كمانچه و ويولن

[arian]

عليرغم عدم تمايل متوليان موسيقي كشور به آموزش ويولن ايراني و خانه نشين شدن بزرگان اين ساز هنوز ميل و اشتياق يادگيري در هنرجويان ايراني زبانه مي كشد. آنكه بايد موفقيت و يا عدم موفقيت يك ساز را در قابليت هاي ساز و از همه مهمتر در نوازندگي نوازندگان آن بررسي كرد.
نوازندگان و موسيقيداناني كه هميشه و در تمامي بداهه نوازي ها و گروه نوازي ها يك پاي ثابت موسيقي ايراني بوده اند و استاداني چون خالدي ، تجويدي ، همايون خرم ، پرويز ياحقي ، اسدا... ملك ، حبيب ا... بديعي و رحمت ا... بديع جزيي از درخشانترين آثار اين سرزمين را خلق و اجرا نموده اند.
آيا جاودانه ترين و زيباترين آثار و تاليفات موسيقي ايراني جز به دست بزرگ مرداني چون خالقي ، خالدي ، حسين ياحقي ، رضا محجوبي ، صبا ، تجويدي ، مجيد وفادار ، بديعي ،پرويز ياحقي ، ملك خرم و ساير نوازندگان ويولن سروده و به اجرا در آمده است. متاسفانه ذكر تمامي اين آثار حتي از يكي از اين استادان نيز در اين مقاله نمي گنجد لكن حتي اگر فقط و فقط به يكي از اين آثار ماندگار چون سرود اي ايران كه بدون شك ماندني ترين سرود تاريخ ملي ماست بپردازيم به ارزش اين هنر مندان پي خواهيم برد.
بدون شك اگر وجود گرانبهاي اين گرانقدرتان نبود امروزه مردم اين سرزمين به موسيقي عرب و ترك گوش فرا ميدادند و اثري از اين گنجينه بزرگ موسيقي كه بسياري خود را پيرهن چاك و ميراث شخصي خود مي دانند در اين سرزمين به گوش نمي رسيد.
متاسفانه نگرش غلطي امروزه بر جامعه ي غير متخصص و تعدادي از اهالي هنر مستولي است كه در صدد حذف ويولن ايراني هستند و تا امروز به مدت 30 سال اين روند ادامه پيدا كرده است.
در عدم موفقيت اين ساز در اجراي موسيقي سنتي ديگر نه كمبود تواناييهاي اين ساز ، يا كمبود نوازندگان و يا عدم هماهنگي آنان كه حذف دستوري اين ساز مطرح مي باشد و با همه ي اين تفاسير هنوز نيز زيباترين اجرا ها ي موسيقي ايراني از رسانه هاي كشور توسط اين عزيزان بزرگ هر روز به كرات تكرار و تكرار مي شود.
مگر مي شود بزرگاني چون قوامي ،محمودي خوانساري و شجريان و در راس صداي مخملين آواز ايران بنان را با همراهي اساتيد ويولن ايران به فراموشي سپرد.
مگر مي شود اي اميد دل من كجايي پرويز ياحقي را كه در 18 سالگي سرود و بنان بزرگمرد آواز به همراهي پدر موسيقي ايران ابوالحسن خان صبا و تجويدي و استاد ملاح را فراموش كرد . اين چه انس والفتي است كه جواني 18 ساله بسرايد و استاداني بي همتاي تاريخ موسيقي ايران آنرا اجرا كنند و در اركستر اين جوان 18 بشينند. آري براستي نوازندگان بزرگ ويولن ايراني روحي چنين بزرگ داشته اند و از همين روي از آنان به بزرگي و بزرگ منشي ياد ميگردد. استاداني بزرگ كه هيچگاه كمانچه را از ياد نبرند و چون گوهري آنرا نزد خود به امانت نگاهداشتند و در هر محفلي به ديده احترام به آن نگريستند و با احترام به آن دست يازيدند . بزرگاني چون اسدا... ملك كه در تمامي اجراهاي خود در خارج از كشور هيچگاه ويولن به دست نگرفت و با كمانچه به همراهي اركستر ملك پرداخت. آيا زيبايي كمانچه رحمت ا... خان بديع فراموش شدني است. نه ،هيچگاه در تاريخ موسيقي اين سرزمين ويولن نوازان ايراني ويولن در صدد حذف كمانچه از تاريخ موسيقي اين سرزمين نبوده و نيستند و بي شك تمامي آنها در كنار سازهاي خويش يك كمانچه ي زيبا را در جايگاه رفيع سازهاي خود قرار داده اند . همانگونه كه استاد داوود گنجه اي نوازنده بزرگ كمانچه در حضور استاد تجويدي به نواختن ويولن مي پردازد. و بسيار شيرين و زيبا . والسلام

[Kamanche]

با سلام خدمت جناب آرین و تشکر به خاطر این مطلب زیبا .
اما شما به این قضیه اصرار دارید که هنرمندان متولی موسیقی به خصوص در سی سال اخیر تمایلی برای ادامه فعالیت ویولون در موسیقی ایرانی ندارند.
میشه شما کمی این موضوع رو بازتر کنید ؟
ممنون از لطف شما

[arian]

