حافظ در آئينه موسيقی كلاسيک

[Leon]

حافظ در آئينه موسيقی كلاسيک

بهار نوائي
روزنامه نگار مقیم آلمان


هولگر فالک از گروه حافظهولگر فالک، اشتفان گاير و فرشاد محمدی، گروه حافظ را در ژوئن ۲۰۰۶ با هدف بکارگيری اشعار حافظ در موسيقی سنتی ايرانی، موسيقی تلفيقی و همچنين بازخوانی آوازها و ليدهای ساخته شده توسط آهنگسازان دوره های کلاسيک و رمانتيک پايه گزاری کردند.
گروه حافظ که با ايده و ابتکار هولگر فالک (Holger Falk) خواننده اپرای آلمانی و با همکاری نوازندگان و آهنگسازان آلمانی و ايرانی شکل گرفته است، اولين کنسرت خود را در شهر دوسلدورف آلمان برگزار کرد.
در اين کنسرت سنتور فرشاد محمدی در کنار پيانوی اشتفان گاير(Stefan Geier) و تنبک و دف بابک ماسالی، هولگر فالک و مريم *****ی را در خواندن اشعار حافظ به زبان فارسی و آلمانی همراهی کرد.
انديشه تشکيل گروه حافظ به زمانی باز می گردد که هولگر فالک، در بين „ليدهای” يوهانس برامس که قطعات آوازی با لهجه محلی آلمانی هستند، به اشعار حافظ برخورد می کند.

او که تا اين زمان هيچ شناختی از حافظ نداشته مصمم می شود که از اين شاعر ايرانی اطلاعات بيشتری بدست آورد. او می گويد:
به نظر من گفتگوی دو نفر ايرانی و آلمانی به زبان حافظ که زبان مشترکی برای آنها شده، يک احساس دوستانه ای بوجود می آورد. در اين گروه ما به زبان همديگر آواز می خوانيم


مريم *****ی از گروه حافظ


„من حافظ را از طريق” يوهانس برامس„آهنگساز آلمانی قرن ۱۹ شناختم . برامس در اثر (Opus) شماره ۵۷ خود ليدهای زيبائی تصنيف کرده که اين ليدها براساس اشعار حافظ و با ترجمه” فريدريش داومر„(Friedrich Daumer) است. در آن زمان من هيچ شناختی از اين شاعر توانا نداشتم و از اين بابت خيلی شرمنده هستم. اما مصمم شدم که حافظ را بهتر بشناسم و تا امروز توانسته ام حدود ۵۰ ليد از آهنگسازان بنام مثل برامس، شوبرت، شومان، ريچارد اشتراوس، هوگو ولف، ويکتور اُو‌‍ٍْل من، کارول شيمانوفسکی و تعدادی ديگر از آهنگسازان که همگی بر اساس اشعار حافظ ساخته شده اند پيدا کنم.”
هولگر فالک پس از آشنائی با حافظ و شيفتگی به اين شاعر ايرانی تصميم می گيرد آوازها و ليدهای آلمانی را بازخوانی و با استفاده از موسيقی تلفيقی ايران و آلمان قطعات جديدی بر اساس اشعار حافظ اجرا نمايد.
با اين انديشه، او در جستجوی فردی مسلط به موسيقی کلاسيک و موسيقی سنتی ايرانی با „فرشاد محمدی” آهنگساز و نوازنده سنتور آشنا می شود.
فرشاد محمدی که علاوه بر نوازندگی سنتور، آهنگسازی قطعات موسيقی سنتی ايرانی و موسيقی تلفيقی گروه را بر عهده دارد در باره همکاری خود با گروه حافظ چنين می گويد:
„تشکيل گروه حافظ زمانی بود که آقای هولگر فالک ايده خود را برای تلفيق ليدهای آلمانی، که با الهام از اشعار حافظ و ترجمه گوته ساخته شده اند، با موسيقی سنتی ايرانی با من در ميان گذاشت. ايشان چون از موسيقی ايرانی شناخت چندانی نداشت، ترجيح می داد از فردی مسلط به موسيقی کلاسيک و ايرانی کمک بگيرد. برای من اين ايده بسيار جالبی بود چون قبلا با موزيسين های کلاسيک غربی مثل” ديويد پارسونز„همکاری داشتم اما همکاری های قبلی هيچگاه بخاطر يک سبک يا يک شخص نبود و با وجوديکه سعی می کرديم موسيقی غربی را به شرقی متصل کنيم اما هميشه يک فضای فاصله دار بين موسيقی ايران و موسيقی غربی احساس می کردم. اما الان احساس می کنم که وجود حافظ باعث شده که فضای موسيقی دو کشور به يکديگر نزديک شود.”
اجرای ليدهای آلمانی در گروه حافظ، با نوازندگی پيانو توسط اشتفان گاير همراه است. او علاوه بر تبحر در نوازندگی قطعات کلاسيک، به آسانی قادر به اجرای قطعات موسيقی ايرانی و موسيقی تلفيقی است.
از نظر او حافظ يک نابغه الهام بخش است که انسانها را از هر فرهنگی شيفته خود می کند:

