روایت استاد برومند از ردیف میرزا عبدالله - اصیل یا متناقض ؟

[Kamanche]

چند وقت پیش مشغول خواندن مقاله ای بودم از دکتر ساسان سپنتا که درجلد سوم کتاب ماهور چاپ شده بود . اصل مقاله جوابیه دکتر سپنتا بود به نامه ی آقای ژان دورینگ که در دفاع از کتاب نوشته شده ی خودش پیرامون ردیف میرزا عبدالله. و بیشتر قضایا هم پیرامون همین روایت برومند - دورینگ (به قول آقای سپنتا) می چرخید. وایشون اصالت این روایت رو نقد کرده بودند .
اما این وسط اشاراتی هم به استاد برومند و کارهای ایشون شده بود که خیلی برام سوال برانگیز بود. خواستم نظر شما رو بدونم ؟
چند تا نمونه هم براتون مینویسم از مقاله ی دکتر سپنتا در کتاب ماهور جلد سوم ص 17

نورعلی برومند در منزل حاج اقا محمد ایرانی با اسماعیل قهرمانی آشنا شد. اسماعیل قهرمانی از سال 1277 تا 1298 نزد میرزا عبدالله به فراگیری تار و ردیف او مشغول بود. او در حدود سال 1333 هجری شمسی یعنی حدود چهل و چهار سال بعد از تاریخ مشق ردیف نزد میرزا عبدالله ، بر حسب تقاضای نورعلی برومند محفوظات ذهنی خود را نواخت و نورعلی برومند روی نوار مغناطیسی (که تازه به ایران آمده بود) ضبط کرد. برومند نوارهای مذکور را از استماع علاقه مندان دور نگه داشت و خود از روی انها به تمرین پرداخت و حدود هفده سال بعد حاصل تمرینهای خود را به شاگردان خود تدریس کرد و یک دوره نواختن ردیف از نوازندگی برومند روی نوار ضبط شد و ...
در اینجا مساله ای که مطرح میشود آن است که چرا مرحوم برومند اصل نوارهای اجرا شده توسط اسماعیل قهرمانی را پنهان کرد و تمرینهای خود را از روی ان نوارها با نام ردیف میرزا عبدالله مجددا در نوار اجرا وضبط کرد و همان ها را هم تدریس نمود؟ مطلب اساسی دیگر اینکه اجراهای برومند تا چه حد میتواند به اجراهای قهرمانی نزدیک باشد و چه کسی این مناسبت را تایید کرده است؟

و جلوتر خود ایشان مساله ی کهولت سن اسماعیل قهرمانی را مطرح میکند و پاسخ میدهد :

اگر این عذر را بپذیریم(منتظر نشدن نوارهای اصلی توسط برومند به دلیل کهولت سن قهرمانی و احتمال غلط نواخته شدن گوشه ها) چرا برومند نوارهای قهرمانی را همچنان پنهان نگاه داشت و چه مانعی داشت که اجازه ی استماع آن را به اهل فن میداد تا وجه مقایسه ای بین انچه خود به نام ردیف میرزاعبدالله عرضه کرده است و اصل اجراهای قهرمانی که ادعا داشته سرمشق برومند بوده است به دست می آمد.

در صفحات بعدی هم با ذکر مثال یه وسیله نت چند نمونه از تفاوت های ردیف برومند - دورینگ با اصل ردیف میرزا عبدالله (نت شده به وسیله استاد وزیری) را بیان میکند.

در ادامه در صفحه 43 کتاب ماهور مقاله ای امده با اسم سلمک و ملمک به قلم استاد علی تجویدی . که بیربط به این بحث نیست و یک نکته از اون رو هم ذکز میکنم.
در صفحه 49 استاد تجویدی گفته اند :
نگارنده که سالیان دراز محضر اسماعیل قهرمانی استفاده کرده و نیز سبک نوازندگی آن استاد را دیده ام ، متوجه ارزش و اهمیت و اصالت روایت قهرامانی هستم و معتقدم علی رغم آنچه عنوان کرده اند در اجرای ردیف بوسیله ی قهرمانی، ابدا محدودیت های فنی وجود نداشت و ندارد.

- - - - - - - -
نظرتون درباره مطالب مطرح شده بالا چیه ؟
ویه سوال :
اصولا تفاوت میان ردیف روایت شده ی برومند- دورینگ با شاگردان دیگه ی استاد برومند چقدره ؟

[arian]

در مورد رديف برومند و صحبتهاي آقاي قهرماني ميتوانيد مطالبي را از اين تاپيك نيز گوش كنيد . اين سلسله گزارشات صوتي در 6 قسمت عرضه خواهد گرديد كه بخش اول مربوط به تار ، بخش دوم مربوط به سه تار ، بخش سوم مربوط به ضرب ، بخش چهارم مربوط به سنتور ، بخش پنجم در باره رديف ، و بخش ششم در مورد شاگردان و كلاس آواز ايشان با شجريان و... خواهد بود .

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

[alireza_amirsamimi]

