آشنایی گام به گام با دستگاههای موسیقی

[M_T]

ببخشید این علامتایی که در عکس زیر قرمز شده علامت چی هستند؟
تو خالی و تو پر چه فرقی دارند؟
من تئوری غربی خوندم اینا توش نبود.

[z_m]

ببخشید این علامتایی که در عکس زیر قرمز شده علامت چی هستند؟
تو خالی و تو پر چه فرقی دارند؟
من تئوری غربی خوندم اینا توش نبود.

درود... با اجازه اساتید...
علامت کرن هستن که از بکار ربع پرده بم تر هست... تو پر و تو خالی هم نداره این احتمالا اشتباه چاپیه... بله توی تئوری غربی علامتهای کرن و سری نیستن... ولی فکر کنم توی عربی باید باشن... اینطور نیست؟؟؟؟

[M_T]

درود... با اجازه اساتید...
علامت کرن هستن که از بکار ربع پرده بم تر هست... تو پر و تو خالی هم نداره این احتمالا اشتباه چاپیه... بله توی تئوری غربی علامتهای کرن و سری نیستن... ولی فکر کنم توی عربی باید باشن... اینطور نیست؟؟؟؟

بعد اینکه سوالو پرسیدم حدس زدم علامت ربع پرده باشه.

بله در عربی هست.

البته من چون عربی یاد گرفتم این علامتو نمی شناختم. عرب ها به کرن میگن نصف بیمول. علامتش هم bهست که روی دم بالای اون یک خط کج هست.

[z_m]

این علامت کرن که میگین تو پر هست اینا چون روی خط هستن توپر نشون میده... علامت سری هم تو خط آخر علامتهای 3 و 4 هستن...

[alireza_jafarian]

به نظرم مطالب خوبی درباره پیشینه ردیف اینجا گفته شده. اینجا بعد از این مقدمه ها جای خوبی هست برای ورود به عرصه ی عملی ردیف. من مطالب رو شروع میکنم ، چند بار ردیف رو زدم اما چندان ادعای شناخت ردیف رو ندارم و هنوز در حال یادگیریش هستم برای همین از دوستان میخام که کمک کنن و شرکت کنن توی بحث ها.
برای اینکه بحث ها از حالت تئوری صرف خارج بشه از دوستان خواهش میکنم که درباره هر گوشه ای که صحبت میشه اجرای خودشون از اون گوشه رو بگذارند. با هر سازی که کار میکنند.
باور کنید ردیف رو به طور اجتماعی یاد گرفتن خیلی مفید تر از اینه که آدم پیش معروف ترین استاد ردیف شناس بره و ازش یاد بگیره./

[alireza_jafarian]

ماهور:

نت شاهد: هر دستگاهی یک نت اصلی داره که ملودی ها روی اون نت تاکید بیشتری دارند و اون نت بیشتر به صدا در می آید. در واقع این نت میشود مبنای ساختار اون دستگاه. این نت ، نت شاهد نامیده میشود. (مشابه مفهوم تنیک در موسیقی غربی).
شاهد دستگاه ماهور معمولا دو هست. اما میتواند فا یا سل هم باشد.
وقتی مبنای ماهور دو باشد، یعنی نت شاهدش دو باشد اینگونه مینامیمش: ماهور دو.
علاوه بر اینکه هر دستگاه یک نت شاهد دارد هر گوشه هم یک نت شاهد مخصوص خودش دارد.

در مورد پرده بندی ماهور برای اینکه کار ساده تر بشه از تئوری غربی کمک میگیریم. بدین صورت که ماهور همانند گام های ماژور در موزیک غربی میباشد. بدین صورت که درجات ماهور دو مانند درجات گام دو ماژور و درجات ماهور فا مانند درجات گام فا ماژور هستش و...
که این درجه بندی ها در گوشه های مختلف تغییر میکنند.


