رباب

[Hes_r]

رباب




ساز معرو�? مردم �? ارس و خراسان است)) م�? اتيح العلوم خوارزمي




((و آن سازي بود كه بعضي بر آن سه وتر بندند و بعضي چهار و بعضي پنج و اوتار آن مزوج (ج�? ت) بندند ((چنانكه هر دو وتر را حكم يك وتر باشد و اصطخاب معهود آن همچون اصطخاب معهود عود باشد. رباب از الات ((ذوات الاوتار مقيدات)) است)) مقاصد الاحان- مراغه اي




رباب در عربي به �? تح و در �? ارسي به ضم راء تل�? ظ ميشود.




رباب و چنگ به بانگ بلند ميگويند كه هوش و گوش به پيغام اهل راز كنيد




(حا�? ظ)




من دوش به كاسه رباب سحري مي ناليدم ترانه كاسه گري




(مولوي)




((كاسه رباب بيشتر از چوب زرد آلو مي سازند و اول آن را در چوب شير مي جوشانند يا در آب گرم ، اما شير بهتر باشد تاليونت بيشتر حاصل شود و در وقت نقر كاسه آسان تر بود . رباب 6 وتر دارد . از سه نوع ابريشم اول ريز كه اغلظ اوتار است و دوم حاد كه نسبت با زير ادق است و سيوم مثني كه نسبت با حاد ادق است)) كنز التح�? - سه رساله �? ارسي در موسيقي - به اهتمام تقي بينش




((رباب به ويژه در خراسان محبوبيت داشته است. هر چند اعراب نيز ازين ساز آن قدر حمايت كردند تا سرانجام آن را به يك ساز ملي مبدل ساختند . واژه رباب نزد اعراب گوياي چندين ساز زهي آرشه دار بوده است كه ظاهرا نوعي از آن كه رويه صا�? و مسطح داشته به ارباب ملي اعراب تبديل شده بود و به همين سياق ايرانيان نيز رباب خود را ((كمانچه)) مي ناميدند و آن را نام عام سازهاي زهي كشيدني خود قرار داده اند . نوع خاص و قابل تشخيص ديگر رباب ايراني غيشك (برابر شوشك) اعراب است)) بهزاد باشي - تاريخ موسيقي خاور زمين - �? ارمر اص�? هان




دو زل�? ونت بوه تار ربابم چه مي خواهي از اين حال خرابم




(بابا طاهر)




((رباب در ايران و مخصوصا در خراسان از قديم معرو�? و معمول بوده و با وجود اينكه بعضي از نويسندگان عرب در سدر اسلام از آن نام برده اند نخستين كسي كه درباره آن به ت�? صيل سخن ميگويد حكيم بزرگ ابو نصر �? ارابي است. رباب كلمه اي است كه در سالهاي اخير به سازهايي كه با كمانه مي نوازند اطلاق مي شود ولي به احتمال قوي اين ساز را هم مثل بربط و تنبور ابتدا با ناخن يا زخمه مي نواختند و به تحقيق نمي توان گ�? ت كه در چه تاريخي به صورت ساز آرشه اي در آمده است .




در كشور هاي خاور ميانه و نزديك ه�? ت نوع رباب مختل�? وجود داشته است :




1- رباب با كاسه مربعي شكل 2- رباب با كاسه استوانه اي 3- رباب با كاسه كشتي يا كشكول 4- رباب با كاسه گلابي شكل 5- رباب با كاسه كروي شبيه به كمانچه كنوني ايران 6- رباب با كاسه اي شبيه سه تار يا تنبور كنوني 7- رباب با كاسه اي بيضي شكل)) مهدي �? روغ - مداومت در اصول موسيقي ايراني




رباب �? علي كه در جنوب شرقي ايران باقي مانده از دسته آلات زهي مضرابي است كه داراي 18 سيم است. سيم ها در انتها به يك دكمه متصل شده و پس از عبور از خرك موازي هم در امتداد دسته ساز به گوشيها متصل ميشوند . اين ساز داراي جعبه بزرگتر پوست كشيده شده است و روي آن خرك قرار دارد كه سيم هاي اصلي و �? رعي از روي آن عبور ميكنند . دسته ساز از چوب است و در روي آن سه يا چهار پرده از زه قرار دارد . در روي دسته كه تعدادي روي جعبه دوم قرار گر�? ته سوراخهاي زيادي به شكلهاي مختل�? كنده شده است. اين جعبه �? قط براي اضا�? ه كردن طنين بيشتر ساز است. رباب داراي 6 سيم زه اي اصلي است كه به گوش ها متصل است و اضا�? ه بر اين 12 سيم �? لزي �? رعي دارد كه براي كمك به طنين صداي اصلي است و اين سيمها به وسيله 12 خرك كوچك عاجي به گوشيها كه به بدنه ساز نصب شده متصلند . براي نواختن ساز را روي زانو قرار ميدهند و با مضرابي كه به شكل مثلث است بر سيم ها ضربه وارد ميكنند . شهميري - صداشناسي موسيقي




هوشيار زمن �? سانه نايد مانند رباب بي كمانه




(مولوي)




ا�? غان ها به ساز ساده رباب ، قيچك مي گويند . رباب واژه اي ايراني است كه به تعداد زيادي از ساز هاي مت�? اوت زهي مي گويند . اين ساز در گذشته با كمان و در حال حاضر با مضراب نواخته مي شود . در پاكستان و شمال هند در گذشته حداقل به 2 نوع ساز عود مانند رباب مي گ�? ته اند كه يكي از آن دو در حال حاضر در ا�? غانستان هنوز به همين نام متداول است.