بله به نظر خیلی ها روایت استاد برومند به سلیقه خودش نسبت به اجرای مرحوم قهرمانی تغیییر کرده. که این حرفها با توجه به نواخته های استاد برومند و سلیقه نوازندگی استاد بیان شده ولی خوب میشه گفت کنفیکون نشده ! ردیف راویان دیگری هم داشته و میرزا عبدالله هم شاگردان دیگری. و این نشون میده که روایت ها مشابه هم هستند و اصل مطلب رو میرسونند و به نظر من با توجه به شرایط قدیم که بعضی اساتید آموخته هاشون رو به شاگردانشون انتقال نمیدادند و یا تمایل به نت نویسی کم بوده خود به خود حافظه هم تکلیفش معلومه دیگه! روایتی که به ما رسیده قابل قبوله و اصل مطلب میرزا عبدالله رو میرسونه. بعضی از اساتید میگن دوره قدیم بداهه نوازی بر روی اصول ردیف معنی نداشته و نوازنده ها سعی میکردند که ردیف رو به شایستگی بنوازند و در اون موقع روایت دقیق خیلی اهمیت داشته ولی در دوران ما که بحث بداهه نوازی بر اساس ردیف بحث جدی هست و اینکه با خلاقیت شخص آمیخته بشه همون اصل مطلب ردیف کفایت میکنه و این روایتی که از میرزا عبدالله به ما رسیده کافیه. در کل به نظر من اگر عین ردیف رو اصیل بدونیم با توجه به صحبتها و نوشته هایی که از افراد و اساتید دیگه دیدیم و شنیدیم. ردیف مرحوم برومند شاید اصیل نباشه ولی با اطمینان میشه گفت متناقض نیست

[bardyaa]

چند وقت پیش مشغول خواندن مقاله ای بودم از دکتر ساسان سپنتا که درجلد سوم کتاب ماهور چاپ شده بود . اصل مقاله جوابیه دکتر سپنتا بود به نامه ی آقای ژان دورینگ که در دفاع از کتاب نوشته شده ی خودش پیرامون ردیف میرزا عبدالله. و بیشتر قضایا هم پیرامون همین روایت برومند - دورینگ (به قول آقای سپنتا) می چرخید. وایشون اصالت این روایت رو نقد کرده بودند .
اما این وسط اشاراتی هم به استاد برومند و کارهای ایشون شده بود که خیلی برام سوال برانگیز بود. خواستم نظر شما رو بدونم ؟
چند تا نمونه هم براتون مینویسم از مقاله ی دکتر سپنتا در کتاب ماهور جلد سوم ص 17

نورعلی برومند در منزل حاج اقا محمد ایرانی با اسماعیل قهرمانی آشنا شد. اسماعیل قهرمانی از سال 1277 تا 1298 نزد میرزا عبدالله به فراگیری تار و ردیف او مشغول بود. او در حدود سال 1333 هجری شمسی یعنی حدود چهل و چهار سال بعد از تاریخ مشق ردیف نزد میرزا عبدالله ، بر حسب تقاضای نورعلی برومند محفوظات ذهنی خود را نواخت و نورعلی برومند روی نوار مغناطیسی (که تازه به ایران آمده بود) ضبط کرد. برومند نوارهای مذکور را از استماع علاقه مندان دور نگه داشت و خود از روی انها به تمرین پرداخت و حدود هفده سال بعد حاصل تمرینهای خود را به شاگردان خود تدریس کرد و یک دوره نواختن ردیف از نوازندگی برومند روی نوار ضبط شد و ...
در اینجا مساله ای که مطرح میشود آن است که چرا مرحوم برومند اصل نوارهای اجرا شده توسط اسماعیل قهرمانی را پنهان کرد و تمرینهای خود را از روی ان نوارها با نام ردیف میرزا عبدالله مجددا در نوار اجرا وضبط کرد و همان ها را هم تدریس نمود؟ مطلب اساسی دیگر اینکه اجراهای برومند تا چه حد میتواند به اجراهای قهرمانی نزدیک باشد و چه کسی این مناسبت را تایید کرده است؟

و جلوتر خود ایشان مساله ی کهولت سن اسماعیل قهرمانی را مطرح میکند و پاسخ میدهد :

اگر این عذر را بپذیریم(منتظر نشدن نوارهای اصلی توسط برومند به دلیل کهولت سن قهرمانی و احتمال غلط نواخته شدن گوشه ها) چرا برومند نوارهای قهرمانی را همچنان پنهان نگاه داشت و چه مانعی داشت که اجازه ی استماع آن را به اهل فن میداد تا وجه مقایسه ای بین انچه خود به نام ردیف میرزاعبدالله عرضه کرده است و اصل اجراهای قهرمانی که ادعا داشته سرمشق برومند بوده است به دست می آمد.

در صفحات بعدی هم با ذکر مثال یه وسیله نت چند نمونه از تفاوت های ردیف برومند - دورینگ با اصل ردیف میرزا عبدالله (نت شده به وسیله استاد وزیری) را بیان میکند.

در ادامه در صفحه 43 کتاب ماهور مقاله ای امده با اسم سلمک و ملمک به قلم استاد علی تجویدی . که بیربط به این بحث نیست و یک نکته از اون رو هم ذکز میکنم.
در صفحه 49 استاد تجویدی گفته اند :
نگارنده که سالیان دراز محضر اسماعیل قهرمانی استفاده کرده و نیز سبک نوازندگی آن استاد را دیده ام ، متوجه ارزش و اهمیت و اصالت روایت قهرامانی هستم و معتقدم علی رغم آنچه عنوان کرده اند در اجرای ردیف بوسیله ی قهرمانی، ابدا محدودیت های فنی وجود نداشت و ندارد.

- - - - - - - -
نظرتون درباره مطالب مطرح شده بالا چیه ؟
ویه سوال :
اصولا تفاوت میان ردیف روایت شده ی برومند- دورینگ با شاگردان دیگه ی استاد برومند چقدره ؟

بخش قابل توجهی از داستان، این‌ه که آقای سپنتا اصولاً چندان راست و درست نمی‌گن که منظورشون چی‌ه. این اضافه کردن دورینگ به سلسله روات ردیف، انگار یه شکلی از عصبانیت رو نشون می‌ده و نه چیز بیشتری. روایت آقای برومند، درست یا غلط، روی نوار ضبط شده و خوشبختانه کسی هم نمی‌تونه مدعی بشه که کسی مخفی‌ش کرده. می‌شه بحث کرد که این، ردیف میرزا عبدالله‌ ست یا میرزا عبدالله ـ قهرمانی ـ برومند ه یا کی و کی؛ اما حالا این که نت‌نویسی آقای دورینگ درست‌ه یا غلط‌ه یا منطبق هست یا نه، به‌هر‌حال دیگه ربطی به آقای برومند نداره. آقای برومند که کار آقای دورینگ رو تأیید نکرده که ثواب و عِقابش پای ایشون باشه: ایشون، قاعدتاً حتی نمی‌تونستن نت بخونن!

