قاوال ( دایره ی آذربایجان )

[Hmd_N]

„قاوال” كه همان دايره ي آذربايجاني است، در موسيقي آذربايجان كاربرد وسيعي دارد. زيرا هم در موسيقي كلاسيك آذربايجان، كه معادل موسيقي دستگاهي ايران است و در آذري به موقام موسيقي-سي مشهور، نواخته مي شود و هم در موسيقي عاشقي (در آذري به عاشقلار موسيقي-سي مشهور است) و هم در موسيقي هاي شاد ويژه ي عروسي ها (تويلار). البته ديگر سازهاي كوبه اي هم مانند „ناقارا” (سازي استوانه اي-شكل كه بيشتر شبيه تنبك نواخته مي شود و در ارمنستان به دهل معروف است!) ، „قوشا ناقارا” (طبلي كه مانند دو كاسه است كه روي آن پوست مي كشند و با چوب مي نوازند. قوشا در آذري به معني جفت است.) و دهل در آذربايجان نواخته مي شوند.

در موسيقي كلاسيك آذربايجان، قاوال توسط خواننده نواخته مي شود و در گروه هاي سنتي آذربايجان يك خواننده توسط „تار” و „كامان” (كمانچه ي آذري) همراهي مي شود.

در موسيقي عاشقي، عاشق كه قاعدتاً هم بايد خواننده باشد، هم نوازنده ي ساز (قوپوز) و هم شاعر، معمولاً توسط يك قاوالچي (نوازنده ي قاوال) و بالابان (سازي بادي كه چون براي نواختن آن لاي دو لب قرار مي گيرد „بالبان” - به آذري بالابان - ناميده مي شود) همراهي مي گردد.

در عروسي ها قاوال همراهي كننده ي „گارمان” (سازي بادي شبيه به آكاردئون) يا تار يا „كامان” يا تركيبي از اين سازها است. البته „ناقارا” هم به تازگي ترويج يافته است و همان طور كه اشاره كردم در ارمنستان هم به خوبي نواخته مي شود.

برخي از آذري ها به قاوال، دف هم مي گويند.

تبصره: در ارمنستان، همان واژه ي قديمي „دپ” براي دايره استفاده مي شود. ارامنه كه موسيقي سنتي آنها نزديكي قابل توجهي به موسيقي آذري و ايراني دارد از سازهاي تار، كيمانچا (همان كمانچه) و دودوك (همان توتك آذري) ، دهل (همان ناقاراي آذري) و ... استفاده مي كنند.

ظرفيت هاي قاوال، بر خلاف دف كردي كه امروزه ديگر سازي ملي است، همچنان ناشناخته است و اگر همت زنده ياد „محمود فرنام” (نوازنده ي دايره) نبود، وضعيت قاوال از اين هم بدتر بود. سازهاي دايره اي شكل با اندازه ي متوسط كه در نقاط گوناگون ايران استفاده مي شوند، بسيار ناشناخته هستند. منظورم از سازهاي دايره اي شكل بزرگ، سازهايي با ابعاد در حدود دف كردي است و سازهاي دايره اي شكل كوچك، سازهايي در ابعاد رق عربي (شبيه دايره زنگي اروپايي به نام تمبورين) و سازهاي دايره اي شكل متوسط، سازهايي با ابعاد در حدود دايره ي آذري.

قاوال كه سازي همراهي كننده محسوب مي شود، در چند دهه ي اخير پيشرفت خوبي داشته است و يكي از قويترين نوازندگان آن، لطيف طهماسبي زاده است كه گرچه در بين ايراني هاي غير آذري شناخته شده نيست، از تكنوازان بسيار خوب قاوال است.

كمه ي قاوال از چوب است و پوست آن معمولاً از بز يا ماهي، گرچه امروزه روي آن طلق هاي مصنوعي نيز كشيده مي شود.