خاطرات بزرگان موسیقی پارس

[احسان]

استاد برومند
تلخي احساس پيشين را به شيريني بدل كرد
درمكتب سليمان امير قاسمي بودم. يك روز يك اقايي كه دست در دست جواني داشتند به جلسه آمدند . آن آقا كه من ايشا ن را نمي شناختم نشستند و پس از لحظه اي گفتند : به پسره شيرازي مي گويند صداي خوبي دارد. اين كيه ؟ كجا هستش ؟ استاد امير قاسمي فرمودند: ايشان الان در حضور شماست. ايشان دوباره پرسيدند: چيزي ياد گرفته ؟ آقاي امير قاسمي گفتند: بله داريم با ايشان كار مي كنيم . آن آقا گفتند : ايشان نميشه يك چيزي بخوانند ؟ آقاي بهاري كه در جلسه حضور داشتند با ويولن ، دستگاه همايون زدند و من خواندم. دست اخر ، هوس جواني ام منتظر بود كه اين شخص ناشناس تشويق كند. ايشان پرسيدند : تمام شد ؟ گفتم : بله . گفتند : خيلي بد خوانديد . يك مرتبه استاد امير قاسمي گفتند : جناب آقاي استاد برومند... تا اسم استاد برومند را شنيدم پريدم وسط مجلس و هر چه را در جستجوي استاد كشيده بودم به درد دل نشستم و گفتم اگر من ميدانستم كه شما همان عزيزي هستيد كه دربدر به دنبالتان گشته ام ، جسارت نمي كردم پيش روي شما بخوانم و ايشان گفتند: پسرجان ، زياد نا اميد نباش صدايت خيلي خوب است و من گفتم : بد مي خواني . اگر صدايت پرورش بيابد و حوصله بخرج دهي موفق مي شوي و ايشان با چند كلمه ، تلخي احساس پيشين را به شيريني بدل كردند.

ادبستان – مرداد 72 – شماره 44 – رضوي سروستاني

[احسان]

سماع
قبل از ساز زدن وضو مي گرفت
سماع حضور ، مردي با اعتقاد و با ايمان بود . در اواخر عمر عادت او بر اين بود كه در خلوت ، اول وضو مي گرفت ، بعد سنتور مي زد از او پرسيدند : مقصود از اين حركت چيست ؟ گفته بود : من وقتي ساز مي زنم با خداي خود راز ونياز مي كنم. انسان وقتي به طرف خدا مي رود بايد پاك و مطهر باشد . با اين وصف بايد گفت اين هنرمند به جايي رسيده بود كه موسقي را وسيله تزكيه نفس مي دانست.

سرگذشت موسيقي ايران تاليف روح اله خالقي

[احسان]

حسين تهراني
چه زجرها كشيديم
حسين تهراني گفته : « ضرب گير ، تو سري خور بود مثلا اگر با خواننده اي مي رفتيم جايي ، من بايد مي رفتم ناهارم را جاي ديگري مي خوردم ! توي اتاق پيش مهمان ، ضرب گير را راه نمي دادند. كسرشان مي آمد . ضمنا بايد نوكري ساز زن را بكنيم ، سازش را ببريم ، توي منزلش هم برويم، سبزي و گوشت بخريم ! در هر مجلسي هم ساز زن بالا مي نشست و ما پايين اتاق . قديميها مي دانند كه من چه عرض مي كنم . چه زجرها كشيديم و چه تو سريها خورديم تا حالا ضرب شده ضرب»

چهر هاي موسيقي ايران تاليف شاپور بهروزي

[احسان]

عبدالكريم قزويني
شش دانگ خواندن در صد وبيست سالگي!
حاج ملا عبدالكريم جناب قزويني ، از اساتيد بزرگ موسيقي ايران بود، در سن صدوبيست سالگي ، آواز ششدانگ مي خواند. وي در اواخر عمر ، به علت سنگين شدن گوشش ، از شنيدن صداي تار عاجز بود و فقط از راه نگاه و گردش انگشتان نوازنده با او هماهنگي مي كرد و يا به موازات گردش انگشتان تارزن ، دستگاه را به پايان مي رساند.