جناب كمانچه عزيز عرض سلام و ادب
همانگونه كه در پست هاي قبلي عرض شد 3 نگرش عمومي در خصوص موسيقي ايراني وجود دارد. گروه اول كه ارزشي براي موسيقي ايراني قائل نميباشند كه مدت ها هم هنرستان موسيقي در دست آنها قرار داشت و ويولن ايراني را از هنرستان حذف كردند. و شان ويولن را در حد اجراي قطعات موسيقي ايراني نمي دانستند ! و دروس ويولن ايراني از هنرستان حذف گرديد. اين امر فقط مختص ويولن ابراني نبود و نوع نگرش به موسيقي ايراني باعث شد تا علاقمنداني نظير همايون شجريان و اردوان كامكار نيز از تحصيل در اين هنرستان كناره بگيرند.
گروهي ديگري از هنرمندان سنتي و اصيل موسيقي ايراني نگرشي كاملا برخلاف اين گروه داشتند . طبق نظر آنان اجراي موسيقي ايراني توسط ويولن كه سازي غربي است شان و منزلت موسيقي ايراني را پايين مي آورد.
گروهي سوم هم گروهي بودند كه سال ها با ويولن ، موسيقي ايراني را به گوش مستمعين خود رسانده بودند كه شرح آن پيشتر بسيار گفته شد.
پس از پيروزي انقلاب با فراز و نشيب هاي خاص خودش ، ويولن ايراني از موسيقي كشور به صورت دستوري حذف گرديد ، موسيقيدانان بزرگ آن خانه نشين شدند و علاقمندان به آن جهت يادگيري به آموزشگاه هاي آزاد راهنمايي شدند.
گروه مقتدر متولي امروزي مديريت موسيقي كشور كه دست اندر كار و تاثير گذار بر موسيقي ايران هستند با توجه به سبك ارائه موسيقي كه مطلوب نظر آن هاست تمايلي به استفاده از اين ساز ندارند و البته اين حق طبيعي آنهاست كه با ابزار هاي مناسبي كه لازم ميدانند موسيقي مطلوب خود را ارائه نمايند و هيچ كس نيز اعتراضي به آن ندارد.
هيچگونه مشكلي با موسيقيداناني كه در اجراهاي خود از ساز مورد نظر و دلخواه خود استفاده مي كنند نيست بلكه مشكل اصلي با گروههايي است كه دستور حذف ويولن ايراني را از موسيقي ايراني صادر مي كنند. البته باز هم عرض مي كنم تعدادي از موسيقيدانان گروه اول و دوم
ولي مشخصا گروه شعر و موسيقي تا چند سال قبل هيچگونه مجوزي براي اجراهاي ويولن ايراني را صادر نمي كرد. ولي قبل از انقلاب هيچگاه اين گونه نبود كه صدور مجوز براي اجرا با كمانچه نباشد. حتي كانون پرورش فكري كه رديف موسيقي را منتشر كرد در اجراي رديف از كمانچه ي رحمت ا... خان بديع (بديعي) استفاده كرد نه ويولن . يا مرحوم ملك در خارج ايران هيچ اجرايي را با ويولن نداشت، با كمانچه اجرا كرد.

اين تفاوت كمانچه و ويولن در قبل از انقلاب و بعد از انقلاب است. سازي مانند كمانچه بنا به دلايلي كه در پست هاي قبلي ذكر شد در دوره اي از تاريخ موسيقي ما مهجور ماند(و امروزه شايد تا حدودي به جايگاه واقعي خود نزديك شده است و انشاء ا... جايگاهي بسيار رفيع تر از آنچه كه امروز داره دست پيداكنه . چون اساسا به نظر من رقيبي براي ويولن نيست. شايد حتي زماني شاهد باشيم كه اين دو ساز در كنار هم توسط گروهي نواخته شوند و هر يك زيبايي هاي خود را به رخ بكشد.) ولي ويولن به صورت دستوري از موسيقي ايران حذف گرديد. و باز هم صد البته در اين راه موفق ويلن خواهد بود . ويولن ساز سركشي است و نوازنده هاي آن هم به رام كردن شرايط به نفع خود عادت دارند . شايد زمان امروزي مناسب نباشد ولي به هر حال به جايگاه اصلي خود باز خواهند گشت.

[Kamanche]

با سلام خدمت جناب آرین
وتشکر ار متن
اما من به جواب سوالم نرسیدم . این دستوری حذف شدن ویولون توسط موزیسین های گروه اول و دوم منظورم هست؟
و یا
اصلا مگه میشه با دستور، سازی رو از جریان موسیقی یک کشور حذف کرد اون هم ویولون که در اون دوره با جان و دل ایرانی ها عجین شده بود ؟

[arian]

جناب كمانچه سلام
بنده كجا عرض كردم كه گروه اول و دوم به صورت دستوري ويولن را حذف كرده اند؟مواردي كه عرض كرده ام به صورت زير است:

عليرغم عدم تمايل متوليان موسيقي كشور به آموزش ويولن ايراني و خانه نشين شدن بزرگان اين ساز هنوز ميل و اشتياق يادگيري در هنرجويان ايراني زبانه مي كشد

متاسفانه نگرش غلطي امروزه بر جامعه ي غير متخصص و تعدادي از اهالي هنر مستولي است كه در صدد حذف ويولن ايراني هستند و تا امروز به مدت 30 سال اين روند ادامه پيدا كرده است.

در عدم موفقيت اين ساز در اجراي موسيقي سنتي ديگر نه كمبود تواناييهاي اين ساز ، يا كمبود نوازندگان و يا عدم هماهنگي آنان كه حذف دستوري اين ساز مطرح مي باشد و با همه ي اين تفاسير هنوز نيز زيباترين اجرا ها ي موسيقي ايراني از رسانه هاي كشور توسط اين عزيزان بزرگ هر روز به كرات تكرار و تكرار مي شود.

