همه چیز درباره ی کمانچه (قسمت اول)

[Kamanche]

کمانچه یکی از سازهای اصلی موسیقی ایرانی است و شاید بتوان گفت بعد از تار مهمترین ساز موسیقی ایرانی است. کمانچه نه تنها در موسیقی دستگاهی بلکه در موسیقی مقامی ایران نیز کاربرد فراوان دارد و در مناطق مختلف ایران مثل لرستان ، گیلان و مازندران ، شمال خراسان ، ترکمن صحرا ، کرمانشاه و کردستان با زندگی روزانه ی مردم گره خورده .
شاید اولین بار در دوره ی صفویه کمانچه با شکل کنونی وارد موسیقی ایرانی شد و کم کم و در طول تاریخ با همت نوازندگانی چیره دست تبدیل به یک ساز کامل برای اجرای موسیقی ایرانی شد، و جایی در دل موسیقیدانان و شنوندگان موسیقی برای خود باز کرد.
امروزه بعد از حدود دو قرن و بعد از گذرانده افت و خیزهای سخت و آسان ، به لطف نوازندگان متعدد و متعهد کمانچه، این ساز همچنان به عنوان یکی از سازهای موسیقی ایرانی مطرح است و به حیاط خود ادامه می دهد.

در این نوشته قصد داریم تا با قسمت های مختلف ساز کمانچه با کمک تصویر بیشتر و بهتر آشنا بشویم.
به علت گستردگی بیش از حد مطالب و احتمال خستگی خوانندگان از این گستردگی، مباحث در چند بخش مجزا نوشته خواهد شد.


شاید بتوان گفت کمانچه از سه قسمت اصلی تشکیل میشود: 1- کاسه 2- دسته 3- بالادسته که قسمت های فرعی روی این سه قسمت اصلی سوار میشوند.

نمای کاسه


نمای دسته


نمای کلی بالا دسته

قسمت اول
از قسمت پایین ساز یعنی کاسه و متعلقاتش شروع می کنیم

پایه ساز:همانطور که می دانید کمانچه به وسیله ی پایه ای که در زیر کاسه اش قرار دارد روی زمین قرار میگیرد. بر خلاف تصورعموم مردم و متاسفانه عده ای از اهل موسیقی حفظ تعادل کمانچه در حین نوازندگی و عمل چرخاندن ساز که در آن پایه ساز نقش اساسی را ایفا میکند از سخت ترین قسمت های نوازندگی این ساز است. (برخلاف ویولون که نوازنده دقدقه ی کمتری برای حفظ تعادل ساز دارد).

با رشد هنر ساخت ساز، پایه ها که در گذشته ثابت بوده و در واقع به ساز وصل بودند و معمولا هم بسیار بلند بودند (مثل ساز استاد بهاری) از ساز جدا شده و حتی این امکان به نوازنده داده شد که اندازه پایه را به سلیقه ی خود کوتاه یا بلند کند.. برای طول و عرض پایه نمی توان اندازه خاصی را ذکر کرد و همانطور که اشاره شد به سلیقه نوازنده و موقعیت اجرایی بستگی دارد چنانچه برخی از نوازندگان در بعضی موارد از پایه هم استفاده نمی کنند .

نمای پایه از کنار


نمای پایه از جلو

خود پایه هم از چند قسمت تشکیل شده :

1- پایه اصلی که قابلیت جدا شدن را داراست و معمولا به صورت استوانه ساخته میشود .

پایه ی اصلی ساز که قابلیت جدا شدن را دارد.

2- قسمت ثابت پایه که در زیر کاسه تعبیه شده که شامل محلی برای ورود پایه استوانه ایست - به صورت تو خالی - که از طرفی دیگر وارد کاسه شدهو برای تحکیم بیشتر دسته تا اواسط شکم دسته وارد میشود که دیدن آن بر ما پوشیده است.

قسمت ثابت پایه که پایه متحرک داخل آن قرار داده می شود.


نمای داخل کاسه از پشت که میله ادامه پایه را نشان میدهد.


نمای کلی کاسه ، که در پشت پوست ادامه پایه ساز مشاهده میشود که برای استحکام ساز تا اواسط دسته ساز ادامه دارد.

همانطور که گفته شد چون میله تشکیل دهنده ی پایه ی ساز تا داخل دسته ادامه دارد ودسته هم حول این پایه میچرخد، در نتیجه وجود پایه ، چرخش ساز را برای نوازنده راحت تر می کند.


پایان قسمت اول