گزارشي از نشست پژوهشي شيوه‌ها و سازها
مهرورزي كمانچه نوازان
جام جم آنلاين: نشست «شيوه‌ها و سازها» ويژه ساز كمانچه، جمعه گذشته با حضور استادان، مدرسان و نوازندگان اين ساز در خبرگزاري مهر برگزار شد. در اين برنامه فضايي صميمي و غيررسمي موجب شد برخي پيشكسوتان موسيقي كه ساليان سال است در هيچ محفل و مجلسي نوازندگي نمي‌كنند، دست به ساز ببرند.
گزارشي كوتاه از اين نشست پژوهشي را مي‌خوانيم.
اگر كيهان كلهر، سعيد فرج پوري، اردشير كامكار و يكي دو نفر ديگر در همايش كمانچه‌نوازان خبرگزاري مهر حضور مي‌داشتند، اين جمع كامل ميشد. فرجپوري در سليمانيه عراق به سر مي‌برد و اردشير هم همراه گروه كامكارها در استراليا كنسرت دارد و كيهان كلهر هم قرار نبود كه در اين برنامه نباشد.
به هر حال در ابتداي اين برنامه مهدي آذرسينا مثل هميشه سخنانش را با مقتدايش، شاملو آغاز مي‌كند كه: «هنر شهادتي است از سر صدق/ نوري كه فاجعه را ترجمه مي‌كند تا آدمي حشمت موهومش را بازشناسد. »
آذرسينا كه برخلاف ميلش اين سال‌ها بيشتر به آموزش مي‌پردازد تا نوازندگي، كمانچه را كامل‌ترين ساز موسيقي ايراني مي‌داند و هر كمبود و كاستي را به قامت ناساز و بي‌اندام نوازنده مرتبط مي‌داند.
مخلص كلام او اين بود كه ساز، اين حربه برنده و تاثيرگذار در دستان نوازنده بايد تاثيري همچون شعر حافظ داشته باشد. نوازنده بايد شاعر باشد و تكنيك در حقيقت همان نواختن روان و مسلط رديف است و نهايتا هدف تاثيرگذاري بر انسان‌هاست و اوج نوازندگي همان بداهه‌پردازي.
آذرسينا تكلف و خودنمايي و اهميت دادن به اين كه شنوندگان درباره من نوازنده چگونه فكر ميكنند و مسائلي از اين دست را آفت و مانعي براي تاثيرگذاري مي‌داند و معتقد است خلوص و پاكي و صافي شرط اصلي براي نوازندگي است.
ذهن خلاق و پرسشگر و ابداع و تكرارگريزي و دوري از تقليد و جستجو براي راهي نو از ديگر نكاتي بود كه اين نوازنده كمانچه و رديفدان بر آنها تاكيد داشت و شايد مهم‌ترين جمله آذرسينا اين بود كه مي‌گفت: اگر نوازنده‌اي ميخواهد پس از 20 سال نوازندگي و تمرين در اجتماع همچون مشاغل ديگري چون پزشكي، مهندسي، سوپرماركتي و كارمندي به كارهاي معمول و روزمره بپردازد، حيف است كه براي اين كار 20 سال زحمت كشيده شود رسالت هنرمند بسيار مهم‌تر از اينهاست و اما نكته آخر سخنان سخنران برنامه اشاره به نبود حمايت آگاهانه از نوازندگان كمانچه بود.
او مي‌گفت خنده‌دار است كه براي تدريس‌ساز كمانچه در دانشگاه هنر نوازنده از باكو بياورند. او گفت: نوازندگي فقط دويدن روي دسته‌ساز نيست، نوازنده بايد جوهر شناخت هنر موسيقي ايران را داشته باشد و با ميراث فرهنگي ما آشنا باشد و دست آخر اين كه خانه موسيقي و ديگر نهادهاي مسوول نيز گوشه چشمي به نوازندگان برتر ندارند. اشكالات نوازنده جوان
فرشاد صارمي يكي از نوازندگان جوان كمانچه كه همراه پدرش (خواننده) در اين نشست حضور داشت، به نكات خوبي درباره نوازندگي كمانچه اشاره كرد. او با جسارت تمام پرسش‌هايي را درباره نوازندگي و آرشه‌كشي مطرح كرد كه تقريبا با استقبال بيشتر حاضران مواجه شد.