گروه اول كه ارزشي براي موسيقي ايراني قائل نميباشند كه مدت ها هم هنرستان موسيقي در دست آنها قرار داشت و ويولن ايراني را از هنرستان حذف كردند. و شان ويولن را در حد اجراي قطعات موسيقي ايراني نمي دانستند ! و دروس ويولن ايراني از هنرستان حذف گرديد. اين امر فقط مختص ويولن ابراني نبود و نوع نگرش به موسيقي ايراني باعث شد تا علاقمنداني نظير همايون شجريان و اردوان كامكار نيز از تحصيل در اين هنرستان كناره بگيرند

پس از پيروزي انقلاب با فراز و نشيب هاي خاص خودش ، ويولن ايراني از موسيقي كشور به صورت دستوري حذف گرديد ، موسيقيدانان بزرگ آن خانه نشين شدند و علاقمندان به آن جهت يادگيري به آموزشگاه هاي آزاد راهنمايي شدند



اگر ميخواهيد بدانيد دستور حذف ويولن از موسيقي ايراني توسط كجا بوده بله بوده توسط شوراي عالي شعر و موسيقي. در صورتيكه خلاف مقررات سايت است مطلب را پاك كنيد. در شوراي عالي شعر و موسقي نيز تعدادي موسيقيدان فعاليت مي كنند. در هنرستان موسيقي هم همينطور.

در خصوص اينكه آيا امكان حذف اين ساز وجود دارد در پست قبلي كامل عرض شد ، تصور اينكه جامعه به عقب برگردد ساده لوحي است.

[Kamanche]

با سلام خدمت شما جناب آرین
بله حق با شماست گویا من یه مقدار عجولانه مطلب شما رو خوندم و مطالب رو قاطی کردم. از این بابت معذرت میخوام.
اما اگر علاقه داشته باشید به بحثمون ادامه بدیم.
در صحبت هاتون عنوان کردید که (اجازه بدبد کپی کنم که اشتباهی پیش نیاد )
متاسفانه نگرش غلطي امروزه بر جامعه ي غير متخصص و تعدادي از اهالي هنر مستولي است كه در صدد حذف ويولن ايراني هستند و تا امروز به مدت 30 سال اين روند ادامه پيدا كرده است.

خب این عدد 30 شما من رو به یاد ،ظهور اعضای مرکز حفظ و اشاعه موسیقی در آخرین سالهای دهه 50 که اغلب شاگردان نور علی خان برومند بودند انداخت. فکر میکنم مقصود شما از 30 سال ، رشد شاگردان برومند و نظریات اونها هست.
اگه درست حدس زدم بفرمایید که سوال بعدیم رو مطرح کنم.

ضمنا از شما ممنون که با من همراهی می کنید . صرفا هدف من از این بحث نه مجادله، بلکه رسیدن به جواب انبوه سوالاتی است که در این زمینه در ذهن دارم.
ارادتمند.

[arian]

جناب كمانچه عزيز سلام
چون حدود 30 سال از پيروزي انقلاب ميگذرد و پس از آن بوده است كه مسير موسيقي ما شامل فراز و نشيب هاي بسياري بوده است. اشاره به عدد 30 شد.
البته شاگردان آن زمان آقاي برومند طرز تلقي ديگري از موسيقي سنتي نسبت به تلقي امروزي خود داشتند كه خوب به مرور اين نظرات بسيار اصلاح شده و يا به عبارتي متكاملتر گرديده است. از صحبت هاي آقايان لطفي و عليزاده و كامكار مشخص است. اما بيشترين اين تغييرات شايد شامل آقايان شجريان و كامكار باشد. بنده از نقطه نظرات آقاي عليزاده و لطفي زياد اطلاع دقيقي ندارم. انشاءا... نت آهنگ روزي بنده و شما را به عنوان خبرنگاران سايت نزد اين دو عزيز بفرستند تا از خود آنان در يك مثلث شيشه اي نت آهنگي موارد را كامل جويا شويم. البته باز هم تاكيد دارم هر موسيقيداني حق مسلم در انتخاب ساز داره و هيچكس مثل بنده هم نميتونه به او كوچكترين ايرادي بگيره ، ولي حق تكفير ساز ديگران را به هيچ وجه ندارد. دوستي داشتم خيلي سال قبل آثار كلاسيك غربي را به زيبايي با سنتور ارائه ميكرد. من براي هنرش خيلي ارزش بيشتري قائل بودم تا كسي كه فقط سنتور را براي اجرا موسيقي ايراني به كار مي برد(در شرايط يكسان نوازندگي). اگر كسي بتونه بياد با يك ساز كاملا غربي و كمتر استفاده شده در موسيقي ايراني نميدونم شايد مثلا ترومپت ، نغمه هاي ايراني را اجرا كنه من به شخصه از كارش استقبال ميكنم. چون فكر مي كنم نوآوري باعث رشدميشه و ميتونه به موسيقي ما كمك بيشتري بكنه(البته مسلمه كه موضوع اشاري راجع به موسيقيدان است و كار هنري،نه هر كسي و هر كاري)

[Kamanche]

با سلام خدمت جناب آرین
همونطور که مطلعید آخرین پستهای انجمن بین این وقفه ی به وجود اومده پاک شد . منم گفتم که این پست اخر رو دوباره بنویسم ،چنان که احیانا خواستید مطلبی بنویسید در جواب پست قبلی ،متنش پیش روتون باشه. (البته تا جایی که ذهنم یاری کنه)

عرض شود که همونطور که قبلا هم گفتم خدمت شما ، بحث ما از تاپیک آخرین آواز آغاز شد
با این پست شما

سلام دوستان البته ويولن پس از انقلاب بصورت گزينشي از موسيقي ايران كنار گذاشته شد و متاسفانه در اين امر بسياري از هنرمندان موسيقي كشور نيز دخيل بودند. به قول ملك ، بديعي همان موقع بود كه مرد. متاسفانه نوعي طرز فكر حاكم از شاگردان آقاي برومند كه هنرمندان جوان دهه ي شصت را تشكيل ميدادند و بيشتر تحت اتوريته ي فكري برومند قرار داشتند امكان حذف بسياري از بزرگان اين سرزمين و سازهاي مرسومي مثل ويولن را فراهم آوردند و از آنجاييكه اعتقادي به جهاني سازي موسيقي كلاسيك ايران نداشتند در قالب بسيار محدود از چند ساز ايراني و به صورت كاملا مونو فوني پرداختند.

