری از همه مشغله های نظامی و غير نظامی رهسپار فرنگ شد که فراگيری های پراکنده اش را به سامانی برساند.
وزيری دو سال در برلين و سه سال در پاريس بسر برد و علاوه بر تحصيل در زمينه موسيقی علمی در دو رشته تئاتر و زيبائی شناسی نيز به مطالعه پرداخت.
وزيری در سال 1302 با دستی پر به ايران بازگشت و بلافاصله نخستين مدرسه موسيقی ملی را در تهران بنياد کرد و يک سال بعد برای جلب نخبگان و روشنفکران„کلوب موزيکال” را پديد آورد و باز يک سال بعد به ياری هنرآموزان و و هنرجويان مدرسه، ارکستری را به وجود آورد که بتواند آفريده های نو آورانه او و ديگران را اجرا کند.
وزيری در سال 1307 به رياست „مدرسه موسيقی دولتی” برگزيده شد که از „رسته موسيقی نظام دارالفنون” جدا شده بود.
او طی شش سال مسئوليت خود فضائی مساعد برای همزيستی موسيقی ملی و بين المللی در مدرسه ای که اينک „هنرستان عالی موسيقی” ناميده می شود، فراهم آورد و پس از شهريور 1320 برای يک دوره پنجساله ديگر به رياست هنرستان برگزيده شد و پس از آن به دانشگاه تهران منتقل شد و سالها به تدريس زيبائی شناسی پرداخت.
انديشه ها

بر خلاف آنچه مخالفان وزيری می گويند، او هرگز سر دشمنی با موسيقی سنتی نداشت. از قضا همه تلاش او در اين بود که زنگار ملال و تکرار را از بدنه موسيقی ايران بزدايد و گوهره آن را به شيوه ای شايسته جلوه گر سازد.
برای اين کار او بهره گيری منطقی از آن دسته از تمهيدات موسيقی بين المللی را توصيه می کرد که به محتوای موسيقی ملی آسيب نمی رسانند.
در عمل نيز نيز خود همينگونه شگردها را در آهنگسازی به کار می گرفت تا سازگاری آنها را با موسيقی ملی نشان بدهد.
وزيری ولی برای تحقق انديشه های خود بايد در دو جبهه - با دو تفکر متضاد- می جنگيد. جبهه نخست را سنت پرستان افراطی پديد آورده بودند. آنها هيچ حرف و حرکتی را خلاف آنچه استادان تا به حال گفته اند و نواخته اند، نمی پذيرفتند. حتی کتابت موسيقی را به شيوه بين المللی خلاف شان و ارزش موسيقی سنتی به شمار می آوردند.
در جبهه دوم موسيقی آموختگان از فرنگ برگشته ای سنگر گرفته بودند که موسيقی سنتی را واپسمانده و بی ارزش ارزيابی می کردند و به پيروی از تمايل دور از روشنفکرانه در اين انديشه بودند که با آموزش و پرورش موسيقی بين المللی و گسترش همه جانبه آن به مرور موسيقی سنتی را از دور خارج سازند.
ارکستر مدرسه عالی موسيقی در سال 1304 به سرپرستی کلنل علينقی وزيری

وزيری در اين ميان، انديشه افراطی هيچيک از اين دو گروه را نمی پذيرفت. او موسيقی ملی را دل انگيزترين بخش ميراث فرهنگی ايران به شمار می آورد و همه کوشش خود را برای بهتر جلوه گر ساختن آن و اعطای زبانی جهان فهم به آن، به کار می بست.
وزيری برای رفع مشکل „ربع پرده” که بزرگترين مانع برای بهره ور شدن موسيقی سنتی از شگردهای تکنيک بين المللی به شمار می آيد گام „اعتدال يافته” ويژه ای را پيشنهاد کرد.
با پيروی از اين طرح و با کمی تساهل در ارزشهای مطلقا فيزيکی فواصل، گام ايرانی به 24 بخش مساوی تقسيم می شود و کار آهنگسازی چند صدائی را آسان می کند.
آثار
از علينقی وزيری آفريده های زيبائی به يادگار مانده است، هم برای ساز تنها، هم برای ارکستر و هم در قالب تصنيف و درام موزيکال و اپرت.