این که چرا آقای برومند اصل اجرای آقای قهرمانی رو پخش نکرده هم حرفی‌ه. من به کرّات شنیده‌م که کیفیت اصل کار به شدت بده، ولی از همین نسخهٔ بد هم نسخه‌ای رو حاج‌آقا داشتن و نسخه‌ای رو هم آقای کمالیان. فراموش نکنیم که اجرای اصلی آقای برومند [برای رادیو ـ تلویزیون ملی ایران] هم سال‌ها بعد از درگذشت ایشون منتشر شده، چنان که ردیف آقای هرمزی، یا حتی ردیف آقای دوامی و آقای شهنازی. نسخه‌های دیگری هم البته از اجرای ایشون هست، که شاگرداشون از درساشون تو دانشگاه یا مرکز حفظ و اشاعه ضبط کرده‌ن.

قضیهٔ آقای قهرمانی و کهولتشون البته درست‌ه؛ اما این توضیح مکرر داده شده که ایشون، هر دوهفته، یک بار ردیف رو دوره می‌کرده. علی‌رغم نظر آقای تجویدی، مسئلهٔ ظرافت‌های اجرایی حتماً مطرح‌ه، اما این رو در اجرای خود جناب میرزا هم سخت بشه دید: اون‌چه از جناب میرزا مونده و روایت شاگرداشون، نشون می‌ده که ایشون بیشتر معلم بوده تا نوازنده، و حال و هوای معلمی هم در کارشون غالب‌ه (این رو پایین‌تر به صراحت بیشتری به نقل از آقای برومند آورده‌م). نکتهٔ آقای سپنتا (که کی می‌تونه نزدیک بودن روایت آقای برومند به اجرای آقای قهرمانی رو تأیید کنه) البته وارده و برای من هم سؤال‌ه؛ اما مشکل اصلی رو حل نمی‌کنه: آقای سپنتا مشکل خودشون با آقای برومند رو پشت قضیه قایم می‌کنن؛ وگرنه، اصل مسئله [= اصل اجرای جناب میرزا] که روایت قهرمانی نیست؛ هست؟ اگه نوارای آقای قهرمانی منتشر می‌شد، نمی‌شد بپرسیم که «کی می‌تونه نزدیک بودن روایت آقای قهرمانی به اجرای اصلی جناب میرزا رو تأیید کنه؟»!

در مورد مقایسهٔ «روایت دورینگ با روایت شاگردای دیگه، آقای دورینگ «روایت جدید» ارائه نکرده که دربارهٔ فرقش با کار بقیه حرف بزنیم. ایشون، فقط اصل اجرای آقای برومند رو (که در دسترس‌ه،‌ مخفی نیست، و حتی من هم دارمش!) نت کرده‌ن. گو این که فکر می‌کنم که بحث دربارهٔ نت‌نگاری آقای دورینگ، فارغ از مسئلهٔ اهمیت و درستی و ایناش، اصولاً نامربوط‌ه، بدم نمی‌آد که یادآوری کنم که بد نیست که آدم فکر کنه که ممکن‌ه آقای وزیری هم چیزی رو بد نوشته باشن؛ چنان که نت‌نگاری آقای معروفی هم، با وجود درک محضر اون‌همه استاد، جداً آزاردهنده‌ست. می‌شه بحث کرد که آقای دورینگ اجرای آقای برومند رو درست نوشته‌ن یا نه؛ نه بیشتر (در واقع، بیشتر از این دیگه به دورینگ طفلکی ربطی نداره!) و بنابراین اصولاً بحث سر اصالت اجرای آقای برومنده که با استناد به نت‌نگاری آقای وزیری داره رد می‌شه. در این خصوص، یادآوری می‌کنم که آقای برومند در حالی اون اجرا رو ضبط کرده‌ن که تقریباً همهٔ «فحول» حاضر و ناظر بوده‌ن، و من نشنیده‌م که کسی از «حضرات» (مثل آقای هرمزی، آقای فروتن، آقای دوامی یا آقای بهاری یا حتی آقای تجویدی) ایرادی به کار ایشون گرفته باشن. یادمون نره که آقای دوامی اتفاقاً خوب حساس بوده‌ن و حاضرالذهن: تو مصاحبه‌ای با آقای لطفی، مدعی‌ن که حکایت‌های آقای خالقی تو «سرگذشت» و ردیف آقای صبا اصولاً مال ایشون‌ه (کار به درست و غلط بودن ادعاشون ندارم. مسئله این‌ه که ایشون تو این حد داخل داستان‌ها بوده‌ن).

علاوه بر این، در مورد [بخش مادی] میراث موسیقایی آقای برومند، آقای مرتضی رضوان در «به تاراج هیچ»شون داستانی آورده‌ن که، اگه راست باشه، آقای لطفی باید جوابش رو بدن. این‌جوری، شاید روشن بشه که اون نوارا کجان.

