شناخت اصولی تنبک

[خان]

هر کسی از تنبک شناخت کلی دارد می خوام در این تاپیک به معرفی ساده این ساز بپردازم در حالی که باید تمامی قسمت های تنبک(تمبک) تشریح بشه.


تُنبََک يا تُمبَک (و به تعبیری نامناسب، ضرب) از جمله سازهای کوبه ای منحصر به فرد ولی مهجور مانده موسیقی ایرانیست که در دوران اخیر توسط حسین تهرانی احیا شد و سپس با افرادی چون بهمن رجبی و ناصر فرهنگ فر شخصیت و گسترش پیدا کرد.
تنبک از پنج قسمت به شرح زير تشکيل شده است (اندازه ذکر شده به ترتيب برای تکنوازی و ارکستر است) :




1. پوست
2. دهانه‌ی بزرگ (22-32 سانتی‌متر)
3. تنه (18-28 سانتی‌متر)
4. نفير يا گلويی (16-26 سانتی‌متر)
5. کاليبر يا دهانه‌ی کوچک (18-22 سانتی‌متر)
1. پوست : قسمتی از ساز مورد نظر ما را تشکيل می دهد که بر اثر ضربات وارده از انگشتان دو دست بر سطح آن، صداهای مختلفی به گوش می رسد. پوست بر روی «دهانه‌ی بزرگ» کشيده می شود و قسمت بسيار کمی از تنه‌ی تنبک را می پوشاند. در تنبک، پوست حيوانات مختلف مانند: بز، ميش، بره، آهو، ماهی، بز کوهی و اخيراً پوست اسب مورد استفاده قرار می‌گيرد. البته بنا بر تجربه‌ی نوازندگان قديمی و امروزی تمبک، پوست کهنه‌ی بز يا ميش بهتر و مناسب‌تر از ساير پوست‌های نامبرده است. (پوست خارجی با نمره 60 برای ارکستر و 45-50 برای تکنوازی)
2. دهانه‌ی بزرگ : «دوره‌ی بزرگ» یا «دهانه‌ی بزرگ» در حقیقت همان دهانه‌ی گشاد يا فراخ ساز را گويند که پوست، روی آن کشيده می شود که بايد به صورت دايره کامل باشد. اندازه‌ی قطر متناسب با بزرگی و کوچکی آن فرق می کند.
3. تنه : اين قسمت از ساز، که کاسه‌ی طنين و به بيان ديگر کاسه‌ی «اکو»ی آن زا تشکيل می دهد دقيقاً همان قسمت پر حجم استوانه می‌باشد.
[در گذشته روی تنه شيارهايی به موازات دهانه‌ی بزرگ شيارهايی ايجاد می کردند چرا که عقيده داشتند که : „اولاً تنبک روی زانوهای نوازنده راحت‌تر قرار گرفته و لغزش پيدا نمی کند و ثانياً نوازنده می تواند با کشيدن پشت ناخن يا حلقه (انگشت وسط دو دست) روی شيارهای مزبور صدای مخصوص ايجاد می کند و اين کار نيز از عهده نوازندگان ورزيده ساخته است.”
وليکن امروزه تنبک‌ها بدون شيار ساخت می شود. چرا که با نواختن تکنيک‌های جديد روی چوب، انگشتان درد می‌گيرند و تکنيک‌ قديمی صدادهی توسط شيارها تقريباً منسوخ شده است.]
4. نفير : دقيقاً آن قسمت از بدنه‌ی استوانه است که دارای قطر کمتری نسبت به «تنه» بوده و از آن باريکتر است و به بيان ديگر، همان قسمت باريک تنبک هست که از يک طرف به «تنه» و از طرف ديگر به دهانه کوچک شيپور مانندی ختم می گردد و چون شبيه به گلوی انسان است به آن «گلويی» نير می گويند. اين قسمت از تمبک همچنان‌که از نام آن بر می‌آيد بخشی است که صدای ساز، فريادکنان و فغان کنان و شيون‌زنان از آن خارج می‌شود.
5. کاليبر : اين واژه در زبان فرانسه «قطر» يا «دوره» يا «دهانه» معنی می‌دهد و در اينجا گويا برای اينکه با دوره – که منظور همان دوره بزرگ يا دهانه‌ی بزرگ تنبک است - اشتباه نشود به آن کالیبر ، گفته‌اند.
جنس استوانه ممکن است از چوب يا فلز و يا گل پخته باشذ که به حکم تجربه و مشاهده ، نوع چوبی آن به مراتب بهتر، شکیل‌تر و خوش آهنگ تر از دو نوع دیگر می‌باشد.
تمبک به منظور نواختن به طور افقی (نفير) روی ران نوازنده نشسته قرار می گیرد و او دست چپ خود را در بالا و دست راست را در کنار راست تمبک قرار می دهد (برای چپ دستان برعکس است) و با انگشتان، نرمه و تمام دست خود بر قسمت های مختلف (مرکز پوست، میان پوست، کنار پوست و همچنين چوب) پوست می کوبد. صوت تمبک بدون ارتفاع معین است.
از آنجا که وسیله کوبیدن روی ساز انگشتان انسان است و این وسیله قادر است بر روی تمبک ریزه کاری و شیرین کاری های فراوان اعمال کند می توان از آن به عنوان تکنواز استفاده های شایان و جالب کرد به طوری که صدای ناشی از ريز پر (ريز با نه انگشت) بيت سازهای کوبه منحصر به فرد است. نقش همنوازی در این ساز نه فقط همراهی ساز یا آواز و تأمین و نگهداری ريتم موسیقی است بلکه طی 25 سال اخیر به ابتکار حسین تهرانی و همکاری دیگران ارکستری مرکب از گروه تمبک نوازان تشکیل شده، قطعه هائی اجرا کرده اند.