„دخترک ژوليده” (چهارگاه) ، ژيمناستيک موزيکال(دشتی) و بندباز(ماهور) که از ارزشهای ويژه آهنگسازی برخوردارند، در اجرا، توانائی های بسيار از نوازنده می طلبند.
از ميان آثار ارکستری وزيری می توان از „کاروان” در دشتی و ترانه „خريدار تو” در ماهور ياد کرد که اين دومی گمان می رود نخستين ترانه ای باشد که با صدای غلامحسين بنان شنيده ايم.
دو اپرت „گلرخ” و„شوهر بدگمان” ، دو تابلو موزيکال „نيمه شب” و „قاليچه کرمان” و دو درام موزيکال „جدائی” و „دختر ناکام” از آفريده های صحنه ای وزيری به شمار می آيند.
او علاوه بر اين شماری سرودهای ميهنی نيز ساخته که معروفترين آنها سرود „ای وطن” است که با صدای روح انگيز همچنان در فهرست بهترين سرودهای ايرانی قرار دارد.
مهم ترين کار تاليفی وزيری „موسيقی نظری” نام دارد که در آن به تئوری موسيقی و برخی شگردهای آهنگسازی پرداخته است. „دستور تار” در دو چاپ، „دستور ويولن” و „سرودهای مدارس” از ديگر تاليفات اوست.
وزيری گذشته از آنچه گفته شد، نوازنده برجسته ای نيز بود در بداهه نوازی نو آورانه تار همتا نداشت.
ايرج ميرزا در وصف وزيری در منظومه معروف „زهره و منوچهر” از زبان زهره گفته است:
" من کلنل را کلنل کرده ام / پنجه او رهزن دل کرده ام
نام مجازيش علی النقی است / نام حقيقيش ابوالموسيقی است"

[arian]

