گورگه

[hichnafar]

گورگه (gavorgah -eh)-گورگا (gavorga)


سازی است ازخانواده ی آلات موسیقی کوبه ای که ازنقاره بزرگتر است ولی پوست آن نازک ترازنقاره است شکل خارجی ساز شبیه به سطل یا گلدان است که ته گلدان بسته می‌باشد. کاسه‌های آن را از سفال و احتمالاً فلز می‌ساختند و بر روی آن پوست گوسفند می کشیدند و با دو عدد چوب (ترکه) ، به صدا در می‌آوردند. اين ساز در قدیم جزو آلات نقاره بوده و گاه در پیکارها نیز به کار می رفته است.
این ساز اگر چه سازی محلی است، اما اساسا فاقد شهرتی مانند دهل است.
درفرهنگ های گوناگون این لفظ وگونه های مشابه آن را مغولی دانسته اند وآن رانوعی طبل وکوس دانسته اند. زاکس تلفظ این کلمه راگاوروگا (gauruga) ثبت کرده وآن رالفظی مغولی وفارسی دانسته ونوع سازراطبل نوشته است.
درفرهنگ آنندراج به صورت :«گورگه (gavorgah) یا (gavorgeh) به مغولی کوس وطبل می باشد وآن راگورگا (gavorga) نیزگویند. »آمده است ونیزبیتی ازشرف الدین علی یزدی نقل کرده است :
سپه کارپیکاربرخاستند *** گورگه زده سوزن انداختند

درسرگذشت موسیقی ایران (ج 1 ،ص 209) نوشته شده است : «گورگه طبلی است ازنقاره بزرگتر وپوست آن که نازکتر است ازگوسفندتهیه می شود . کاسه ی آن گلی است وبادوعدد ترکه ی نازک به صدامی آید . »

گورگه درزورخانه :
اين کلمه در سالهاي اخير خاصه در تهران به جاي ميل زورخانه مصطلح شده است ، در صورتي که گورگه گرفتن نوعي از ميل گرفتن است که ورزشکار حرکات خود را به نهايت سرعت رسانيده و ميل ها را به اصطلاح سر مچ گرفته و مرشد هم آهنگ مخصوصي براي اين حرکت مي نوازد و آن آهنگ را از قديم گورگه گفته اند و کلمه گورگ يا گورگه از لغات مغولي است که در فارسي باقي مانده است و نام نوعي از طبل يا نقاره است که در قديم در جنگ با آهنگ خاصي مي نواخته اند .



منابع :
تنبک و نگرشی به ریتم از زوایای مختلف ؛ بهمن رجبی
سازشناسی ؛ پرويز منصوری
فرهنگ سازها نوشته ی حسینعلی ملاح ص 618 -619