درآمد ماهور:

. در واقع درآمد هر دستگاه نشان دهنده ی شکل اصلی و پرده بندی اصلی اون دستگاه هست. یعنی طبق پرده بندی ای که برای ماهور ذکر شد، بدون هیچ تغییری.
. نت شاهد درآمد هر دستگاهی همان نت شاهد خود دستگاه هست. پس نت شاهد درآمد ماهور دو ، نت دو میباشد
و همچنین برای مثال نت شاهد درامد ماهور فا، نت فا میباشد
درآمد ماهور از نت دو شروع میشه تا نت می گسترش پیدا میکنه و دوباره به دو ختم میشه.

اجرای درآمد ماهور با سه تار: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]




گوشه ی داد :
بعد ازدرامد ماهور به سراغ گوشه داد می آییم. این گوشه در درجه دوم ماهور واقع شده و بدین صورت نت شاهد گوشه داد در ماهور دو،نت ر و در ماهور فا، نت سل هستش.
در این گوشه هم مثل درامد ماهور همه ی نتها همان نتهای اصلی ماهور هستند بدون هیچ تغییری.
خب با این تعریف وقتی شروع به ماهور زدن میکنید بعد از درآمد که شاهدش نت دو هست میتونید وارد گوشه دادبشید به این ترتیب که روی نت ر تاکید میکنید. البته بدیهیست که وارد شدن بهاین گوشه فقط این موضوع نیست که باید در نظر گرفته بشه. مسائلی مثل ملودی مدل ها و نحوه ی گردش ملودی هم مهم هستن که به صورت شنیداری میشه متوجهشون شد.

نکته ی دیگر در نوع ملودی گوشه داد این هست که این گوشه بالا رونده هست. بدین معنا که نت ها در این گوشه سعی دارند به سمت بالا بروند(زیر شوند) و از شاهد درآمد فاصله بگیرند.

اجرای داد با سه تار: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]


* دوستانی که آشنایی کمتری با ردیف دارند اگر نوشته های کمرنگ تر رو نخونند هم مشکلی پیش نمی آید چون امکان داره کمی براشون گیج کننده باشه.

[alireza_jafarian]

این مطالب از [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] هست که درباره پیدایش اولیه دستگاه ها و طرز استفاده از اونها در دوره های اولیه موسیقی هست که ادامش رو خودشون خواهند نوشت:

يه چيزايي بلدم در اين باره كه بگم واسه مقدمه. در دوره ساسانيان اون طور كه از کتب قديمي باز مانده بر مياد، مثلا كتاب صفي الدين ارموي و يا عبدالقادر مراغي ورساله فارابي يا رساله موسيقي از ابن سينا در عهد ساسانيان پنج دستان روي ساز گرفته ميشد. كه ميشده يك گاه دوگاه سه گاه چهارگاه و پنج گاه. اين نظام از هون ابتدا بر مبناي تتراكورد ها قرار داشتن . يعني هر دستان از چهار صداي اصلي توليد ميشد. [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] اول شاهد ماهور در نظر گرفته ميشده. از [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] بعد شور رو ميزدن كه ميشده دو گاه. گاه به معني همين چيزيست كه ما امروزه از تركيبش با دستان واژه دستگاه رو اختراع كرديم. طبيعيه كه براي دوگاه كه از [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] بعد از شاهد ماهور يا همون يك گاه زده ميشده تارهاي ديگري از چنگ نواخته ميشدن. يه چيزي تو مايه هاي پيانو. و البته روي بربط كه ساز متداول اون عصر بود هم انگشت گذاري فرق مي كرده. از [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] سوم كه منظورم همون صداي بعديه كه ميتونه هر علامت تركيبيه ديگري رو هم داشته باشه سه گاه زده مي شده. و [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] بعد ميشده چهارگاه كه براش كوك رو كمي پايين مياوردن كه بشه درست اجراش كرد. البته روي بربط به راحتي اين عمل انجام ميشده. حالا چون تتراكورد بيشتر از چهار [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] نداشته يك [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] ميرفتن بالاتر و پنجگاه ميخوندن منتها از درجه اول همون [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] رو ميبردن پايين تر يعني به سمت راست و ميگرفتن يعني بم تر يعني سه [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] قبل از [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] شاهد يك گاه كه همون ماهور باشه و اين طوري شاهد راست در مي آمده كه طبيعتا طبق نظر آقاي منوچهر لشكري بايد بگيمش راست و پنج گاه. اين از دستگاهها.