بخش مهمي از آثار علينقي وزيري به‌دست آمد تعداد زيادي از دست نوشته ها، پارتيتورها و خاطرات علينقي وزيري، از پايه‌گذاران موسيقي نوين ايران که از وجود آنها اطلاعي در دست نبود، پيدا شد . قرار است اين آثار پس از ترميم موارد آسيب ديده براي حفاظت و نمايش به موزه آواها و نواهاي شيراز که هم اکنون مديريت آن بر عهده ايکوم(کميته ملي موزه هاي ايران) است، منتقل شود و کميته بخش قابل انتشار اين آثار را نيز منتشر کند.
علينقي وزيري
خبرگزاري ميراث فرهنگي_فرهنگ و هنر_بيش از دو هزار صفحه شامل دست نوشته ها، پارتيتورها، خاطرات و برنامه هاي کلاس هاي „علينقي وزيري” پيدا شد.
„پيمان سلطاني” ، رييس کارگروه موسيقي ايکوم در گفت و گو با ميراث خبر با بيان اين مطلب افزود:« حدود دو ماه پيش، فردي به ما مراجعه کرد و از وجود اين آثار خبر داد. ما نيز اين قضيه را پيگيري کرديم و پس از بررسي آنها و با شرط اينکه آنها را در محل مناسبي مثل موزه نگهداري کنيم، اين آثار به ما سپرده شد. »
وي ادامه داد:« قرار است اين آثار پس از ترميم موارد آسيب ديده براي حفاظت و نمايش به موزه آواها و نواهاي شيراز که هم اکنون مديريت آن بر عهده کميته ملي موزه هاي ايران(ايکوم) است، منتقل شود. علاوه بر اين کميته قرار است بخش قابل انتشار اين آثار را نيز منتشر کند. »
به گفته سلطاني با وجود آنکه وزيري در دوره نزديکي به ما زندگي مي‌کرده است، زماني که از او صحبت مي شود، نت يا پارتيتورهاي بسياري کمي از او به جا مانده و بسياري از نوشته هاي او براي تحقيق و استفاده از آنها موجود نبود.
رييس کارگروه موسيقي ايکوم در پاسخ به سوال CHN که چرا اين آثار تاکنون در دسترس نبوده اند، عنوان کرد:« بخش زيادي از آثار مرحوم وزيري در اختيار „حسين علي ملاح” خواهر زاده ايشان که خود نوازنده و آهنگساز نيز بود، قرار داشت. پس از مرگ آقاي ملاح ، همسر ايشان با اعضاي خانواده وزيري و ملاح قطع ارتباط مي کنند. همسر آقاي ملاح با مراجعه محققان و علاقه‌مندان متعدد، تا امروز حاضر نشده اند اين آثار را در اختيار کسي قرار دهند. بنابراين نوشته ها تاکنون بدون تکليف باقي مانده اند و معلوم نيست در چه وضعيتي به سر مي برند. »
علينقي وزيري،يکي از پايه گذاران موسيقي نوين در ايران، معروف به „کلنل” ، نهم مهرسال 1265 در تهران متولد شد.
مادرش بي بي خانم استرآبادي، از نخستين بنيانگذاران دبستان هاي دخترانه در ايران بود و پدرش موسي خان مير پنج.
وي نزد دايي خود حسينعلي خان ، به فرا گرفتن تار پرداخت و به توصيه او ، نواختن ويلن را هم آغاز كرد . مدتي هم نزد درويش خان به تعليم گرفتن تار مشغول شد و از شاگردان ممتاز آقا حسينقلي و درويش خان شد .
وي در سن 31 سالگي به مدت 5 سال در پاريس و برلين، به تحصيل و تجربه در موسيقي غرب پرداخت و در سال 1302 به تهران بازگشت و مدرسه عالي موسيقي را پايه گذاري کرد و به چاپ کتاب هاي متعدد، برگزاري کنسرت و ضبط صفحات گرامافون پرداخت.
وي طي اين مدت به تحقيق در زمينه موسيقي پرداخت و پس از مدتي استاد هنر و زيباشناسي دانشگاه تهران شد. وزيري پس از شهريور 1320 به رياست اداره موسيقي کشور و راديو مشغول شد، اما به دليل کارشکني ها به دانشگاه بازگشت و تا پايان زندگي به تدريس مشغول شد.
علينقي شاگرداني را تربيت كرد كه هر يك از آنهادر موسيقي ايران از استادان فن شدند كه از ميان آنها مي توان : ابوالحسن صبا ، روح الله خالقي ، موسي معروفي ، جواد معروفي ، حسين ملاح و فروتن راد را نام برد .
وزيري در ساختن و پرداختن مارش هاي ملي و ميهني زحمات فراواني كشيد و قطعاتي مانند : „خاك ايران” ، „اي وطن” ، „مارش ظفر” را ساخت و بعد از عارف نخستين كسي بود كه موسيقي ايران را از انزوا بيرون آورد و در دسترس عامه به طور علمي قرار داد .
نوشته هاي وزيري را مي توان به چند بخش تقسيم کرد؛ آثار بي آواز : به سوي تخت ، مارش ظفر ، مارش ايران ، مارش اصفهان ، بند باز ، دخترك ژوليده ، حاضر باش ، ژيمناستيك موزيكال ، دزدي بوسه ، رقص دختر من و تنها اثر سنفنيك موسوم به سنفوني شوم و آخرين اثر ايشان به نام سنفوني نفت. موسيقي با آواز : اين بخش تشكيل مي شود از سرودها و ترانه ها مانند : سرودهاي پاينده ايران ، سرود مهر ايران و آهنگهايي كه روي شعر شاعران متقدم نهاده است ، مانند : خريدار تو ، شكايت ني ، نيمشب ، و غيره . اپرت ها(نمايش آهنگدار) ، مانند : اپرت دايي كچل ، اپرت گلرخ ، اپرت شوهر بدگمان و غيره . نمايشنامه ها ، مانند : خانم خوابند و نمايشنامه تشك پر غو.
علينقي وزيري در 18 شهريور 1358 در سن 92 سالگي در تهران درگذشت.

[bardyaa]

بالاخره، 1265 یا 1266؟

انگار 1266 معقول‌تر باشه؛ چون انگار همه قبول دارن که در 1358، 92 سالشون بوده.