اشتفان گاير از گروه حافظ
„خيلی سخت است که کسی با نبوغ حافظ که سالها آدمها را شيفته خود کرده و به آنها الهام داده را توصيف کرد. بديهی است که جايگاه معنوی حافظ در درجه اول در موسيقی سنتی ايرانی ست، ولی بدون شک اشعه نور چنين شاعر نابغه ای تا دور دستها هم می تابد. اگر زبان و موسيقی ايرانی برای شعر حافظ مثل خانه او باشد، طبيعی است که چنين شاعری به خيابانها و شهرهای ديگر هم می رود. همين نکته آدم را شيفته می کند که حافظ نه تنها الهام بخش جامعه ايرانی و در بين ايرانيهاست، بلکه جنبه الهام مردم قاره های ديگر هم شده است.”
„مريم *****ی” با سالها تجربه در موسيقی سنتی ايرانی، اجرای موسيقی تلفيقی با گروه حافظ را دومين تجربه خود پس از همکاری با گروه سازهای بادی آلمان(Schäl sick) عنوان می کند.
او احساس خود از همخوانی با يک خواننده آلمانی را اينگونه بيان می کند:
„به نظر من گفتگوی دو نفر ايرانی و آلمانی به زبان حافظ که زبان مشترکی برای آنها شده، يک احساس دوستانه ای بوجود می آورد. در اين گروه هردوی ما به خودمان زحمت می دهيم و به زبان همديگر آواز می خوانيم. اين نشان می دهد که ما به فرهنگ يکديگر علاقه مند هستيم و اين علاقه مندی لحظات مثبتی را روی صحنه بوجود می آورد و متقابلا احساس مثبتی را هم به شنوندگان ايرانی و آلمانی می دهد.”
در گروه موسيقی حافظ علاوه بر مريم *****ی، خواننده آلمانی گروه نيز اشعار حافظ را به زبان فارسی اجرا می کند. اين در حالی است که هولگر فالک هيچ آشنايی با زبان فارسی نداشته و صرفا به تقليد آوائی کلمات می پردازد:
„اين فقط يک تقليد است و من به هيج وجه نمی توانم با کسی به زبان فارسی گفتگو کنم. برای من کلمات فارسی اصوات موسيقايی هستند و اشعار حافظ را از جنبه آوايی به فارسی می خوانم و معنی آنها را نمی دانم. بايد بگويم که من اصوات را خيلی خوب می شنوم و به همين دليل خيلی خوب می توانم آنها را تقليد کنم. ليدهای آلمانی هم لهجه های متفاوتی دارند که من براحتی می توانم آنها را تقليد کنم. تابستان امسال يک سفر يک هفته ای به تهران داشتم و در اين مدت فقط خيلی خوب گوش می کردم و به سرعت توانستم اصوات فارسی را تقليد کنم.”
به عقيده هولگر فالک پيدايش ليدهای آلمانی بر پايه اشعار حافظ در زمان گذشته اتفاقی نيست.
وی معتقد است که با وجود تفاوت های موسيقائی، شباهت های احساسی بين موسيقی و شعر ايرانی و ليدهای آلمانی وجود دارد و اين نکته باعث نزديکی در گذشته و حال شده است:
„به عقيده من اگر چه طرز بيان موسيقی کلاسيک اروپائی و موسيقی سنتی ايرانی متفاوت است، اما از نظر احساسی شباهت های زيادی دراين دو نوع موسيقی وجود دارد. مثلا قطعه های عرفانی در موسيقی ايرانی شباهت زيادی به ليدهای آلمانی دارند. اما بيان موسيقی ايرانی يا بهتر بگويم توانمندی آن، در بداهه نوازی است. اما در موسيقی آلمانی هارمونی اهميت بيشتری دارد.”
قطعه های عرفانی در موسيقی ايرانی شباهت زيادی به ليدهای آلمانی دارند. اما بيان موسيقی ايرانی يا بهتر بگويم توانمندی آن، در بداهه نوازی است. اما در موسيقی آلمانی هارمونی اهميت بيشتری دارد


هولگر فالک از گروه حافظ


به گفته فرشاد محمدی، گروه حافظ اشعاری از حافظ را انتخاب و اجرا می کند که قبلا کمتر مورد استفاده قرار گرفته اند.
برنامه گروه حافظ در فرم موسيقی سازی و آوازی به سبک موسيقی ايرانی و غربی اجرا شد. اما بنظر می رسد آنچه بيش از آهنگسازی و ترکيب شعر و موسيقی برای اين گروه دارای اهميت است، پيوند و ارتباط فرهنگی ملتهاست که با استفاده از اشعار حافظ ممکن شده است.
فرشاد محمدی می گويد اينکه آيا اشعار حافظ با موسيقی ايرانی بيشتر جوابگو هستند يا موسيقی غربی اهميت چندانی ندارد.
وی می گويد: من فکر می کنم چيزی که بسيار ارزشمند و زيباست همکاری و نزديکی افرادی با دو فرهنگ متفاوت، بخاطر ذات حافظ است و اين ارتباط فرهنگی از نقش شعر روی موسيقی برای من بسيار زيبا و ارزشمند است.
بابک ماسالی نيز در گروه موسيقی حافظ نوازندگی سازهای دف و تنبک را عهده دار است. او سالهاست در کنسرت های موسيقی ايرانی شرکت داشته و همچنين با گروه موسيقی World Music ويس بادن آلمان همکاری می کند.