صارمي با پرهيز از كلي‌گويي به موضوع و مساله ريزتري اشاره كرد و درباره كمانچه‌نوازي پرسش را چنين مطرح كرد كه: چرا تقسيم وظايف ميان 2 دست در نوازندگي كمانچه يكسان نيست؟ چرا دست چپ هم سيم‌ها را انتخاب مي‌كند، هم انگشت‌گذاري مي‌كند و هم تعويض پوزيسيون را انجام مي‌دهد و دست راست فقط آرشه مي‌كشد؟ چرا اين تقسيم وظايف عادلانه نيست؟
پرسش بعدي صارمي درباره وزن نداشتن آرشه در هنگام نوازندگي كمانچه بود و همچنين چرخاندن دسته و كل كمانچه براي اتصال موهاي آرشه بر سيم اول و چهارم كه اين عمل را به مسواك زدن تشبيه كرد كه به جاي تكان دادن مسواك كله و صورت فرد به چپ و راست حركت كند.
صارمي به مسائل و نكات بسيار ريزي اشاره كرد كه در نوازندگي كمانچه جاي سوال دارد. البته در پاسخ به اين پرسش‌ها اختلاف نظراتي هم طبيعتا و جود دارد. برخي با تعصب به اين نكات توجه دارند و معتقدند همان‌طوري كه هست، بايد نوازندگي كرد و هر تغييري در شيوه و نحوه سنتي نوازندگي موجب نوعي بدعت به معناي انحراف خواهد بود و برخي هم اصلا به اين تقيدات معتقد نيستند و ميگويند اصل مهم صدا و كيفيت نوازندگي است.
پاسخ استاد
استاد مصطفي كمال پورتراب در اين زمينه مي‌گويد: فرض كنيد هدف ما عدد 15 است و هر شخصي ميخواهد به اين عدد برسد و طبيعي است كه 3 ضربدر 5 يا 5 بعلاوه 10 يا 12 بعلاوه 3 و... ميشود عدد 15 و هر كسي از هر طريقي به اين عدد برسد، به هدف رسيده است و بايد توجه داشت در اين مسير عدد 14 يا عدد 16 هدف و منظور ما نيست. پورتراب ميخواهد با اين مثال چنين اثبات كند كه مهم در نوازندگي صدا و كيفيت نوازندگي است و نه اين كه كدام دست بايد چه وظيفه‌اي را انجام دهد و اگر تغييري در وظيفه‌اش حاصل شود، نوازنده مواخذه شود.
اين مدرس پيشكسوت موسيقي در بخشي از صحبت‌هايش كه در ارتباط با توضيح بياض امير عطايي (سازنده ساز) بود، به اهميت و ارزش علم و فناوري در كنار مباحث تجربي در ساخت و ساز تاكيد كرد و همه را به اين نكته توجه داد كه امروزه در كنار سنت و ميراث موسيقي ملي بايد به دستاوردهاي علمي نيز بها بدهيم.
موسيقي يعني آرشه و مضراب
داوود گنجهاي در پاسخ به طرح پرسش فرشاد صارمي كه مي‌گفت در نوازندگي كمانچه دست چپ وظيفه مهم‌تري به عهده دارد و دست راست فقط آرشه مي‌كشد، گفت: من معتقدم آرشه مهم‌تراست. اصلا معناي موسيقي ما در آرشه و در مضراب است. اگر نوازنده‌اي مضراب درستي نداشته باشد، آن ساز و موسيقي ارزشي ندارد. به عنوان مثال، همين ناخن كه مضراب ساز سه تار است، در سازهاي صبا، عبادي و هرمزي ببينيد چقدر شيرين است. در حالي كه ما نوازنده‌هاي جوان و با استعدادي هم داريم كه خيلي تند و تيز ساز مي‌زنند، اما مضراب آنها هنوز آن مضرابي كه بايد باشد نيست.
اين مضراب يا اين ناخن به ظاهر بي‌‌ارزش همان حس ماست كه منتقل ميشود.
فرمول ساز سازي
طول كاسه ضربدر 2 منهاي 5 ميشود طول دسته. فرمان مرادي، سازنده پيشكسوت ساز در بخشي از برنامه با بيان اين فرمول مختصري درباره ويژگي‌هاي ساخت ساز، بويژه مشخصات چوب و ضخامت كاسه و طول و عرض دسته و خرك صحبت كرد.