که بنده در پست قبلی عرض کردم که به نظر بنده با ظهور مکتب استاد برومند و شاگردان ایشون، با توجه به تاکید ایشان به اجرای موسیقی در فرم کلاسیک ،این ذائقه ی شنیداری مردم بود تغییر کرد و در واقع پذیرای نوع جدیدی از موسیقی شدند و با این صحبت هم که ویولون به صورت دستوری حذف شد (اگه اجازه بدید ) مخالفت کردم. واگه خاطرتون باشه دلایل اجتماعی سیاسی رو هم ذکر کردم.

نکته دوم هم یه مخالفت دیگه بود (بازم با اجازه شما ) که یه مقداری به بحث ما مربوط بود. اونم مخالفت با اون قسمت از صحبت شما بود که فرموده بودید : از آنجاييكه اعتقادي به جهاني سازي موسيقي كلاسيك ايران نداشتند در قالب بسيار محدود از چند ساز ايراني و به صورت كاملا مونو فوني پرداختند.

و عرض کردم که شاگردان همین جریان کارهایی رو در همین زمینه ها انجام دادند و در کوچه سار شب و داروگ رو از استاد لطفی مثال زدم.

---------------
خلاصه ش :
به نظر بنده جریانات بوجود اومده با رشد گروه مرکز حفظ اشاعه باعث شدطیف جدیدی از موسیقی وارد عرصه بشه ذائقه شنیداری مردم رو تحت تاثر قرار بده که به نظر من هیچ وقت مانعی برای انواع دیگر موسیقی نشد . چه انواع موسیقی دیگر به حیات خود ادامه دادند.
-------------
در پایان هم دو تا سوال پرسیدم
1. چرا مردم از موج جدی موسیقی استقبال کردند (لااقل اینطور داریم میبینیم)
و
2. چرا ویولون نوازهای محترم بعد از انقلاب سکوت کردند ؟ و حتی تعدادی هم از اونها جلای وطن نمودند. ؟

ممنون. از شما
--------------------
از همه ی دوستان عزیز هم که علاقه مندند خواهش میکنم به بحث ما اضافه بشن. این تاپیک از معدود تاپیک های قدیمی هست که افتان و خیزان همچنان داره فعالیت میکنه.

[arian]

جناب كمانچه عزيز عرض سلام و ادب دارم . متاسفانه گرفتاري ها زياد شده و كار را براي همه خيلي سخت كرده ، وسط تهيه پست برق ميره و ... اصلا نميدونيم چي كار بايد بكنيم . در هر حال بنده با توجه به ايرادات جنابعالي سعي ميكنم در اولين فرصت مطالب مورد نظر خودم را (طرز نگرش خودم) را خدمت شما عرض خواهم كرد . شرمنده از اينكه اين كار زمان خواهد برد ولي بهتر خواهد بود كه دقيق مطالب تشريح بشه تا اينكه كاري سرسري و بدون حوصله باشه . ولي تا ان زمان پيشنهاد ميكنم مقاله اي را از ماهنامه ي هنر موسيقي از دوست خوبم آرش سالمي آذر 79 صفحات 37 و 38 (اين هم نظري است ، هنرستان موسيقي و نفي ويولن ايراني) مطالعه بفرماييد و سخنراني و پرسش و پاسخ آقاي شجريان در امريكا نيز مورد ديگري است. تشكر از لطف و بزرگواري و صبر شما.

[Kamanche]

نظریات هنرمند گرامی علی اکبر شکارچی در مورد کمانچه و ویولون و رابطه ی آنها

ورود سازهای غربی به ایران در اوایل قرن حاضر خورشیدی، باعث شد برخی از سازهای ایرانی به انزوا بروند که در این میان کمانچه وضعیت اسف بار تری پیدا کرد. چنان که به مدت چند دهه عضو همیشه غایب ارکسترهای ایرانی بود.

به اعتقاد شکارچی، ساز ویولون به علت ظاهر فریبنده و قابلیت های نوازندگی اش، خیلی زود جای کمانچه را گرفت و حتی افرادی مثل حسین خان اسماعیل زاده که استاد مسلم کمانچه بود، به شاگردانش ویولون درس می داد. این در حالی بود که ساز کمانچه در میان ایلات و عشایر همچنان نواخته می شد، ولی صدای آن به پایتخت نمی رسید تا این که زنده یاد روح الله خالقی، استاد علی اصغر بهاری را تشویق کرد تا به جای ویولون در رادیو به کمانچه نوازی بپردازد و بدین گونه شیوه کمانچه نوازی قدما از طریق استاد بهاری به نسل بعد انتقال یافت.

شکارچی همچنین به آسیب پذیری نوازندگی کمانچه در نسل حاضر پرداخت و گفت :« بسیاری از تکنیک های نوازندگی این ساز از ویولون گرفته شده است که غالباً با اصالت کمانچه همخوانی ندارد، مانند پیتزیکاتوها و ویبره های فراوان ...

--------------------------
خدمت جناب آرین عزیز
من متاسفانه هر چه قدر تلاش کردم مقاله های مورد اشاره ی شما رو پیدا کنم موفق نشدم.

