استاد جلال تاج اصفهانی

[Leon]

هزاردستان آواز ایران

استاد جلال تاج اصفهانی در سال ۱۲۸۲ در اصفهان متولد شد. پدرش شیخ اسماعیل معروف به تاج الواعظین بود که تا حدی با دستگاههای موسیقی ایران آشنایی داشت. تاج در ده سالگی نزد استادانی چون سید عبدالرحیم اصفهانی، حبیب شاطرچی، میرزا حسین ساعت ساز، خضوعی، میرزا حسین عندلیب، نایب اسدالله نی زن اصفهانی به کسب معلومات پرداخت. وی به اشعار سعدی علاقه زیادی داشت و منتخباتی از اشعار سعدی و دیگر شاعران را حفظ بود و در هنگام اجرای آواز به مناسبت زمان و محیط از آن اشعار استفاده می‌‌کرد. پس از گشایش رادیو از اولین خوانندگان رادیو بود.
بعد از دایر شدن رادیو اصفهان تاج ضمن خوانندگی سرپرست نوازنندگان رادیو اصفهان گردید وی در رادیو اصفهان به اجرای برنامه‌هایی با تار اکبرخان نوروزی و برنامه آموزش گوشه‌های دستگاههای موسیقی ایرانی پرداخت.
تاج از نظر تنوع تحریر و واضح خواندن شعر و شناختن و اجرای گوشههای ردیف موسیقی ایران و به ویژه مناسب خوانی و اجرای ضربیهای مناسب در هر گوشه از دستگاه موسیقی ممتاز بود. تاج دارای قدرت صدا و تداوم كافی نفس برای پشتیبانی تمهیدات آوازی مانند پریودها و فیگورهای ترتیبی آواز بود و هم در آواز و هم در اجرای تصنیف و تلفیق هجاهای شعر با نغمه های موسیقی مهارت داشت. آثار او از نمونه های ممتاز آواز ایرانی به شمار می آید.

ببینید روایت علیرضا افتخاری را از مناسب خوانی استاد تاج.
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

از شاگردان مستقیم زنده یاد تاج به عنوان نمونه چند نام را ذكر میكنم:
آقای مرتضی شریف (قاضی دادگستری) كه شیوه تاج را خیلی خوب میخواند. آقای علی اصغر شاه زیدی كه شاگرد نخبه و برگزیده و نیز مونس و همدم دائمی زنده یاد تاج بود. آقای علیرضا افتخاری خواننده خوش صدا كه از سنين نوجواني به شاگردی تاج مفتخر بوده است. آقای تقی سعیدی و ناصر یزدخواستی نیز از شاگردان مورد توجه تاج بوده اند.

از راست: یزدخواستی - استاد تاج - علیرضا افتخاری (عکس از وبلاگ [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید])

وی در ۱۳ آذر ماه ۱۳۶۰ بدرود حیات گفت و مزارش در تخته فولاد اصفهان است. اما تا سال ۱۳۷۵ به دلیل آنکه حکومت جمهوری اسلامی ایران موسیقی را غنا می‌‌دانست اجازه ساختن مقبره برای استاد به خانواده او داده نشد. (منبع: سایت ویکی پدیا)

[FONT='Tahoma','sans-serif']چو مي به زنده دلان جوهر روان مي داد[/FONT][FONT='Tahoma','sans-serif'] كجاست تاج كه لعلش به مرده جان مي داد[/FONT]

در سالروز درگذشت پهلوان آواز ایران ، استاد تاج اصفهانی :
۱- تصنیف بسیار زیبای „به اصفهان رو” در بیات اصفهان و با کلام زیبای ملک الشعرای بهار با اجرای زیبای استاد تاج و نیز اجرای تصویری کوتاهی از همین تصنیف توسط علیرضا افتخاری.

به اصفهان رو که تا بنگری بهشت ثانی
به زنده رودش سلامی ز چشم ما رسانی
ببر از وفا کنار جلفا به گل چهرگان سلام ما را
شهر پر شکوه قصر چلستون کن گذر به چارباغش
گر شد از کفت یار بی وفا کن کنار پل سراغش
بنشین در کریاس یاد شاه عباس بستان از دلبر می
بستان پی در پی می از دست وی تا کی تا بتوانی
ساعتی در جهان خرم بودن بی غم بودن بی غم بودن
با بتی دلستان همدم بودن محرم بودن با هم بودن
ای بت اصفهان زان شراب جلفا ساغری در ده ما را
ما غریبیم ای مه بر غریبان رحمی کن خدا را
(ملک الشعرای بهار)
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

۲- تصنیف „آتش دل” در ابوعطا با صدای استاد تاج آهنگسازی استاد برازنده و کلام سالک و نیز اجرای همین تصنیف با صدای علیرضا افتخاری و همراهی استاد حبیب الله بدیعی(اجرای خصوصی) (به دلیل تقاضای بسیاری از دوستان در سال گذشته) را برایتان مهیا کرده ام.