گاه يا راه به چينش اصوات كه پشت سر هم قرار ميگرفتن گفته ميشده. توي شعري از خواجه شيراز به اين اسم بر ميخوريم كه ميگه : راهي بزن كه آهي با ساز آن توان زد. منظورش اينه كه به قول امروز ما يه دستگاهي بزن كه ... . دستگاه كلا اينه كه دستمون رو چه طور روي ساز قرار ميديم. چون نتها كه نبودن. مثلا ميگفتن اين دستگاه اين طوريه كه روي اين سيم اين انگشتا به هم بايد نزديك باشن و روي اون سيم اين انگشتها و اين طور پرده ها رو مشخص مي كردن.

حالا ميرسيم به نظام پرده بندي باخ كه از 12 نيم پرده تعديل شده تشكيل ميشه و نظام پرده بندي وزيري و خالقي كه از 24 ربع پرده تعديل شده تشكيل ميشه. و ميزان بندي ها كه البته هيچ كدوم در موسيقي ايراني صدق نمي كنن. مثلا شما حتي گوشه كرشمه رو هم نمي تونيد در ميزانهاي مشخص بنويسيد براي كوچك و بزرگ گرفتن صداها در دست هر نوازنده اي فرق مي كنه. كلا اسم كرشمه از يك نوع رقص گرفته شده كه ريتميكه و 6و 8 ايرانيه ديگه. مرتب و منظمه كه رقصنده بتونه راحت روش قر وقمبيله بياد و اساتيد قديم به همين دليل اين لحن از موسيقي ايراني رو به نام هزار و مرتبه به به مي شناختن و به همين اسم ياد ميدادن. اين گفته آقاي روح الله خالقي هست. اين اسم رو هم از شعري با مطلع „هزار مرتبه به به از آن لب شكرينت خدا كند كه نباشد اجل به قصد و كمينت” گرفتن كه بتونن به ياد بسپارن.

علاوه بر آقايان وزيري كه كتاب تئوري موسيقي جلد اول و آقاي روح الله خالقي كه كتاب تئوري موسيقي جلد دوم رو نوشتن آقايان بركشلي و مجيد كياني هم چنين كتابهايي دارن . كه البته آقاي كياني اينا رو در مقدمه هفت دستگاه مينويسه. اگر چه آقاي خالقي و بركشلي در لفافه توضيح ميدن كه اين نوع نگارش و علامات مناسب با موسيقي ايراني نيست اما آقاي كياني به صراحت ميگه كه اصلا به درد موسيقي ايراني نمي خوره . آقاي مهدي آذر سينا هم در ابتداي كتاب شيوه كمانچه نوازي (چاپ قديميش كه جلد گالينگور داره و خود من همين الان دارمش) اين سه نوع رو از نظر فراكانس صوتي بررسي مي كنه و ضمن تعريف تقسيم هاي فركانسي از قبيل پرده ، نيم پرده ، ليما ، كما و ساوار به اثبات مي رسونه كه اين تقسيم بندي اگر چه در نظام متعادل باخ رعايت ميشه و براي هر كس كه در هر كجاي دنيا كلاسيك غربي مي زنه يكيه اما نظام تعديل شده وزيري حتي در نواخته هاي خود وزيري هم رعايت نمي شه و ضمن مقايسه كمانچه نوازي استاد حسين خان اسماعيل زاده و باقر خان رامشگر و رديف هفت دستگاه كه آقاي معروفي نوشته نشون ميده كه اين اندازه ها با هم برابر نيست. مثلا در يك دستگاه خاص ميگه كه فاصله اين [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] تا اون [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] رو 37/5 ساوار گرفته و ديگري در همون مورد گرفته 52/5 ساوار. كه ساوار كوچكترين واحد صوت هست. اينا كه من ميگم آنتراكه ها. شما مبحث علميتونو ادامه بديد. مرسي.