[arian]

جناب كمانچه عزيز عرض سلام
ممنون از اينكه همچنان پيگير موضوع بحث هستيد ، همانطوري كه خودتون اطلاع داريد گرفتاري هاي زياد اجازه كمتري به ادامه ي بحث داده است. بنده از ساير دوستان نيز خواهش كرده ام تا با حضور در اين تاپيك ، موارد خودشون را مطرح نمايند تا موضوع كاملا بررسي بشه . متاسفانه تعهدات اين خاصيت را هم داره كه در بسياري موارد حق انتخاب را از شخص سلب ميكنه. هنوز بحث هاي زيادي مونده و بنده هم تمايل دارم با درايت و بررسي همه جانبه موارد خودم را ادامه بدهم و مشكل كنوني ويولن و جايگاه كنوني آنرا و دلايل اينكه چرا امروزه استاد ويولن نداريم را بررسي كنم . همانگونه كه روزي كمانچه از ويولن تكنيك به وام ميگرفت. امروزه بايد ويولن نوازان دوره ي عالي به علت نداشتن مدرس عالي به سراغ استادان قديم كمانچه بيايند . اين موارد را در تاپيكي ([ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] ) در حال بحث هستيم . خوشحال ميشم جنابعالي هم در اين راه ما را بيشتر كمك كنيد.

[Kamanche]

نوشته ای از حمید متبسم
پیرامون گروه نوازی در موسیقی ایران

...

موسیقی ردیفی ایران که اساس و تکیه گاه موسیقی شهری ایران است به دلیل نا مشخص بودن وزن غالب گوشه های آن پیش از اینها تنها خصلت تکنوازی داشته و همنوازی در آن پدیده ای جوان است. نمونه های شاخص و موجود نخستین گروه نوازی ها در موسیقی ایران به اواخر دوران قاجار و پس از مشروطه باز می گردد. و ابداع فرم پیش درآمد بعنوان قطعه ای که قبل از درآمد دستگاه اجرا می شود نیز به همان دوره باز می گردد. به بیانی دیگر همنوازان برای ارائه کار جمعی نیاز به قطعه ای با وزن مشخص برای شروع جمعی داشتند و فرم پیش درآمد را به معنای قطعه ای قبل از در آمد به وجود آوردند. گر چه بسیاری از آهنگسازان امروز به شکل سنتی این فرم وفادار نیستند، لیکن غالب کارهای جمعی موسیقی با قطعه ای به عنوان مقدمه اغاز می شود و پس از آن خواننده و تکنواز نغمه ای را که وزن مشخص ندارد بعنوان در آمد اجرا می کنند.

باری، کنسرت های انجمن اخوت، همنوازی درویش خان(تار) باقرخان (کمانچه) آواز طاهر زاده و تصنیف خوانی های دوامی در زمان خویش گامی نو بشمار می آ مد و بازگشت علینقی وزیری به ایران پس از تحصیلات موسیقی در اروپا، با دستمایه پیشرفت ها ونمونه های اروپائی موسیقی ارکسترال، موسیقی ما را بیش از پیش به سوی کار جمعی و ایجاد ارکستر یاری کرد. لیکن دریچه باز شده بسوی غرب و اشنائی موسیقی دانان ایران با امکانات ساز های غربی که از دیر باز در زمینه همنوازی بکار گرفته شده اند، شیفتگان نوآوری را بسوی بکار بستن این سازها بجای کار روی سازهای خودمان کشاند و با بکار بستن تکنیک های ارکستراسیون و شیوه های تجربه شده و سیقل خورده غرب، آثاری خلق شد، که تنها ملودی هایش ایرانی اند نه شیوه بیان آنها. به جز تار و سنتور و در مواردی تنبک ساز های دیگر ما فاقد توانائی کافی برای کار همنوازی تشخیص داده شدند و در هنرستان و مدارس موسیقی نیز بعنوان ساز اصلی تدریس نشدند. در ارکستر ها فلوت جای نی و ویلن جای کمانجه را پر کرد. هم دوره ای های من بخاطر دارند که در هنرستان موسیقی ساز سه تار، کمانچه، بربط و تنبک بعنوان ساز دوم قابل یادگیری بود و موفقیت در آن تاثیرچندانی در نمرات سالانه نداشت ، نوازندگان سازهای ایرانی وعلاقه مندان به آن نیز، بی شرمانه، عقب مانده قلمداد شدند.

سخن از همنوازی بعنوان پدیده ای نو در موسیقی ایران است و برای دستیابی به آن چاره کار رفع نواقص سازها و پرورش نوازندگان توانا ست. در زمانی که ده ها سال تنها نوازنده قابل کمانچه استاد بهاری و تنها نوازنده قابل نی استاد کسائی بود، بسی انتظار بی جا که ساز ایرانی در کار همنوازی بکار گرفته شود. تشکیل گروه ساز های ملی به سرپرستی استاد فرامرز پایوردردهه چهل نقطه عطفی است در بکار گیری سازهای ایرانی در همنوازی، ولی حتی آن زمان نیز به دلیل تسلط بیشتر نوازنده کمانچه گروه، به ویلن قطعاتی که در کنسرت ها با کمانچه اجرا می شد در ضبط با ویلن نواخته می شد که بدون نقص باشد. بکارگیری ساز های غربی اگر چه باعث دستیابی به امکانات و روش های غربی شد، لیکن سبب فراموشی تکنیک ها و ظرائف خاص موسیقی ایران نیز گشت. بطوری که با پیدایش مرکز حفظ و اشاعه موسیقی در اواخر دهه سی و سازمانهائی از این دست که با هدف باز پردازی موسیقی ایران تاسیس شدند، موسیقی قدیم ایران به گوش شنوندگان آن زمان کاملا نو و تازه بود. اجرا دوباره پیش درآمد های درویش و تصانیف عارف با شیوه خود صاحبان اثر، پس از گذشت پنجاه سال از خلق اثر، موسیقی نوین ایران قلمداد شد. باز نگری به موسیقی قدیم کوشش موثری شد در پالایش و باز سازی موسیقی ما.

