قطعاتي از باغلاما الكترونيك و آگوستيك و بيوگرافي
0
بخش اول
براي شناختن باغلاما ابتدا بايستي قوپوز ساز فولكلور آذربايجان يا همان ساز عاشقي را مورد مطالعه قرار داد.
قوپوز پدر سازهاي مضرابي است كه حدود 20 قرن است كه در ميان طايفه هاي ترك نواخته ميشود و امروزه در در منطقه آناتولي به جاي اين ساز باغلاما كه از نوادگان قوپوز ميباشد استفاده ميشود.
قوپوز، ساز باستاني تركان كه تاريخ آن گره خورده با شمينزم، آيين باستاني است. اولين بار در منابع چيني و در حدود قرن اول ميلادي ذكر نام شده است. قوپوز نامي است بسيار كلي براي تمام سازهايي كه زه داشته وتوسط انسان مناطق آسياي ميانه و شمالي نواخته مي‌شده است.
آنچه مشخص است تاريخ ساخت قوپوز و ساخت كمان به احتمال قوي هم دوره مي‌توانست باشد. بني‌آدم كه از صداي زه كمان در هنگام پرتاب تير خوشش آمده بود يا با افزايش تعداد زه يا با كشيدن تير روي زه كمان اين صداها را قوي‌تر كرد و با صاف كردن دسته و اضافه كردن خرك و كشيدن پوست بر روي كاسه كه در آغاز از جنس كدو تنبل بوده است، صداها را بهتر كرد زه‌هاي اوليه از جنس موي اسب بود كه بعدها به روده گرگ و آهو تغيير پيدا كرد. سپس بعد از تماس تركها و چيني‌ها ابريشم جاي روده را گرفت.
تا اوايل قرن بيستم همچنان استفاده از ابريشم به عنوان زه ساز مرسوم بود. قوپوزهاي اوليه پرده نداشتند و توسط شمن نواخته مي‌شدند. شمنيزم در طي ارتباط با بودايي‌ها به يا نشاق و بعد از ارتباط با اسلام به اوزان و در دوره شاه اسماعيل صفوي (شاه‌ختايي) به نام عاشق يا آشق تغيير نام پيدا كرد. قوپوز كه ساز عمومي در بين تركها بود در بين ايل‌هاي ترك براساس الحان و نغمه‌هاي هر ايل تغيير پيدا كرد و در نواحي مختلف به اسامي متفاوت خوانده شد. اصيل‌ترين قوپوز امروزه در شمال آسيا يافت ميشود كه همچنان دسته كج و سيمهايي از جنس موي اسب در آن استفاده ميشود.
آنچه مشخص است قوپوز ابتدا به سه نوع تقسيم مي‌شد. نوعي كه به وسيله اوق (تير) نواخته مي‌شدند كه آنچه براي ما مهم است KoLca gopuz يا قولجا قوپوز است. اين ساز كه نام آن در افسانه باستاني تركان، كتاب دده قورقود نيز آمده است، پور باغلاماي كنوني حساب ميشود. در حين مهاجرت تركان به نواحي مختلف جهان اين ساز نيز با آنها به مناطق مختلف دنيا سرازير شده است (كه با اسامي مختلف هر ايل همچنان رايج است). مثلا ساز پوز اوق كه توسط قوم بوز اوق كه قومي تك‌تاز و دامدار بودند نواخته مي‌شد امروزه با نام بزق در بين اعراب و با نام بوزوكي Buzuki در بين يونانيان نواخته مي‌شد يا حتي ساز ملي يونانيان Baglama، باقلا ماست كه يقينا همان باغلاماي تركان در بين آنها مرسوم شده و تبديل به باقلاما شده است. يا سازي به نام بلغاري Bulgari در بين بلغارها كه قومي ترك‌نژاد هستند نواخته ميشود. در بين مغول‌ها، چيني‌ها، هندي‌ها ، بالكان ، عرب‌ها ، پارس‌ها ،و مجارها ،و رماني ها ، روسها ، استونها ، اكراينها وآلمانها نيز اين ساز وارد شده و تغييرات خاص هر قوم را پذيرفته است و رنگ آن ملت را پذيرفته است. تنبور، تمبور، تام پره، تابنورا، تندير، دمبرا، دنبرا و… همگي ريشه در يك جا دارند.
قوپوز در طي مهاجرت خود از شمال با ورود به نواحي فارس‌نشين جنوب توسط ساكنين محلي براساس تعداد سيم نامگذاري شد. مثلا دو تار يا سه تار يا چهار تار يا شش تار.
در مورد كلمه دو تار بايستي اين را دانست كه هيچيك از نوازندگان اصيل اين ساز، ساز خود را با نام دو تار نمي‌خواندند، مثلا نوازندگان قوچان (حاج قربان سليماني وحسين يگانه) تماما به ساز خود تندير ميگويند كه كلمه‌ا است تركيبي به معناي تنور. يا نوازندگان تركمن در دوره قبل از تماس با فارس‌ها به هيچ عنوان به ساز خود دو تار نمي‌گفتند در مورد سه تار نيز بايستي گفت كه هيچ يك از شعراي قديمي كه در ايران با تركها در تماس نبودند يا ترك نبودند در اشعار خود از نام سه‌تار استفاده نكرده‌اند. مثلا نظامي كه از سه تار در اشعارش استفاده كرده خود ترك بود. طبق نظريه هاي زيادي سه تار تلفيقي از باغلاماي دسته كوتاه يعني چغور و تنبور ميباشد و داراي صداي دلنشيني ميباشد.