بله به نظر خیلی ها روایت استاد برومند به سلیقه خودش نسبت به اجرای مرحوم قهرمانی تغیییر کرده. که این حرفها با توجه به نواخته های استاد برومند و سلیقه نوازندگی استاد بیان شده ولی خوب میشه گفت کنفیکون نشده ! ردیف راویان دیگری هم داشته و میرزا عبدالله هم شاگردان دیگری. و این نشون میده که روایت ها مشابه هم هستند و اصل مطلب رو میرسونند و به نظر من با توجه به شرایط قدیم که بعضی اساتید آموخته هاشون رو به شاگردانشون انتقال نمیدادند و یا تمایل به نت نویسی کم بوده خود به خود حافظه هم تکلیفش معلومه دیگه! روایتی که به ما رسیده قابل قبوله و اصل مطلب میرزا عبدالله رو میرسونه. بعضی از اساتید میگن دوره قدیم بداهه نوازی بر روی اصول ردیف معنی نداشته و نوازنده ها سعی میکردند که ردیف رو به شایستگی بنوازند و در اون موقع روایت دقیق خیلی اهمیت داشته ولی در دوران ما که بحث بداهه نوازی بر اساس ردیف بحث جدی هست و اینکه با خلاقیت شخص آمیخته بشه همون اصل مطلب ردیف کفایت میکنه و این روایتی که از میرزا عبدالله به ما رسیده کافیه. در کل به نظر من اگر عین ردیف رو اصیل بدونیم با توجه به صحبتها و نوشته هایی که از افراد و اساتید دیگه دیدیم و شنیدیم. ردیف مرحوم برومند شاید اصیل نباشه ولی با اطمینان میشه گفت متناقض نیست

من البته جزئیات بیشتری در این داستان می‌بینم:
ــ من این «خیلی‌ها» رو نمی‌شناسم، به علاوهٔ این که این «خیلی‌ها» باید ملتی باشن که اصل اجرای آقای قهرمانی رو شنیده‌ن که حالا مدعی «تغییر»ن. به نظر می‌آد که آقای سپنتا داره می‌گه که کسی مرجع آقای برومند رو نشنیده؛ پس اگه راست نمی‌گه که کلاً بحثی نداریم، و اگه راست می‌گه هم که کسی اصل رو نشنیده که بگه «تغییر»ش چی‌ه!
ــ این حرف [تقریباً] درست‌ه که «روح» ردیف، تو نسخه‌های مختلف، کم‌وبیش ثابت‌ه. اما، پس چه حسنی در این نسخهٔ خاص ردیف هست؟ آقای برومند، اتفاقاً مدعی «جزئیات» قضیه‌ن. این رو در نقل آقای آذرسینا هم می‌شه دید:
در روایتی هم که استاد برومند از این ردیف ارائه داد، جای تأمل است. به‌نظر می‌رسد که استاد در بازنگری به تدوین و انسجام [بخشیدن به؟] گوشه‌های این ردیف و روانی جمله‌بندیهایش کوشش عاشقانه‌ای داشته است. ایشان خود در این باره چنین می‌گویند: «یک نکته‌ای را من می‌خواهم گوشزد بکنم. این ردیفها البته ردیفهایی است که مال مرحوم میرزا عبدالله است. اصولاً ردیف را اگر ما بخواهیم پایه قرار بدهیم، باید میرزا عبدالله را پدر موسیقی خودمان فرض بکنیم، چون اشخاص دیگری هم بودند البته که می‌زدند، برادرش میرزا حسینقلی بود که از اول البته پهلوی خود میرزا عبدالله کار کرده بود ولی مرحوم میرزا حسینقلی چون خودش ذوق سرشاری داشت تکه‌ها را این‌ور، آن‌ور می‌کرد. بعضی تکه‌ها را هم خودش اضافه می‌کرد، کم می‌کرد. یک‌طورهایی می‌زد. ولی مرحوم میرزا عبدالله اصولاً حالش این بود که خیلی منظم و مرتب بود و آن چیزی را که به شاگرد یاد می‌داد منظم و مرتب و بدون هیچ تغییر بود ... خیلی کسان دیگری این ردیف را زده‌اند ولی وقتی که گوش بکنید می‌بینید که اصولاً وقتی که زده‌اند خیلی دقت نکرده‌اند که این مضرابها اگر یک جایی کم و زیاد دارد آن کم و زیادیها را اینها همینجوری زده‌اند ولی من خودم اینها را رویش مطالعه کرده‌ام و اینها را مرتب و منظم کرده‌ام که خیلی منظم و مرتب باشند ... » [مهدی آذرسینا، ردیف میرزا عبدالله ـ برومند، انتشارات سروش، چاپ اول، صفحهٔ ۱۶ فارسی].
پس، ایشون اتفاقاً می‌گه که این نسخهٔ خاص، «خیلی منظم و مرتب»ه، خاصه از نظر کم‌وزیادی‌ها، حتی در [کم‌وزیادی] مضراب‌ها. تقریباً واضح‌ه که اگه بخوایم «تحلیل» کنیم، اگه بخوایم چیزی رو مبنا بگیریم، مجبوریم که اول یه نسخهٔ «منقح» از ردیف رو پیدا کنیم که بدونیم چه چیزایی عمق‌ن و چه چیزایی سطح، و ادعای اصلی پشت این نسخهٔ خاص این‌ه که این «تنقیح» روش انجام شده، و اشکالش هم البته همین‌ه: چه چیزی می‌گه که آقای برومند صلاحیت همچو کاری رو داشته؟ جواب، تقریباً این‌ه که هیچی! درواقع، ما داریم اعتماد می‌کنیم: از یک طرف به نتیجهٔ کار و سازگاری و تروتمیزی‌ش (از سوتی‌هاش می‌گذرم!) ، و از طرف دیگه به «بزرگان» فعلی!
ــ آقای سپنتا اتفاقاً مدعی‌ه که اصلاً این دنبال کردن طابق‌النعل‌بالنعل ردیف، حالا ردیف میرزا عبدالله یا هرچی، کار لغوی‌ه و به‌جاش باید خلاقیت شاگرد رو تقویت کنیم، چنان که آقای صبا هم نرفته عین ردیف استادش رو بزنه [مثال از خودشون‌ه]. اختلاف دیدگاه رو می‌بینین؟ آقای برومند می‌گه «ردیف جناب میرزا خوب‌ه، چون لایتغیره» و آقای سپنتا می‌گه «اساساً، چیز لایتغیر، لغوه». ایشون، اصولاً راست می‌گه: می‌گه آقا، موسیقی ایرانی ردیف صِرف نیست، و نوازندگیش هم فقط ردیف‌نوازی نیست. تا اینجاش درست. اشکالش این‌ه که اساساً منکر اهمیت ردیف‌ه، و جالب‌تر این‌ه که اصولاً منکر «ردیف»ه ـــ در حدی که می‌گن که [ضبط‌شده‌ای] شنیده‌ن از آقای عبادی که «پدر من [یعنی همون جناب میرزای خودمون] اصلاً ردیف نداشت»، و وقتی این رو نقل می‌کنن، چندان توجه نمی‌کنن که آقای عبادی چندانی جناب میرزا رو ندیده‌ن که همچو ادعایی بکنن، و شاگرد خواهراشون (مولود و ملوک) بوده‌ن. جالب اینجاست که اتفاقاً، برعکس این ادعا از آقای شهنازی وجود داره، و نه فقط در مورد جناب میرزا: هم در مورد جناب میرزا، هم در مورد پدر خودشون، هم در مورد پدربزرگشون، هم در مورد پسرعموی پدربزرگشون، هم در مورد خودشون؛ اما خب، آقای سپنتا این قلم رو اصلاً به روی خودشون نمی‌آرن. این که آقای بهاری در حضور شاگرداشون در محضر آقای شهنازی می‌گن «بذارین اینا بدونن که من یه دوره ردیف [...] پیش شما مشق کردم» هم، اصلاً نمی‌گه که یه شیئی به اسم «ردیف» این دور و بر می‌پلکه!
ــ این داستان بداهه‌نوازی هم از اون داستاناست، و احتمالاً صورت دقیقش «بداهه‌پردازی»ه. اگه کسی رپرتوار خاص فیکس نکنه، چندان معنا نداره که دربارهٔ «بداهه‌پردازی» [به معنی خلق‌فی‌الساعه] حرف بزنیم، و به همین خاطر هم تو کار قدما همچو چیزی نمی‌بینیم: دارن کار خودشون رو می‌کنن و چندان مقید نیستن که عین چیزی رو بزنن یا نزنن، و اصولاً شایستگی در «نوازندگی» مطرح بوده، نه در «ردیف‌نوازی». «ما»، که به دلایل مختلفی «مجبور شده‌یم» چیز خاصی رو بن‌مایهٔ موسیقی‌مون بشمریم، دو کار می‌تونیم بکنیم: بازپرداخت صِرف اون بن‌مایه (که آقای برومند هم می‌گن که ملت این‌کار رو می‌کرده‌ن) ، یا بسط عمده‌ش. به این دومی، اگه خلق‌الساعه باشه، می‌گیم بداهه‌نوازی (یا بداهه‌پردازی) مبتنی بر ردیف. [این بند «نتیجه» نداره! فقط محض تدقیق گفتمش.]