حالا توجه داشته باشید که در دهه پنجاه تازه چرخی زدیم و رسیدیم به آنجا که درویش و وزیری در ابتدای این قرن بودند. ازآن زمان تا امروز سی سال میگذرد و این زمان برای تحول در موسیقی، زمانی طولانی محسوب نمی شود. با این حال پس از گذشت زمانی نه چندان طولانی و البته با محدودیت هائی که می شناسید، نوازندگی سازهای محجور رشد بسزائی داشته و هنر همنوازی وارد مرحله تازه ای از تحول خود شده است. نوازندگان کمانچه و سه تار که زمانی خیل شان به زحمت به عدد انگشتان یک دست می رسید جمعیت بزرگی از دست اندرکاران موسیقی را تشکیل می دهند و بربط با ساختاری تازه در کار همنوازی و تکنوازی نقش ویژه ای ایفا می کند و سازهای کوبه ای نیز با دستمایه تازه و رنگارنگ از ساز های محلی فصل نوینی رادراجرای ضرب آهنگ آثار گشوده اند.
...

[arian]

مطالب جناب آقاي حميد متبسم پيرامون گروه نوازي در موسيقي ايران زيبا و خواندني است. ولي نكات كوچكي به نظرم رسيد كه بايد به آنها اشاره ميشد .
موسیقی ردیفی ایران که اساس و تکیه گاه موسیقی شهری ایران است به دلیل نا مشخص بودنوزن غالب گوشه های آن پیش از اینها تنها خصلت تکنوازی داشته و همنوازی در آن پدیدهای جوان است.
همانگونه كه جناب آقاي متبسم ميفرمايند موسيقي رديفي ايران اساس و چهارچوب موسيقي ايران است ولي همه ي موسيقي ايران نيست. و تصور اينكه كساني سعي داشتند تا رديف را به صورت گروهي اجرا كنند به نظر بعيد مي آيد .
کنسرت های انجمن اخوت، همنوازی درویش خان(تار) باقرخان (کمانچه) آواز طاهر زادهو تصنیف خوانی های دوامی در زمان خویش گامی نو بشمار می آ مد.
اينجا نيز بحث تصنيف مطرح ميگردد كه كاملا متمايز از رديف ميباشد .
بازگشت علینقی وزیری به ایران پس از تحصیلات موسیقی در اروپا، با دستمایه پیشرفت هاونمونه های اروپائی موسیقی ارکسترال، موسیقی ما را بیش از پیش به سوی کار جمعی وایجاد ارکستر یاری کرد. لیکن دریچه باز شده بسوی غرب و اشنائی موسیقی دانان ایرانبا امکانات ساز های غربی که از دیر باز در زمینه همنوازی بکار گرفته شده اند،شیفتگان نوآوری را بسوی بکار بستن این سازها بجای کار روی سازهای خودمان کشاند و بابکار بستن تکنیک های ارکستراسیون و شیوه های تجربه شده و سیقل خورده غرب، آثاری خلقشد،
در اين خصوص نيز همانگونه كه قبلا عرض شد آهنگساز در انتخاب و تشخيص ساز مناسب براي اجراي قطعات خود بايد كاملا آزاد باشد در غير اينصورت فاقد ابزارهاي لازم خواهد بود .
و اما در مورد آنكه چرا سازهايي انتخاب شدند و سازهايي انتخاب نشدند نيز به تفصيل وضعيت كمانچه و كمانچه نوازان آن دوره مورد بررسي قرار گرفت. وقتي كه يك آهنگساز نتواند حتي دو ساز كمانچه داراي صداي تقريبا هماهنگ پيدا كند چگونه اميد به ايجاد هماهنگي ميتوان داشت. آقاي وزيري ميتوانست با بكارگيري سازهاي غربي به موسيقي ايراني در قالب اركسترمورد نظر خود دست يابد آيا بايد امتناع مينمود . آيا ما نمي بايست به جاي آنكه تلاشهاي ديگران را تخطئه كنيم به دنبال نقاط ضعف خودمان بگرديم . چند نوازنده كمانچه داشته ايم . آيا ميتوانستند و يا ميخواستند كه به صورت گروهي كار كنند و آيا سازهاشان اصلا امكان تيون شدن با يكديگر داشتند.
که تنها ملودی هایش ایرانی اند نه شیوه بیان آنها.
چه قدر راحت ميتوان به آثار خالقي ، محجوبي ، معروفي و ... و اين همه آثار بينظير گلها كه حتي يك نمونه از اين آثار را حداقل در 30 سال گذشته نتوانسته ايم بسازيم كلماتي را نثار كنيم كه داراي مفاهيم واضح و مشخص نيستند .

[Kamanche]

با سلام خدمت شما جناب آرین و تشکر از مطلب
اول این نکته رو اعتراف کنم که بنده و جناب عالی در زمینه بحث کمانچه و ویولون هیچ طور آبمون تو یه جو نمیره.

