نوای خوش در شاهنامه

[arian]

اشاره ی فردوسی در پیدایی نوای خوش (موسیقی) به اواسط دوران «جمشید» بازمی­گردد و این عهد تقریبا بین ده هزار تا هفت هزار سال پیش است و این است گفتار فردوسی درباره ی آن :

جهان انجمن شد بر تخت اوی از آن برشده، فره و بخت اوی
به جمشید بر گوهر افشاندند مر آن روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فرودین [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] برآسوده از رنج، تن دل ز کین
بزرگان به شادی بیاراستاند می و رود و رامشگران خواستند

پس از دوران «فریدون» و آغاز جنگ­های آریاییان (سلم، تور و ایرج) که در آن پروای زخمه ی چنگ نیست... نخست بار پس از دوره ی جمشیدی در دوران «منوچهر» سخن از ساز و آواز در جشن پیوند «زال و رودابه» می­رود. که این خود آغاز دوره ی پهلوانی در تاریخ ایران و معادل چهار هزار و پانسد سال پیش است :

بفرمود تا زنگ و هندی درای زدند و گشادند پرده سرای
بزد نای رویین، و بربست کوس بیاراست لشکر چو چشم خروس
اباژنده پیلون و رامشگران زمین شد بهشت از کران تا کران
چه آواز نای و چه آواز چنگ خروشید بوق و آوای زنگ
همه شهر ز آوای هندی درای ز نالیدن بربط و چنگ و نای
تو گفتی در و بام رامشگر است زمانه به آرایش دیگر است
همه شب پیلان پر از کوس و نای در و دشت پر بانگ نغمه سرای

در این جشن، نام چندین ساز آمده که برخی از آن­ها چون :
«بوق»، «درای هند»، «کوس»، «زنگ» و «نای رویین» ... ویژه ی جنگ و حرکت سپاهیان است و برخی چون «چنگ»، «بربط»، «نای» ویژه ی رامشگران.
در زادن رستم جهان پهلوان ... و آمدن سام به دیدار رستم نیز از رامش خبری هست. و در آن :

همی خورد هر کس به آوای رود همی گفت هر کس به شادی سرود

یکی دیگر از آلات موسیقی جنگ نیز جامی بوده است که بر آن مهره می­زده­اند و چنین پیداست که آواز آن بسیار دور رَوَنده بوده است :

بزد مهره در جام، بر پشت پیل وز او پر شد آواز، تا چند میل [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]

در داستان «هفت خوان رستم» که از افسانه­های خیالی شاهنامه در خوان چهارم است، هنگام روبرو شدن با زن جادو از «تنبور» و «رود» یاد می­شود :

ابا می، یکی نغز تنبور بود بیابان چنان خانه ی سور بود
تهمتهن مر آن را به بر درگرفت بزد رود و گفتارها برگرفت

همچنین در داستان «بیژن و منیژه» سخن از گروه زیادی از رامشگران است :
در آن خانه سیسد پرستنده، رامشگر، خنیاگر و خدمتکار بودند. اما به هر صورت این خود اشاره به دسته ی ارکستر بزرگی می­کند که تعداد آنان هر چه بود در خور نگرش است.
از شاهنامه چنین پیداست که «کرنای» یا «نای» بسیار بلند که در آن می­دمند و هنوز در نقاره خانه­ها و در تعزیه­ها هنگام جنگ نواخته می­شود، در دورانی پیش از جمشید یعنی دوران «تهمورث»[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] پیدا شده است :

ز بس های و هوی و جرنگ و درای به کردار تهمورثی کرنای

در دوران «نوذر» که به زبان اوستایی «نئوتر» خوانده می­شود و آن اشاره به فرمانروایی نژاد «مانوش» (مانوش چیترَ یا منوچهر) دارد که حکومت مرکزی ایران را در دست گرفتند، یکبار اشاره به «رود» و «رامشگر» می­شود (منظور از «رود»، چیزی است که امروزه با واژه ی «ساز» می­شناسیم)

به درگه یکی بزمگه ساختند یکی هفته با رود و مــَی باختند

در بخش دیگری از شاهنامه در جایی که «رستم» به فرمان «زال» برای آوردن «کی­قباد» به البرز کوه می­رود و این روزگار پیرامون چهارهزار سال پیش و آغاز دوره ی پهلوانی در تاریخ ایران است، در نخستین دیدار رستم و کیقباد باز سخن از «سرود» و «خنیاگری» است :

برآمد خروش از دل زیر و بم فراوان شده شادی، اندوه کم
نشستند خوبان بربط نواز یکی عود سوز و یکی عود ساز
سراینده ای این سخن ساز کرد دف و چنگ و نی را هم آواز کرد
که امروز روزی است با فر و داد که رستم نشسته است با کیقباد
به شادی زمانی برآریم کام ز جمشید گوییم و نوشیم جام

در شاهنامه از سازهای دیگری نیز نام برده شده :

برآمد خروشیدن گاو دم دم نای سرغین و روئینه خم

که در این شعر، «نای سرغین» و «گاو دم» سازهای بادی، و «خم رویین»(خم فلزی) نیز آلتی طبل مانند بوده است که با نواختن دست یا ضربه­های جسم دیگر از آن بانگ بلند می­شده، «تبیره» نوعی طبل است که از دیگر آلات موسیقی­ای بوده که در جنگ استفاده می­شده :

تبیره زنان پیش بردند پیل برآمد یکی گرد چون کوه نیل

[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] ایرانیان برای هر روزی از ماه نامی داشتند و روز نخست ماه «هرمز» روز یا «اورمزد» روز بود، «هرمز فرودین» یعنی یکم فروردین ماه
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] میل واحد اندازه گیری بیابان واژه ای ایرانی ایت که در انگلستان بصورت مایل و در فرانسه نیل خوانده می شود.
[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] دوران تهمورث یک دوره پیش از دوره ی تابندگی زندگی آریاییان یعنی زمان برگرفتن اسلحه، رام کردن اسب، پیدای خط و دین و پیروزی بر نیروهای زیانکار طبیعت است.

منبع : آريا بوم