اینا همه یه کم مقدمه هستن. باشه. من بازم جزیی تر میگم.

[m_rv_2008]

البته این که درآمد ماهور هیچ علامت عرضی نداره برای یه سازی مثل تار این طوره. ولی در سازهای دیگه مثلا نی یا کمانچه یا فلوت یا ویولن نه این طور نیست. اونجا ها علامت عرضی میخوره. اگر چه مثلا در کمانچه میگیم این سیم صدای سل میده اما اونو لا میخونیم برای سهولت نت خوانی. نی هم از همین روش پیروی می کنه. خب با این روش ما در چنین سازهایی ماهور دو رو ماهور ر میشناسیم و به همین دلیل توش نت دو و نت فا ر ودیز میگیریم.

[alireza_jafarian]

درسته پرویز، البته ربطی به ساز نداره، اشتباه من بود، منظورم درامد ماهور دو بود که پرده هاش اصلی هستند. درستش کردم. مرسی.

[M_T]

ماهور:

نت شاهد: هر دستگاهی یک نت اصلی داره که ملودی ها روی اون نت تاکید بیشتری دارند و اون نت بیشتر به صدا در می آید. در واقع این نت میشود مبنای ساختار اون دستگاه. این نت ، نت شاهد نامیده میشود. (مشابه مفهوم تنیک در موسیقی غربی).
[/B]

جسارت نباشه:

بنظرم اگر مفهوم tonic رو هم در پرانتز توضیح بدید بد نیست برای اینکه با این تعریف نت شاهد فرق می کنه.

با تشکر

[alireza_jafarian]

جسارت نباشه:

بنظرم اگر مفهوم tonic رو هم در پرانتز توضیح بدید بد نیست برای اینکه با این تعریف نت شاهد فرق می کنه.

با تشکر

خواهش میکنم جسارت نیست رفیق.
فکر میکنم اگر دستگاه ها رو تشبیه کنیم به گام، تشبیه شاهد به تنیک در گام ماهور معنا پیدا کنه.
البته که به گام در موزیک ایرانی عقیده ندارم و تفاوت های اساسی وجود داره اما صرفا برای فهم مطلب و آموزش، این تشبیهات کاربرد پیدا میکنند.

[M_T]

خواهش میکنم جسارت نیست رفیق.
فکر میکنم اگر دستگاه ها رو تشبیه کنیم به گام، تشبیه شاهد به تنیک در گام ماهور معنا پیدا کنه.
البته که به گام در موزیک ایرانی عقیده ندارم و تفاوت های اساسی وجود داره اما صرفا برای فهم مطلب و آموزش، این تشبیهات کاربرد پیدا میکنند.

من فکر می کنم این تعریفی که شما از نت شاهد ارائه کردید بیشتر با مفهوم Root در موسیقی غربی قرابت داشته باشد تا Tonic. معمولا این دو با هم اشتباه گرفته می شوند.

[alireza_jafarian]

تشبیه شاهد به تنیک خیلی رایج هست. اما من چیزی از root نمیدونم. جالب شد. توضیحش بدید لطفا.

[M_T]

تشبیه شاهد به تنیک خیلی رایج هست. اما من چیزی از root نمیدونم. جالب شد. توضیحش بدید لطفا.

نه درست شد فکر کنم. شاهد بیشتر به تونیک شبیهه.

Root مربوط به Chord است نه Scale.

یعنی Root همان Tonic است اما در مقیاسی کوچکتر از یک گام یعنی Chord.