و اما در مورد آنكه چرا سازهايي انتخاب شدند و سازهايي انتخاب نشدند نيز به تفصيل وضعيت كمانچه و كمانچه نوازان آن دوره مورد بررسي قرار گرفت. وقتي كه يك آهنگساز نتواند حتي دو ساز كمانچه داراي صداي تقريبا هماهنگ پيدا كند چگونه اميد به ايجاد هماهنگي ميتوان داشت

بله من هم با شما موافقم که در اون دوره نمیشد دو نوازنده ی کمانچه پیدا کرد چون با ورود ویولون گرایش شدیدی به نوازندگی ویولون به وجود امده بود و بازار کمانچه تخطئه شد . اما با این صحبت شما مخالفم وقتي كه يك آهنگساز نتواند حتي دو ساز كمانچه داراي صداي تقريبا هماهنگ پيدا كند چگونه اميد به ايجاد هماهنگي ميتوان داشت. چه در کارهای ارائه شده ی اون دوره به نظر بنده هیچ وقت لااقل از لحاظ اجرای فواصل ، مخصوصا در بین ویولون ونوازها هماهنگی وجود نداره. (باور بفرمایید این رو بدون هیچ تعصبی عرض میکنم)

آيا ما نمي بايست به جاي آنكه تلاشهاي ديگران را تخطئه كنيم به دنبال نقاط ضعف خودمان بگرديم . چند نوازنده كمانچه داشته ايم . آيا ميتوانستند و يا ميخواستند كه به صورت گروهي كار كنند و آيا سازهاشان اصلا امكان تيون شدن با يكديگر داشتند.

بدون شک هرف من همینه اما از شما هم انتظار دارم کمی منصفانه تر و با درنظر گرفتن تمامی جواتب در این مورد قضاوت کنید.
آیا واقعا در همین یه مورد خاص همه چیز درناتوانی کمانچه نوازان خلاصه میشه. ؟

اما شما نکاتی از این نوشته رو بارز کردید که من هم دوست دارم دست روی چند قسمت از این مطلب بزارم.

هم دوره ای های من بخاطر دارند که در هنرستان موسیقی ساز سه تار، کمانچه، بربط و تنبک بعنوان ساز دوم قابل یادگیری بود و موفقیت در آن تاثیرچندانی در نمرات سالانه نداشت ، نوازندگان سازهای ایرانی وعلاقه مندان به آن نیز، بی شرمانه، عقب مانده قلمداد شدند.

[arian]

جناب ويشتاسب خان سلام
ولي من بر خلاف شما فكر ميكنم آب ما توي يك جوب است ،
ببينيد گرايش به يك ساز و يا مورد اقبال قرار گرفتن يك ساز هيچ چيزي بدي نيست و مشكلي براي سازهاي ديگر نيست. ولي حذف گزينشي يك ساز بحث ديگري است. ويولن مورد اقبال نوازندگان قرار گرفت (اين مطلب را هيچ كجا نميتونيم به عنوان يك جرم مطرح كنيم) . ولي آيا اين نوازندگان ويولن ساز كمانچه را مورد هجوم قرار دادند و يا اجازه ي هنرنمايي به نوازندگان كمانچه ندادند ؟ ولي در مورد ويولن ايراني اين اتفاق افتاد . دستور صادر شد كه هيچ قطعه ي ايراني با ويولن اجازه صدور انتشار و پروانه و جواز نخواهد داشت.
ببينيد ويولن چون استاندارد بود امكان تيون شدن براش وجود داشت. شايد دو تا نوازنده ويولن نميتوانستند با همديگر هماهنگي داشته باشند ولي اين اشكال در ساز نبود . بر فرض در نوازنده بود (كه البته احتمالا شما حتي يكي از كارهاي گلها را نيز گوش نكرده ايد . چون تعداد نوازنده ها ي ويولن فقط يك نفر نبوده است. به جز در اجراي سوليست ها)
ولي در مورد كمانچه ، ما سازنده ي كمانچه نداشته ايم ، نوازندگان كمانچه خود ساز خود را مي ساختند و انواع متفاوتي نيز داشته است كه در پستهاي قبلي شرح كامل آن رفت.
در مورد دوم هم باور كنيد هيچگونه تعصبي نيست و نظر شما براي من ثاقب است ، آيا اسمعيل خان كمانچه با باقر خان رامشگر تمايلي به گروه نوازي داشته اند ؟ اگر داشته اند چرا آنان نيز انجام نداده اند . چون آنها انجام نداده اند ، ما نميتوانيم تقصير را بر گردن آقاي وزيري بيندازيم. آقاي وزيري موسيقي را از زاويه ديد و نظر خود ميديد و براي اين كار خود اهدافي داشت ، ترك پست و سمت كرد ، براي آموزش به اروپا رفت ، درس خواند ، سپس به ايران برگشت مدرسه ي موسيقي را بنا گذاشت و شاگرداني را تربيت كرد تا اهداف او را ادامه دهند كه چنين نيز كردند . ولي آقايان باقرخان يا اسمعيل زاده چنين نكردند . به همان سبك سنتي خود پرداختند و شايد اصلا اعتقادي به اين امر نداشتند همانگونه كه آقا حسينقلي يا ميرزا عبدا... هيچوقت چنين نكردند . نگرش اين افراد متفاوت بود . آقاي بهاري به خواهش خالقي از همين مكتب وزيري به كمانچه ميپردازد . آيا ما ميتوانيم بگوييم وضعيت تاسف بار امروزي ويولن بر گردن مرحوم بهاري است ؟ آيا هيچوقت شما ديده ايد كه نوازندگان ويولن به اين مطلب بپردازند كه سنتي كارها ماها رو امروزه مسخره ميكنند و ميگويند كه نوازندگان ويولن غربزده و جوجه فكلي و پاپيوني و ... هستند به خاطر همين ما عقب افتاده ايم .
كداميك از نوازندگان ويولن بودند كه كمانچه نزده اند ؟