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]




[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

[arian]

تاج اصفهانی ، جلال ، خوانندة بلند آوازة موسیقی ایرانی . وی در 1282 ش در اصفهان در خانواده ای روحانی تولد و پرورش یافت. پدرش ، شیخ اسماعیل ملقب به تاج الواعظین ، از منبریهای خوش صدای اصفهان و آشنا به گوشه ها و ردیفهای آواز بود (شجریان ، ص 30). تاج از نه یا ده سالگی نزد پدر با مقدمات و اصول ردیف آشنا شد و به راهنمایی او از سیدعبدالرحیم اصفهانی ، استاد برجستة آواز مکتب اصفهان ، آوازخوانی را فرا گرفت. همچنین از تعلیمات نایب اسداللّه *


جلال تاج اصفهانی یادنامة تاج ، چاپ منوچهر قدسی ، اصفهان ?] 1361 ش [ اصفهانی ، استاد نی ، و خوانندگان مشهور آن زمان ، میرزاحسین ساعتساز (خضوعی اصفهانی) ، حبیب شاطرحاجی و حاجی عندلیب اصفهانی استفاده کرد. تاج که تحصیلات اولیه را در هفت سالگی در مدرسة علمیّه اصفهان آغاز کرده بود، چند سالی نیز درس طلبگی خواند و با ادبیات فارسی و عربی آشنایی کافی یافت (همان ، ص 31؛ سپنتا، 1366 ش ، ص 243، پانویس 1). در اوایل دهة 1300ش به تهران آمد و به دلیل صدای خوش و حسن سلیقه در انتخاب اشعار آواز، در محافل هنری تهران محبوبیت پیدا کرد. در سالهای 1305 تا 1307ش در «انجمن شعر وحید» با جمعی از هنرمندان ، از جمله علی اکبر شهنازی ، نوازندة تار، آشنا شد (سپنتا، 1366 ش ، همانجا) و در سالهای بعد چند کنسرت به همراه او و مرتضی محجوبی (نوازندة پیانو) و مرتضی نی داود (نوازندة تار) اجرا کرد و صدایش در صفحات گرامافون نیز ضبط شد. مشهورترین این آثار صفحة آواز همایون است که در حدود 1312ش در تهران ضبط شد (همو، 1369 ش ، ص 215). صفحة همایون تاج دهه های متوالی از شهرت و محبوبیت برخوردار بود و اکنون نیز از «آثار معیار» در بررسی مکتب آواز اصفهان است.

تاج اصفهانی چندی در شهرهای مختلف به مسافرت و اجرای برنامه گذراند و یک بار هم برای ضبط صدا به حلب سفر کرد (ستایشگر، ذیل مادّه ؛ سپنتا، 1366 ش ، همانجا) و سرانجام در اصفهان ماندگار شد.

تاج در سالهای 1319ـ1320ش از اولین خوانندگانی بود که با دستگاه تازه تأسیس رادیو تهران همکاری داشت (سپنتا، 1369 ش ، ص 216) و برنامه های بسیاری همراه ساز و ارکستر هنرمندان ــ از جمله با حبیب سماعی استاد بزرگ سنتور ــ اجرا کرد. تاج همچنین به طور مرتب با رادیو اصفهان همکاری می کرد و برنامه های زیادی از صدای او همراه ساز هنرمندان اصفهانی اجرا شد. همچنین در چند کنسرت بزرگ «انجمن موسیقی ملی » به رهبری روح اللّه خالقی در سالهای 1324ـ 1327ش شرکت کرد (همو، 1366ش ، ص 314). او در 1330 ش نیز مدت کوتاهی مشاور بخش موسیقی رادیو تهران بود.