اما، لبّ مطلب، همین‌ه که علیرضا می‌گه: شاید اصیل[ترین] نباشه، سازگار[ترین] اما هست.

برای دقیق‌تر دیدن نظرای آقای سپنتا، می‌شه یه نگاهی هم به سه شمارهٔ اخیر «هنر موسیقی» انداخت، که یه «سه‌گانهٔ دونفره»ای از آقای سپنتا و آقای کسائی داره (که البته آقای کسائی تقریباً داخل بحث نیستن). من، متأسفانه الان دسترسی به این نسخه‌ها ندارم. اگه کسی لطف کنه و مشخصات بگه، یا به نحوی بتونه کپی‌ای از داستان این دور و بر بذاره، ممنون می‌شم.

[Kamanche]

با سلام
ممنون از جناب آرین علیرضای گرامی و به خصوص جناب بردیا برای مطلب کاملشون
سوالم در باره ی تفاوت های احتمالی روایت آقای دورینگ با شاگردهای دیگر استاد برومند به این خاطر بود که چون ردیف نت شده ی ایشون رو ندیدم خواستم با مقایسه ش با نمونه های دیگه (که کمابیش دیدم) اطلاعات کلی ازش به دست بیارم.
اما یه سوال دیگه برام پیش اومد
نظر دوستان در مورد تفاوت های بعضی گوشه ها در روایت های نواخته شده استاد برومند و شاگرداش چیه ؟
یه مثال میزنم
خود استاد برومند غم انگیز و گیلکی رو در ابوعطا زدند (یا شاید بعد ها موقع ادیت اینطور قرار گرفته . نمی دونم ؟) اما مثلا آقای طلایی این گوشه ها رو جز دشتی نوشتند و بر عکس ایشون آقایان علیزاده و شکارچی توی همون ابوعطا نواختند. از اجرای آقای کیانی بی اطلاعم.
یا دوباره در اجرای استاد برومند قطار و قرایی در بیات کرد نواخته شدند و در اجرای آقایان علیزاده و شکارچی هم در بیات کرد زده شده و بر عکس آقای طلایی قرایی رو در افشاری و قطار رو در بیات ترک نواختند !
نظرتون در مورد این تفاوت های اجرایی چیه . اونم در حالی که همه ردیف رو از یک استاد فرا گرفتند .