مرادي درباره فرمول ساخت كمانچه كه ساز اصلي موسيقي ماست گفت: حيف است كه اين ساز را با ويولن مقايسه كنيم و بهترين كمانچه همان است كه ما به الگوي اوليه آن توجه كنيم و تغييراتي كه با دقت‌نظر استاد قنبري‌مهر به اين ساز داده شده، بسيار ارزشمند است. تاثيرات آفتاب، باد و آب و هوا روي چوب و انتقال اين ويژگي‌ها در حين ساخت ساز از ديگر مواردي بود كه فرمان مرادي به آن اشاره كرد.
و پايان
در اين برنامه پس از تكنوازي محمد مقدسي، نگار خاركن، داوود گنجهاي و شروين مهاجر، عليرضا قرباني به همراه ساز هادي منتظري دقايقي موسيقي‌اي را در آواز افشاري با شعري از حافظ اجرا كردند.
جلسه پرسش و پاسخ آخرين بخش نشست شيوه‌ها و سازها بود كه با حضور اكبر شكارچي و داوود گنجهاي به همراه عليرضا پوراميد برگزار شد.
شكارچي، نوازنده پيشكسوت و رديفدان موسيقي ايراني برگزاري اين برنامه‌ها را مفيد دانست و پيشنهاد كرد براي جلسات آينده با دستور جلسه مشخص‌تري بتوان اينگونه برنامه‌هاي پژوهشي را پربارتر كرد.
پيشرفت‌هاي قابل ملا‌حظه كمانچه نوازي
درويش رضا منظمي: درويش‌رضا منظمي (معاون موسيقي و تئاتر پرديس هنرهاي زيباي دانشگاه تهران) با اشاره به اينكه در زمان هنرستان به شروين مهاجر بيش از فرزندش (شهريار) توجه داشته است، گفت: پيشرفت و تعالي، حق جوانان با استعداد امروز است. استادان و مدرسان ساز وقتي جوان با استعدادي را مي‌بينند بايد با عشق و محبت راه را براي آنها هموار كنند تا سطح نوازندگي و موسيقي ايراني ارتقا يابد.
داوود گنجهاي : داوود گنجهاي، عضو هيات موسس و هيات مديره خانه موسيقي از ابتدا تاكنون، در پاسخ به انتقاد مهدي آذرسينا كه گفت خانه موسيقي از نوازندگان و آثار خوب حمايت نمي‌كند، گفت: خود آقاي آذرسينا يعني خانه موسيقي و اگر داوود گنجهاي در خانه خوب كار نمي‌كند ايشان بايد بيايد و گنجهاي را كنار بزند. من چند وقت پيش به محمد‌رضا لطفي گفتم كه چرا به خانه موسيقي نمي‌آيي و او گفت: دعوت بكنيد! من هم گفتم براي رفتن به خانه خود نيازي به دعوت نيست!
گنجهاي در بخش ديگري از صحبت‌هايش گفت: كمانچه نسبت به دوره ما بسيار‌بسيار پيشرفت كرده است و جوانان امروز چنان كمانچه نوازي ميكنند كه با كمانچه نوازي زمان ما قابل قياس نيست.
علی اكبر شكارچي: همه راه‌ها حول محور آموزش بايد تجربه شود و براي رشد موسيقي و آموزش از طريق نت و روش سينه‌به‌سينه بايد تجربه به دست بياوريم.
موسيقي ما قابليت‌هاي فراواني دارد، ولي تا زماني كه ما جايگزين بهتري براي روش‌‌ها و شيوه‌‌هاي نوازندگي كمانچه پيدا نكرده‌‌ايم، نبايد تغييرات بدهيم و در اين مسير هم بايد چشم به جوان‌ها داشت و هيچ نيرويي هم نمي‌تواند جلوي ذوق و نبوغ جوانان را بگيرد و براي رسيدن به هدف بايد توجه داشت كه ما همه بايد درونمان را پرورش بدهيم، آن هم پرورشي بدون شتاب مثل رشد درخت.
حميدرضا عاطفي
منبع : جام جم انلاین
پاسخ با نقل قول
علاقه مندي ها (Bookmarks)