منبع : ایران ملودی

قربان شما : حسام cheshm

[shbaharehs]

[shbaharehs]

[shbaharehs]

[gheisar]

رباب به ضم اول بر وزن غراب سازي باشد مشهور که مي نوازند و آن تنبور مانندي بودبزرگ و دسته کوتاهي دارد و بر روي آن به جاي تخته پوست آهو کشند و شکلي که در برهاناز رباب چاپ شده شبيه تار است و کاسه آن شامل دو قسمت است به اصطلاح کاسه و نقارهخانه . عبد القادر مراغي در مقاصد الالحان در وصف سازها مي نويسد : اما رباب و آنسازي بود که بعضي بر آ« سه وتر بندند و بعضي چهار و بعضي پنج و اوتار آن مزوج بندندچنان که هر دو وتر را حکم يک وتر باشد و کوک آن همچون کوک عود باشد. دانلد يولچانگليسي در مجله روزگار نو مقاله اي با عنوان برخي سازهاي شرقي و غربي رباب را بههيات چهار پهلو و کمانه رسم کرده مي نويسد رباب عربي است که يک يا دو سيم داشت و آنرا با کمان مي زدند و از اين ساز عربي دو فرزند اروپايي به وجود آمد .

از گفتهعبد القادر مراغي آشکار مي شود سازي که ميان عربها با کاسه و سطح مربع رواج داشته وبه آن رباب مي گفته اند به يکتاي معروف بوده نه به رباب.

در بخش اول سرگذشتموسيقي ايران آنجا که از غژک مي گويد نوشته است:
”فارابي در کتاب موسيقي اشنامي ار غژک نمي برد اما از ساز ديگري مي گويد که شباهت کامل به غژک داشته و دارايدو سيم بوده و بي گمان نواخته مي شده است نام اين ساز رباب است”
و نيزمينويسند: (رباب اول دو سيم داشته بعدها يک سيم ديگر به آن اضافه شده و با کمانه بهصدا در آمده و همان است که ما امروز کمانچه مي گوييم.)چون رباب عربي را بابدنه چهار پهلو وصف کرده اند و هم آن را تنبور مانند با شکم دو کاسه مانند تارنوشتهاند و آن را کمانه اي و مضرابي هر دو گفته اند نمي توان به طور قاطع آن را جدکمانچه دانست بخصوص که مولف مقاصد الا لحان(رباب غژک کمانچه) هر يک را جداگانه وصفکرده و رباب و کمانچه را دو ساز دانسته است.

رباب مجموعاً از 4 قسمت، شكم، سينه، دسته و سر تشكيل شده است.

شكم درواقع جعبه اي به شكل خربزه است كه بر سطح جلويي آن پوست كشيده شده و خركي كوتاه رويپوست قرار گرفته است. سينه نيز جعبه اي مثلث شكل است كه سطح جلويي آن تا اندازه ايگرده ماهي و از جنس چوب است. در سطح جانبي سينه (سطحي كه هنگام نواختن دربالاقرارمي گيرد) هفت گوشي تعبيه شده كه سيمهاي تقويت كننده صداي ساز به دور آنهاپيچيده مي شوند. بر سطح جانبي ديگر (سطح پائيني) ، پنجره اي دايره اي شكل ساخته شدهاست. دسته ساز نسبتاً كوتاه است و بر روي آن حدود ده «دستان» بسته مي شود و بالاخرهدر سر ساز، مانند تار، جعبه گوشي ها قرار گرفته و در سطوح بالائي و پائيني اينجعبه، هريك سه گوشي تعبيه شده است. سطح جانبي جعبه گوشي ها كمي به طرف عقب ادامهيافته است. تعداد سيمهاي رباب شش يا سه سيم جفتي است كه سيمهاي جفت با يكديگر همصوتكوك مي شوند.

سيمهاي رباب درقديم از روده ساخته مي شده در حاليكه امروز آنها رااز نخ نايلون مي سازند و سيم بم روي نايلون روكشي فلزي دارد. مضراب رباب امروزيمانند مضراب عود از پر مرغ ساخته شده است. رباب اساساً محلي است و بيشتر در نواحيخراسان و مرز افغانستان معمول است

منابع:سرگذشت موسيقي ايرانمقاصد الالحانتاريخ موسيقي ايران

رادیوی جمهوری اسلامی ایرا