[bardyaa]

با سلام
ممنون از جناب آرین علیرضای گرامی و به خصوص جناب بردیا برای مطلب کاملشون
سوالم در باره ی تفاوت های احتمالی روایت آقای دورینگ با شاگردهای دیگر استاد برومند به این خاطر بود که چون ردیف نت شده ی ایشون رو ندیدم خواستم با مقایسه ش با نمونه های دیگه (که کمابیش دیدم) اطلاعات کلی ازش به دست بیارم.
اما یه سوال دیگه برام پیش اومد
نظر دوستان در مورد تفاوت های بعضی گوشه ها در روایت های نواخته شده استاد برومند و شاگرداش چیه ؟
یه مثال میزنم
خود استاد برومند غم انگیز و گیلکی رو در ابوعطا زدند (یا شاید بعد ها موقع ادیت اینطور قرار گرفته . نمی دونم ؟) اما مثلا آقای طلایی این گوشه ها رو جز دشتی نوشتند و بر عکس ایشون آقایان علیزاده و شکارچی توی همون ابوعطا نواختند. از اجرای آقای کیانی بی اطلاعم.
یا دوباره در اجرای استاد برومند قطار و قرایی در بیات کرد نواخته شدند و در اجرای آقایان علیزاده و شکارچی هم در بیات کرد زده شده و بر عکس آقای طلایی قرایی رو در افشاری و قطار رو در بیات ترک نواختند !
نظرتون در مورد این تفاوت های اجرایی چیه . اونم در حالی که همه ردیف رو از یک استاد فرا گرفتند .

من که گفتم از سوتیاش می‌گذرم!

اصولاً، آقای طلایی یه خورده اجتهاد کرده‌ن؛ اما بقیهٔ حضرات سعی کرده‌ن که ترتیب رو حتی‌الامکان حفظ کنن. دلیلش رو نمی‌دونم ـــ شاید انطباق با تنها نسخهٔ نت‌شده، شاید هم خواسته‌ن از این بابت نقد نشن. این کار آقای برومند هم جداً عجیب‌ه، مخصوصاً این که خودشون هم حاضر و ناظر بوده‌ن. شاید واقعاً ادیت دخیل بوده، شاید اینها دیرتر ضبط شده‌ن و یکی مثل من حواسش نبوده. اما به هر حال، اتفاق بر این‌ه که جای این گوشه‌ها همین‌ه که می‌دونیم؛ نه اون که ضبط شده: آقای طلایی رسماً جابه‌جا کرده‌ن، آقای علیزاده هم توضیح می‌دن که اینا جابه‌جان.

اما، اینا قاعدتاً «تفاوت اجرایی» نیستن و تو بهترین شرایط، «تفاوت ساختاری» حساب می‌آن، و تازه برای ساختار کلی، نه ساختار گوشه‌ها. از اینا گذشته، می‌شه مختصر تفاوت‌های «اجرایی» رو هم دید؛ مثلاً، تکرار تیکهٔ اول پنجه‌شعری تو نسخهٔ آقای آذرسینا نیست، یا شروع درآمد دشتی اجرای سه‌تار آقای علیزاده هم با بقیه فرق داره. اینا تازه غیر از تفاوتای «نام‌گذاری» هستن (مثل ملانازی آقای دورینگ، که آقای آذرسینا و آقای طلایی جورای دیگری مشکلش رو حل کرده‌ن) ، و همینا هم غیر از تفاوتای شکلی‌ای هستن که مثلاً بین اجرای تار و اجرای سه‌تار آقای علیزاده (یا حتی سه‌تار آقای علیزاده و سه‌تار آقای طلایی) وجود داره.

[alireza_amirsamimi]

من که گفتم از سوتیاش می‌گذرم!

اصولاً، آقای طلایی یه خورده اجتهاد کرده‌ن؛ اما بقیهٔ حضرات سعی کرده‌ن که ترتیب رو حتی‌الامکان حفظ کنن. دلیلش رو نمی‌دونم ـــ شاید انطباق با تنها نسخهٔ نت‌شده، شاید هم خواسته‌ن از این بابت نقد نشن. این کار آقای برومند هم جداً عجیب‌ه، مخصوصاً این که خودشون هم حاضر و ناظر بوده‌ن. شاید واقعاً ادیت دخیل بوده، شاید اینها دیرتر ضبط شده‌ن و یکی مثل من حواسش نبوده. اما به هر حال، اتفاق بر این‌ه که جای این گوشه‌ها همین‌ه که می‌دونیم؛ نه اون که ضبط شده: آقای طلایی رسماً جابه‌جا کرده‌ن، آقای علیزاده هم توضیح می‌دن که اینا جابه‌جان.

اما، اینا قاعدتاً «تفاوت اجرایی» نیستن و تو بهترین شرایط، «تفاوت ساختاری» حساب می‌آن، و تازه برای ساختار کلی، نه ساختار گوشه‌ها. از اینا گذشته، می‌شه مختصر تفاوت‌های «اجرایی» رو هم دید؛ مثلاً، تکرار تیکهٔ اول پنجه‌شعری تو نسخهٔ آقای آذرسینا نیست، یا شروع درآمد دشتی اجرای سه‌تار آقای علیزاده هم با بقیه فرق داره. اینا تازه غیر از تفاوتای «نام‌گذاری» هستن (مثل ملانازی آقای دورینگ، که آقای آذرسینا و آقای طلایی جورای دیگری مشکلش رو حل کرده‌ن) ، و همینا هم غیر از تفاوتای شکلی‌ای هستن که مثلاً بین اجرای تار و اجرای سه‌تار آقای علیزاده (یا حتی سه‌تار آقای علیزاده و سه‌تار آقای طلایی) وجود داره.