تاج از سنین میانسالی تا اواخر عمر در اصفهان و تهران به تعلیم آواز پرداخت. از شاگردان او علیرضا افتخاری و حسین شاه زیدی شهرت دارند؛ افراد دیگری هم که حرفة موسیقی ندارند از بهترین شاگردان تاج اند که از میان آنان می توان از مرتضی شریف و مراتب نام برد. عدة دیگری نیز مانند حسین خواجه امیری ، معروف به ایرج (متولد 1304 ش) ، غیر مستقیم از شیوة آوازخوانی او تأثیر پذیرفته اند. محمدرضا شجریان نیز از شیوة تاج در جمله بندی و ترکیب بندی در تحریر آواز بهره گرفته است (شجریان ، ص 32، 35).

بخش عمدة آثار تاج که گاه در رادیو اصفهان و بیشتر در منازل هنرمندان به طور خصوصی ضبط شده ، با نی سیدحسن کسایی (متولد 1307ش) ، تار جلیل شهناز (متولد 1300ش) و نیز تار عباس سروری و محمدرضا لطفی همراه است. همچنین یک دوره برنامة رادیویی در شناخت گوشه های آواز ایرانی با اجرای او ضبط شده است. در میان آثار فراوان تاج ، صفحة اذان و نیز تصنیف «به اصفهان رو» سرودة ملک الشعرای بهار، شهرت دارد (سپنتا، 1369 ش ، ص 216). آثار ضبط شدة تاج از حدود نیم قرن تلاش او در آوازخوانی حکایت دارد و دوران کار هیچ خواننده ای ، به غیر از اقبال آذر * این اندازه طولانی نبوده است. وی نمونة شاخص آوازخوانی در مکتب اصفهان است. دقت در این آثار متعدد و متنوع ، آشکار می کند که تاج از همان اوان جوانی سبک و شیوة خاص خود را در مکتب اصفهان یافته است و غیر از پختگی و جاافتادگی بیان گرم و دلنشین او، تغییر عمده ای در ارکان اصلی شیوة اجرای او شنیده نمی شود. شاید نظر به همین اختصاصات است که برخی صاحب نظران وی را مبتکر سبکی نوین و ویژه در آواز دانسته اند (تجویدی ، همانجا؛ طاهرزاده ، ص 27؛ لطفی ، ص 45). صدای تاج وسیع و پرطنین و قابل تطبیق با حدود صدای تنور در آواز اروپایی است (سپنتا، 1369 ش ، ص 215). خصوصیات ممتاز هنر تاج در اجرای آواز ایرانی عبارت است از: تنوع تحریر، اجرای گوشه های مهجور و مشهور، درک جملات آوازی و سازی ، حسن سلیقه در جمله بندی و رسم ترکیب مبتدا و خبر آغاز و اوج و فرود آواز، تسلط کامل در اجرای ضربیها و تصنیفها. امتیاز ویژة تاج «مناسب خوانی » او بود (همانجا؛ تجویدی ، همانجا) که این ، خود ثمرة حافظة نیرومند و محفوظات فراوان شعری او بوده است.


جلال تاج اصفهانی ، فردی متشرّع ، پایبند به اصول اخلاقی و آراسته به ارزشهای بلند انسانی بود و هیچگونه آلودگی نداشت و از همین رو توانست قدرت صدا و نفس و طنین سالم آوازش را تا آستانة هشتادسالگی حفظ کند. وی در 1360ش در اصفهان درگذشت و در گورستان تخته پولاد به خاک سپرده شد.


منابع : علی تجویدی ، «اصفهان و تاج »، در یادنامة تاج : بمناسبت یکمین سال درگذشت جلال تاج اصفهانی خوانندة مشهور ایران ، چاپ منوچهر قدسی ، اصفهان ?] 1361 ش [ ؛ ساسان سپنتا، تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران ، اصفهان 1366 ش ؛ همو، چشم انداز موسیقی ایران ، تهران 1369 ش ؛ مهدی ستایشگر، واژه نامة موسیقی ایران زمین ، ج 3 : نام نامة موسیقی ایران زمین ، تهران 1376 ش ؛ محمدرضا شجریان ، «در سوگ تاج اصفهانی : بزرگ مرد آواز ایران »، در یادنامة تاج ؛ محمد طاهرزاده ، «استاد جلال الدین تاج »، در یادنامة تاج ؛ محمدرضا لطفی ، «شیوة آوازخوانی تاج »، در یادنامة تاج .

/ سیدعلیرضا میرعلی

دايره المعارف اسلامي

[Amir]

طنین صدای استاد در ایام قدیم را ببینید

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]