قوپوز تا دوره عثماني پرده نداشت. بسته شدن پرده روي اين ساز نام آن را با باغلاما يا ساز تبديل كرد. سومرهاي باستان به يكي از آلات موسيقي خود كه چيزي هم شبيه با عدد بود، seas مي‌گفتاند كه احتمالا كلمه ساز از اين كلمه باشد. قوپوزهاي اوليه يك يا دو سيم داشتند. افزايش سيم در باغلاما بعد از ورود سيم فلزي در دربار عثماني و سپس بعد از دوره جمهوريت در بين ملت فقير روستايي كه قبلا امكان خريد سيم فلزي را نداشتند، اتفاق افتاد.
باغلاماهاي اوليه ابتدا ساز سه نيمه، بعد پنج و شش سيم و در نهايت هفت تا دوازه سيمه شد. تغييراتي كه در ظاهر اوليه ساز اتفاق افتاد بدين ترتيب بود: اولا سازي كه هزاران سال بود به وسيله دست نواخته شده بود بوسيله وسيله اي به نام Tezene يا مضراب نواخته شد. صفحه تمام باغلاماها تبديل به چوب شد در حالي كه قبلا برخي از آنها صفحه پوستي داشتند. دوم اينكه سوراخ روي صفحه‌ها به ته كاسه منتقل شد. سوم اينكه با ظهور چوبهاي صنعتي كاسه‌سازها كه قبلا فقط از جنس چوب توت بود توسط اين چوبها نيز ساخته و پسنديده شد. چهارم تعداد پرده‌ها بيشتر شد. پنجم سيمهاي روكش‌دار به ساز اضافه شد تا اينكه ساز به حالت فعلي به دست ما رسيد.
باغلاما:
سازهاي هم خانواده با باغلاما عبارتنداز:
يعني سازميدان،Meydan sazı
يعني سازدرگاه ،Divan sazı
که همان باغلاماي دسته بلند است Uzun sap bağlama ياBozuk
که همان چغؤر يا باغلا ماي دسته کو تاه است Kısa sap bağlama ياÇöğür
يعني تانبورا، Tanbura
يعني تانبوراي کوچک.Tanbura curusı
يعني باغلاماي کوچک Bağlama curus
تفاوت اين سازهادرکوک آنها،نوع سيم هاي آنهاوقطروتعدادشان،اندازه سازهاومحدوده صوتي شان است وازلحاظ ساختار،جنس چوب وتناسب اجزا هيچ فرقي باهم ندارند.
تنه اين ساز به طور عمومي از درخت توت ساخته ميشود ولي در كنار توت درختاني چون سرو ardıç ،بلوط kesatne ، گردو ceviz ، چوب جنگلي توسكا gürken ، نيز در ساختن اين ساز مورد استفاده قرار مي گيرد. سر دسته اين ساز از درخت صنوبر ladin و دسته اين ساز از درختاني چون چوب جنگلي سفيد و يا سرو درست ميشود.
در سر دسته اين ساز گوشي هايي وجود دارد كه سيمها به آن بسته شده و كوك ميشوند همانطور كه گفته شد باغلاما توسط وسيله اي به نام tezne نواخته ميشود . البته در بعضي مناطق باغلاما توسط دست نواخته مي شود كه به اين تكنيك شلپه şelpe گفته ميشود . البته شلپه امروزه خود يك سبك كاملا تخصصي باغلاما ميباشد.
كوك:
به كوك در زبان تركي düzen ميگويند. باغلاما در مناطق مختلف آناتولي و تركيه با كوكهاي خيلي متفاوت و ترتيب هاي تازه اي در حال نواخته شدن است. تا كنون 21 كوك مختلف به ثبت رسيده است. . دليل استفاده ازکوکهاي مختلف به خصوصيات محلي(نوع رقص وريتم خاص هرمحل) ، سادگي اجرا،صدادهي بهتر(براي هرمقام وآهنگ) وصداي خواننده برمي گردد.
1. Abdal düzeni 11. Misket 21. Cura düzeni2. Acem düzeni 12. Müstezat3. Bağlama düzeni 13. Rast4. Bozuk ya kara düzeni 14. Sabahi5. Çargah 15. Segah6. Evıç düzeni 16. Şur7. Hüseyni 17. Emmi8. Hüzzam 18. Yeksani9. Kayseri 19. Zirgüle10. Kütahya 20. Fidayda
دو كوك kara و bağlama شناخته شده ترين و مرسوم ترين كوك مورد استفاده است.
...
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
پاسخ با نقل قول
علاقه مندي ها (Bookmarks)