ممنون از بردیای عزیز برای شرکت در بحث و انشالله همیشه در سایت مفصل ببینیمش. وکمانچه عزیز که این بحث رو راه انداخت
به نظر من این جابه جایی ها بیشتر سلیقه ای بوده و البته میشه گفت قرار دادن این دو گوشه چه در دشتی و چه در ابوعطا کار پرتی نیست و خیلی خوب جور میشه. و بر میگرده به گوشه های ما که بین آوازهای مختلف و دستگاه های مختلف روایت میشه و با یه تغییر در فرود جور میشن. البته ردیف آقای طلایی بعضی گوشه ها رو در کتابشون نیاوردند مثلا شهرآشوب همایون و شهرآشوب ماهور در کتاب آقای طلایی روایت نشده. البته در اون موردی که بردیای عزیز گفتند که آقای علیزاده در ردیف دشتی با سه تار با بقیه فرق داره. خیلی هم اینجوری نیست به نظر من وقتی اجرای آقای طلایی رو مقایسه میکنم با آقای علیزاده میبینیم که کمی متفاوته مخصوصا در شروع. کلا به نظر من آقای علیزاده بیشتر با حس و حال خودشون گوشه ها رو نواختند و کاملا سبک نوازندگیشون در ردیف نوازی سه تارشون مشهود هست. ولی آقای طلایی در نواختن کمتر این کار رو کردند. ولی خوب این دو اجرا همونطور که دوستان فرمودند تفاوت در جابه جایی گوشه ها دارند

[arian]

با سلام خدمت دوستان عزيز و عرض معذرت ، جناب ويشتاسب خان بحث بسيار خوبي را مطرح فرمودند كه بنده شخصا بسيار حرف براي گفتن از قول استادان دارم ولي شرمنده كه بايد چند روزي بيشتر به بنده وقت دهيد كه از گرفتاري ها نجات پيدا كنم و در خدمت دوستان باشم ، تا انروز مطلبي از مصاحبه دكتر سپنتا را خدمت دوستان نقل قول ميكنم .


همشهري آنلاين: دكتر ساسان سپنتا در سخنراني‌خود در نخستين نمايشگاه موسيقي و آثار شنيداري گفت كه رديف نورعلي خان برومند از آن اسماعيل قهرماني است و كتاب رديف ژان دورينگ هم اشكالات فراواني دارد.

به گزارش همشهري َآنلاين موضوع سخنراني دكتر سپنتا تاريخ تحول ضبط صدا در ايران بود، اما در ميانه‌هاي سخنانش وقتي وي در رديف نورعلي‌خان برومند تشكيك كرد يكي از حاضران پرسيد كه چرا شما در اصالت رديف برومند ترديد داريد كه وي گفت: رديفي كه آقاي برومند نواخته‌اند را ابتدا اسماعيل خان قهرماني كه شاگرد ميرزا عبدالله بود، چهل سال بعد از فوت ميرزا عبدالله نواخت، اما مدتي بعد پيرمرد باز دنيا رفت و سپس آقاي برومند با شنيدن اين نواخته ها خود با تار آنها را نواخت و هر زمان هم از وي مي پرسيدند كه اين رديف ها را چگونه و با چه منبعي نواخته ايد ايشان مي گفت كه منبع اش نزد من است و ...
دكتر سپنتا كه در زمينه تازيخ ضبط موسيقي در ايران صاحب آراء‌ و آثار منحصر به فردي است، در ادامه درباره كتابي كه ژان دورينگ از روي رديف ميرزا عبدالله پياده و نت نويسي كرده است گفت كه اين كتاب پر از اشتباه است و آقاي دورينگ در مقدمه كتاب به نكاتي اشاره كرده است كه هيچ گونه استناد تاريخي ندارد.
براي نمونه وي گفته است كه راك عبدلله را ميرزا عبدالله به نام خود نام گذاري كرده است،‌ در حالي كه راك عبدالله در تعزيه خوانده مي شد و سابقه آن به دوره صفويه و قبل مي رسد.
وي همچنين گفت كه تمامي اين رديف را مرحوم علينقي وزيري كه خود شاگرد بي واسطه درويش خان بوده است، نواخته و نت كرده و متاسفانه آقاي دورينگ اين امانت ها را نيز رعايت نكرده است.
در ادامه اين نشست دكتر سپنتا گوشه هايي از نواخته‌هاي ميرزا عبدالله را كه روي صفحه مومي ضبط شده بود براي حاضران پخش كرد و نيز برخي از آثار صوتي همانند سخنان معير الممالك ‌(وزير ناصرالدين شاه) كه سه سال بعد از مرگ ناصرالدين شاه (1316 قمري) ضبط شده بود و نيز ‌آواز اديب خوانساري (با همراهي ساز استاد كسايي و استاد تجويدي) را پخش كرد.

[alireza_amirsamimi]

راستی یک نکته دیگه رو هم میخواستم بنویسم یادم رفت! همونطور ه گفتم به نظر من آقای طلایی کار پرتی نکرده در مورد گوشه غم انگیز و گیلکی. این گوشه ها در ردیف آوازی مرحوم کریمی و اگر اشتباه نکنم در روایت مرحوم دوامی دشتی روایت شدند. درسته که این ردیف آوازیست و اون سازی ولی درباره این مسئله نباید فرق داشته باشند و فکر میکنم این مسئله تا حدی از تئوری استاد طلایی دفاع میکنه. ولی کاش این ردیف قهرمانی بود و ملت اینقدر بحث نمیکردن(lol)

[Kamanche]

با سلام به دوستان عزیز و ممنون از همراهی

برای من بیشتر قطار و قرایی برام سوال بر انگیز بود . که در چند جا توی بیات کرد نواخته بشه بعد توی جای دیگه یکی توی بیات ترک زده بشه و اون یکی توی افشاری.

به هر روی

یه مطلب پیدا کردم مربوط به مرحوم اسماعیل قهرمانی که در پایان همون مجموعه ردیف ضبط شده ازشون عنوان کردند...
و در کتاب نورعلی برومند زنده کننده ی موسیقی اصیل ایرانی - به کوشش احمد کریمی انتشارات دوست ص 31 آورده شده.