[m_rv_2008]

يه پست قبلا توي يكي از گروه ها زده بودم كسي جوابمو نداد. ببينميم اينجا چي؟ كسي هست كه دريابد مرا؟

درمورد گوشه طوسی می تونم بگم که در مورد این گوشه یه نمه مشکل وجود داره برای من. در ردیفی که استاد رحمت الله بدیعی از استاد ابوالحسن خان صبا ویرایش کزدن یکی از درآمد های داد رو در پرانتز نوشتن که طوسی. آقاي جواد لشگري هم در كتاب رديفشون بر همين عقيده هستن. اما در ردیف میرزا عبدالله بعد از نصیر خانی نوشته طوسی. آقاي مهدي آذر سينا هم نوشته نصير خاني يا طوسي. یکی اینکه میرزا عبدالله کسی نبوده که اینا رو اشتباه بنویسه. صبا هم همچنین. رحمت الله بدیعی هم که خودش جزو شورای 5 نفره با نویسی ردیف موسیقی ایرانی بود. حالا این وسط کی درست گفته؟

[m_rv_2008]

البته ما قبل از داد كه هنوز نميدونم همون طوسي يا توسي هست يا نه ضربي هم ميزنيم كه بهش ميگن كرشمه. مطلب بعديم رو هم از يكي از پست هاي خودم تو گروه سه تار كش رفتم. اينجا مي زنمش تا ببينم چي ميشه؟

در مورد گوشه کرشمه چیزی که به خاطرم میاد اینه که استاد رحمت الله بدیعی که اخیرا ردیف مرحوم صبا رو ویرایش کردن در جای جای اون کرشمه ذکر میکنن و توضیح میدن این نامگذاری چیزی نیست که استاد صبا نمی دونسته و یادآور میشن که صبا پیش نامداران موسیقی دوره قاجار از درویش خان بگیر تا میرزا عبد الله و اسماعیل زاده و غیره ردیف رو کامل فرا گرفته بوده. بلکه چون قصد آموزش بوده به خاطر مشوش نکردن ذهن شاگردان با اسامی زیاد از نوشتن اونا بالای گوشه ها خود داری کرده. کلا برخی از این کرشمه ها که در ردیف صبا هست چه در ردیف سنتور و چه در ردیف ویلن اساسا کرشمه نیستن. یعنی اون کرشمه ای که ما در درآمد شور میشناسیم که خودش درآمد سوم شور محسوب میشه. مثلا در گوشه حسینی کرشمه نوشتن. کلا ریتمی داره کرشمه که در هر دستانی که اونو رعایت کنی حالت کرشمه رو در میاره. وزنش ميشه مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن . یعنی قطعه ضربیه دیگه. منتها اينم بگم كه ضربش آزاد گرفته ميشه. يعني اگر چه براي آموزش اونو در اوزان سه چهارم يا بيشتر 3 هشتم مي نويسن اما در عمل نوازنده ها در هنگام تك نوازي و نه گروه نوازي اونو يه چيزي بين ضربي و آوازي ميزنن. ميتونيد به كرشمه اي كه از استاد نورعلي برومند در كلاس خصوصيش با آقاي شجريان باقي مونده رجوع كنيد يا به كاست ديلمان و كمانچه استاد رحمت الله بديعي و آواز شجريان گوش كنيد. البته اين موضوع در سنتور نوازي استاد پايور كمتر نمود داره. كرشمه اي هم كه آقاي بهداد بابايي در همراهي آواز با اون خوانندهه كه الان اسمش يادم نيست زده همين جوريه و ضربي ضربي نيست.
اينم يه چيز كه به اين پست ربطي نداره.
من فکر میکنم در قدیم چون خط نت مرسوم نبود برای هر نغمه تازه اي اسم میگذاشتن که یادشون بمونه چنین نغمه ای هم هست. واقعا برخی از اینا آهنگن که کسی ساخته. مثلا گوشه صدری در افشاری رو صبا از کسی به اسم صدری در مسجد شاه اصفهان میشنوه و اونو به همون اسم وارد میکنه. خب تقریبا همون مثنویه. یعنی این بابا اومده در مایه مثنوی افشاری یه لحن درآورده که چون به گوش صبا جدید بوده اسمشو گذاشته صدری و به اون اسم وارد کرده در ردیفش. همین اتفاق در ردیف میرزا عبد الله هم هست. مثلا حاجي حسني. نمونه هاش زیاده در کل.