بله هنوز هم علاقمندان به موسيقي ايراني در هنرستانها و دانشگاههاي موسيقي كشور مسخره شوند ولي اين هنرستان چه ايشان ميفرمايند چه ارتباطي به آقاي وزيري دارد . عرض كردم مدتي پيش وقتي در دانشگاه هنر فردي پشت پيانو نشست و قطعه ي چهارگاه جواد معروفي را ميزد فريادي از دانشگاه را افتاد كه اي واي آبروي موسيقي رفت. در دانشگاه هنر داريد قطعه ي روحوضي ميزنيد . اين مشكلات و مسائل فقط مخصوص كمانچه نيست. به تاپيك هويت ويولن سر بزنيد تا ببينيد در مورد نواختن ويولن ايراني چه ميگويند. بپرسيد چرا آقاي اردوان كامكار يا همايون شجريان يا خيلي از هنرجويان ديگر از هنرستان موسيقي ترك تحصيل كردند . زماني كه بنده خدا جناب وزيري در آرامگاه ابدي فرو رفته بود. هنرستان موسيقي فقط نزديك 3 سال با مديريت آقاي وزيري اداره شد . ايشون را از هنرستان بيرون كردند . نامه هاي آقاي خالقي را بخوانيد كه چه در راديو و چه در هنرستان چه ها كشيد ، من اين حرف را از زبان خود آقاي وزيري شنيدم كه ميگفت مرحوم خالقي به سبب همين مرارت ها به بيماري مبتلا شد و درگذشت.
ببخشيد حرفهام خيلي طولاني شد .

[Kamanche]

سلام خدمت جناب آرین

ممنون از نوشته ی شما ولی باز هم فکر میکنم آب ما اصلا توی یه جو برو نیست

--------
از اخر شروع کنم

قصد من اصلا بی حرمتی نسبت به استاد وزیری نیست (که ما غلط بکنیم از این کارا بکنیم) همینطور که در نوشته جناب متبسم نکته منفی به استاد وزیری نسبت داده نشده بلکه فقط از وضعیت بد سازهای ملی ایرانی در هنرستان های موسیق ایران گله شده و اصلا اسمی از استاد وزیری در هنرستان به میان نیامده.
اما

ولي آيا اين نوازندگان ويولن ساز كمانچه را مورد هجوم قرار دادند و يا اجازه ي هنرنمايي به نوازندگان كمانچه ندادند ؟

خیر مورد هجوم قرار ندادند اما توجه فراوان به یک ساز (که از قضا فرنگیه) با توجه به وضع جامعه ی ایران در اون برهه ی خاص از زمان میتونه نه تنها به یک ساز بلکه به یک جز از فرهنگ یک کشور هم میتونه ضربه بزنه ویا دچار تغییرش کنه (چنان که کمابیش این تغییر دچار موسیقی و نگرش مردم نسبت به موسیق شد)

دستور صادر شد كه هيچ قطعه ي ايراني با ويولن اجازه صدور انتشار و پروانه و جواز نخواهد داشت

باید قبول کرد که جریانات بدی در اوایل انقلاب برای ویولون نوازان ایجاد شد و هم باید قبول کرد که خیلی از ویلون نوازهای عزیز هم در بوجود اومدن این جو بعد از انقلاب کمک شایانی کردند.
بنده چند پست قبل هم سوالی از شما پرسیدم که فکر نمکیند که در بوجود اومدن اون جو ویولون نوازها بی تقصیر نبودند. ؟

(كه البته احتمالا شما حتي يكي از كارهاي گلها را نيز گوش نكرده ايد . چون تعداد نوازنده ها ي ويولن فقط يك نفر نبوده است. به جز در اجراي سوليست ها)

چرا اتفاقا تمامی کارهای مرحوم استاد گرانقدر مرتضی محجوبی رو که اغلب با تظیم های استاد معروفی همراه بوده رو کامل شنیدم و اینجور کارها رو می پرستم.
در پست قبلی هم اشاره ای کردم که در ارکستر گلها ویولون ها یا نوازندگانشان از نظر اجرای فواصل هماهنگ نیستند. پس گناه گردن ساز نیست نوازنده مقصر است چه در کمانچه چه در ویولون. نمونه بسیار ساده ش . گوش کنید به تصنیف جاودان کاروان . که ویولون ها مخصوصا در جواب آواز آشکارا فالش هستند (اجرای فواصل دقیق نیست)

آيا اسمعيل خان كمانچه با باقر خان رامشگر تمايلي به گروه نوازي داشته اند ؟ اگر داشته اند چرا آنان نيز انجام نداده اند

چرا تمایل داشتند اما در گرو ههای دیگر و نه به شیوه ی آرکستر بزرگ . گروه نوازی های باقر خان به همراه درویش خان و اواز و ضرب عبدالله دوامی از این گونه اند.
بستگی داره که ما گروه را چی بدونیم. به نظر بنده همین تلاش های کوچیک این اساتید خودش میتونست پایه گذار شیوه ی گروه نوازی در موسیق ایران باشه و مسلما بی تاثیر نبوده اما در نطفه کشته شد.
اما این گفته ی شما که آقاي بهاري به خواهش خالقي از همين مكتب وزيري به كمانچه ميپردازد . برای من خیل سوال بر انگیز بود.

آيا هيچوقت شما ديده ايد كه نوازندگان ويولن به اين مطلب بپردازند كه سنتي كارها ماها رو امروزه مسخره ميكنند و ميگويند كه نوازندگان ويولن غربزده و جوجه فكلي و پاپيوني و ... هستند به خاطر همين ما عقب افتاده ايم .

نه باید بگم که به این شکل چیزی نشنیدم . اما بارها این نکته رو از همه اساتید ویولون نواز شنیدم که - جریانات مکتب برومند باعث زوال ویولون نوازی در ایران شد- که بی شباهت به این جمله ی شما نیست.

ممنون از شما