- - - - - - - - -

پس از شکر و حمد خداوند
من ، بنده ی ناچیز ، اسماعیل قهرمانی در این تاریخ که روز بیستم تیرماه 1333 شمسی می باشد ، 75 سال زندگانی را طی کرده و

امروز در یقین و گمانم ز عمر خویش
دانم که چند رفته و ندانم که چند ماند

از اول جوانی به علم روحانی موسیقی ایرانی شوق فراوان داشته و در خدمت دواستاد بزرگ ، مرحوم میرزاعبدالله و مرحوم میرزا حسینقلی ، که دو نابغه ی عصر بودند، به زانوی ادب و سعی بلیغ ، هفت دستگاه را که به ردیف معروف است ، از متن و حواشی ، با تار آموختم . شاگرد ، منحصر به من نبود ولی بی خودستایی ، همین قدر توانستم که آنچه از استاد شنیده (بودم) و درحافظه ضبط (کنم) و از قوه به فعل ، و از علم به عمل در آورم. آقایان اهل فنی که درک محضر اساتید کرده اند ، شاید گواه باشند که حقیقت است (و) ادعا نیست.
در این چهل سال اخیر آرزو داشتم که آنچه از علم و عمل انباشته نگه داشتم ، به آموزگاری خوش ذوق و حافظه ومستعد به یادگار بسپارم . میسر نبود . تا اینکه از طرفین ، سعادت یاری و جاذبه ی معنوی جذب کرده ، به محضر مغتنم سرور مکرم خودم آقای نورعلی خان برومند خوانده شدم و هر چه از پیر استاد داشتم به ودیعه سپردم ، ودر نظم و نثر موسیقی ، روایت ایشان را تصدیق می دانم و تصدیق دارم . هر چه قبلا در آلات موسیقی نزد مرحوم حبیب سماعی -از تار و سه تار و سنتور- ضبط (در حافظه نموده) و زحمت فراوان کشیده ماهر و کامل بودند ، این مقدار نیز هر چه داشتم در طبق اخلاص گذاشتم و می توانم عرض کنم که (نورعلی برومند) امروز استادی جوان و در فنون موسیقی ، درختی برومند است.

برومند باد آن همایون درخت

[arian]

با سلام به دوستان عزیز و ممنون از همراهی

برای من بیشتر قطار و قرایی برام سوال بر انگیز بود . که در چند جا توی بیات کرد نواخته بشه بعد توی جای دیگه یکی توی بیات ترک زده بشه و اون یکی توی افشاری.

به هر روی

یه مطلب پیدا کردم مربوط به مرحوم اسماعیل قهرمانی که در پایان همون مجموعه ردیف ضبط شده ازشون عنوان کردند...
و در کتاب نورعلی برومند زنده کننده ی موسیقی اصیل ایرانی - به کوشش احمد کریمی انتشارات دوست ص 31 آورده شده.

- - - - - - - - -

پس از شکر و حمد خداوند
من ، بنده ی ناچیز ، اسماعیل قهرمانی در این تاریخ که روز بیستم تیرماه 1333 شمسی می باشد ، 75 سال زندگانی را طی کرده و

برومند باد آن همایون درخت

با سلام خدمت دوستان . از انجايي كه جناب كمانچه (استارتر تاپيك) فرمودند اشكالات ايشان بر روي نكاتي از رديف مرحوم برومند ميباشد بنده نيز از ادامه كلام خودداري ميكنم .

مطالبي را كه جناب قهرماني در پست جناب كمانچه ميفرمايند ميتوانيد از تاپيك يادي از بزرگان موسيقي ايران / [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]گوش كنيد البته در همين بخش صوتي نيز ميتوانيد كلاس درس برومند و شجريان را نيز گوش كنيد .

سعي كرده ام تا در زماني كه اين فايلها از روي ريل به ديتا تبديل ميشود بهترين كيفيت را داشته باشد ولي به علت كشيده شدن ريل در بعضي جاها صداي سوت ضعيفي را ميشنويد و مطلب بعد انكه سعي شد كار تا حد 32k پايين آورده شود تا حجم زيادي جهت دانلود نداشته باشد .

[Kamanche]

جناب آرین عزیز بنده قسمت اول مطلبم رو در پاسخ مطلب جناب امیر صمیمی در مورد کار استاد طلایی نوشتم .
جای گفتگو در مورد این بحث هست. منتظر مطالب شما هستم
ممنون از شما

[alireza_amirsamimi]

جناب آرین عزیز بنده قسمت اول مطلبم رو در پاسخ مطلب جناب امیر صمیمی در مورد کار استاد طلایی نوشتم .
جای گفتگو در مورد این بحث هست. منتظر مطالب شما هستم
ممنون از شما

بله در مورد گوشه قرایی میبییم که استاد طلایی افشاری روایت فرمودند ولی در بعضی ردیف ها بیات ترک آمده در ردیف آوازی مرحوم کریمی هم در بیات ترک آمده و هم افشاری هست ولی با تفاوت های کوچکی در شکل گوشه (و یکسان در اساس مطلب) و بالطبع متفاوت در فرود . استاد صبا هم اگر اشتباه نکنم در ردیف ویولن افشاری روایت کرده و معمولا هم چیزهایی که شنیدم بیشتر در افشاری خونده شده یا اجرا شده. یا همین مسئله در مورد قطار که استاد طلایی و اگر اشتباه نکنم استاد علیزاده در بیات ترک روایت میکنند. به نظر من مهم نیست که در این موارد کوچیک بگردیم دنبال اشتباه یا تناقض یا مقصر. بلکه به نظر من بهتره هر دو رو فرا بگیریم و استفاده کنیم . چون میتونن به شکل پل در بین آوازها استفاده بشن و یا به عبارتی دست نوازنده یا خواننده رو بازتر میکنن برای اجرای خلاقانه و بداهه نوازی و آهنگسازی

[arian]

اين تصوير را امير خان در [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]محبت فرموده بودند . به نظرم براي اين تاپيك زيبا و كامل كننده اومد . با اجازه ي دوستان قرار دادم .