چگونگي پيدايش نغمات�? موسيقي ايراني (2)

[Amir]

زنگله يا زنگوله



اين گوشه در دستگاه چهارگاه اجرا مي شود و آهنگ آن كاملا شاد، پر تحرك و اميد بخش است و مي گويد كه براي پايان كار و رسيدن به هد�? هاي عاليه خود تنبلي و سستي را كنار بگذاريد.



گوشه زنگوله در موسيقي ايراني، نام لحني است دو ضربي، كه قسمت اول پيش زنگوله نام دارد كه دو ضربي ساده است و به مارش شباهت دارد و قسمت دوم زنگوله نام دارد كه دو ضربي تركيبي 8/6، نظير ر�? نگ هاي شاد موسيقي ايراني است.

نام برخي گوشه ها ياد آور، عناوين دوره ساسانيان است. مانند، راح روح (رامش جان) در دستگاه شور. راح روح به معني (مي) است كه شايد امروز به نام روح الارواح در دستگاه نوا و آواز بيات ترك (بيات زند) نواخته مي شود. و يا تخت تاقديس (تخت كاووس) و ناقوسي در دستگاه سه گاه، كه در نامهاي *سي لحن، به باربد نوازنده معرو�? عهد خسرو پرويز نسبت مي دهند، ذكر شده است.

از رويداد هاي مهم هنري و از عجايب عهد خسرو پرويز ساختن *تخت طاقديس است، پيدايش يك چنين مجموعه هنري عجيب و كمياب كه قدر مسلم هيچگاه دوباره به وجود نخواهد آمد موضوع يك آهنگ گرديد كه موسيقيدانان آن دوران به نام تخت طاقديس ساختند و اثري از آن آهنگ مي باشد. و همچنين نام هاي چكاوك كه هنوز در دستگاه همايون نواخته مي شود و يكي از پرده هاي مهم و اصلي اين دستگاه است (به چكاوك ابوالچپ هم مي گويند).



خسرواني به معني نواي خوش است، اين نغمه در دستگاه ماهور ايجاد مي شود.



و همچنين نوروز بزرگ، نوروز كوچك، نوروز خارا : به روايت �? ردوسي كه خو د از روايات چند هزار ساله ايران باستان بر آمده و درست و راست است، نواي خوش به اواسط دوران جمشيد با مي گردد و اين است گ�? تار �? ردوسي درباره آن :



جهان انجمن شد بر تخت اوي از آن بَر شده �? ره و بخــــــت اوي

به جمشيد بر گوهر ا�? شـاندند مران روز را روز نــــــو خواندنـــــد

سر سال نو، هرمز �? روديـــــــن بر آسوده از رنج تـــــن، دل زكين

به نوروز نو شاه گيتي �? ــــــروز بر آن تخت بنشست �? يــــروز روز

بزرگان به شادي بياراستنـــــد مي و رود و رامشگران خواستند

چنين جشن �? رخ از آن روزگــار بمانــده از آن خسروان يادگــــــار



و در شعر منوچهري كه در آن از ردي�? هاي رايج پيش از مغول نام برده، نام نوروز بزرگ را هم آورده است:



مطربان ساعت به ساعت بر نواي زير و بم

گاه سروستان زنند امروز و گاهي اشكنه

گاه زير قيـــصران و گــــــاه تخت اردشيــــــر

گــــــاه نوروز بزرگ و گه نـــواي اسكنــــــه



از اين گ�? تار ها چنين استنباط مي شود كه يكي از نخستين ردي�? هاي موسيقي ما، نوروز يا نوروز بزرگ بوده و ردي�? هاي نوروز صبا، نوروز خارا و نوروز عرب در دو دستگاه راست پنجگاه و همايون همچنين نوروز عجم در دستگاه راست پنجگاه كه هنوز هم رايج و اجرا مي شود شايد باز مانده آن دستگاه بزرگ باشد.



--------------------------------------------

پ. ن: تخت طاقدیس: مركب از عاج و ساج بوده و طاقي از طلا و لاجورد داشته كه بر آسمان (سق�?) آن ص�? وَر�? �? لكي و كواكب با انواع د�? ر و گوهر تصوير شده بود است و آلتي در آن قرار داشته كه همچون ساعتي سال شمار گردش داشته و ساعات مختل�? روز را معين مي كرده است. مجموعه اين تخت سالي يك بار به دور خود مي چرخيد ... در بهار رو به گلزار و در تابستان رو به باغ و در زمستان رو به ايوان داشت. آن تخت در مدت چهار سال، به وسيله يكهزار و صد و شصت استاد كار كه هر يك سي ن�? ر شاگرد و همكار داشتند ساخته شده بود و قالي معرو�? نگارستان كه پنجاه و ه�? ت گز طول و عرض داشت در اين تخت آويخته بوده و تصوير چهل و ه�? ت پادشاه گذشته ايران با گوهر و زر و سيم بر آن نگاشته بودند.