وارث باربد – تاليف نصرت الله فتحي

[احسان]

غلامحسين درويش
كنسرت براي آسيب ديدگان
درويش خان وقتي از واقعه آتش سوزي بازار آگاهي يافت ،چنان متاثر شد كه تصميم گرفت به سهم خود ياري سودمندي بنمايد . از اين رو نخستين كنسرت او به خاطر خلقي بلا ديد ه در سالن گراند هتل تهران برگزار شد ، در اين كنسرت نوازندگان مشهوري چون حسام السلطنه ، مختاري ، مرتضي ني داود، عبدالله دوامي و چند تن ديگر شركت داشتند . رهبري اركستر را خود او بعهده داشت و شخصا تار نواخت. او در پايان هر قسمت كشكولي بدست مي گرفت و از حاضران در برابر گل يا نقلي كه ميداد پول دريافت مي كرد . مهم اين است كه ديناري از عوايد اين كنسرت را براي خود و ياران خود برنداشت و همه را به كميته جمع آوري اعانه تقديم كرد.

شرح زندگاني استاد غلامحسين درويش ، تاليف حسينعلي ملاح

[احسان]

سر پاس مختار
موسيقيدان سنگدل
مهدي بامداد در كتاب شرح حال رجال ايران در باره ركن الدين مختاري مي نويسد: « در سال 1314 به رياست شهرباني منصوب گرديد و بعد هم سرپاس (سر تيپ) شد و از سال 1314 تا 1320 خورشيدي رئيس شهرباني بسيار مقتدر(شهادت حسن مدرس در زمان رياست شهرباني وي بوده است) و در تمام امور مختار بود. نامبرده افسري بود طالب رياست و با وجود اينكه موسيقي دان و گلباز بود و لازمه اينكار ، عواطف رقيقه است ولي وي برعكس بسيار سنگدل بود. سنگدلي وي به حدي بود كه اگر به او امر ميشد چاهي كنده و ده هزار نفر را توي چاه بريزد و سرچاه را ببندد فورا در عرض چند ساعت امر مافوق خود را اجرا مي كرد و گزارشش را به عرض مي رساند. وي از نظر روانشناسي فردي اسكيزويد بود» از وي پيش درآمدها (پيش درآمد وي در چهارگاه از شهرت به سزايي برخوردار است) و تصنيف ها و رنگ هايي بجا مانده است و ساز تخصصي وي ويولن بود.

از تاريخ بياموزيم تاليف محمود حكيمي

[احسان]

غلامحسين درويش
تكيه كلام پدر
تكيه كلام حاجي بشير طالقاني ، پدر درويش خان در هنگام ناميدن دوستان كلمه درويش بود ، چنانكه هرگاه مي خواست فرزندش را بنامد مي گفت : درويش جان ! غلامحسين نميدانست اين تكيه كلام پدر ، روزي ضميمه نام او خواهد شد و حتي معرف وي خواهد گشت. بارها از يارانش خواست كه فقط او را غلامحسين بنامند، ليكن لفظ درويش چنان بر زبانها جاري بود كه گذشته از اينكه با خواهش و تمنا متوقف نشد ، بلكه بعدها مكمل نام وي گشت و عنوان خانوادگيش گرديد.

شرح زندگي استاد غلامحسين درويش تاليف حسينعلي ملاح

[احسان]

مهدي خالدي
با وساطت صبا از اخراج ما صرف نظر كرد
مهدي خالدي گفته:« گويا سال 1320 بود، آن هنگام راديو هر شب ، يك ربع برنامه سلو داشت كه زنده پخش مي شد. شبي از اين شبها نوبت به من رسيد . من و آقاي غياثي نوازنده ضرب رفتيم كه برنامه را شروع كنيم. غياثي نوازنده ضرب ، آدم شوخي بود و كارش را هميشه با مسخرگي و طنز شروع مي كرد . غياثي گفت: مهدي، من امشب تو راديو بايد بخوانم ، اگر نخوانم دق مي كنم. گفتم : مبادا ، چنين كاري بكني ، سروان آژنگ پدرمان را در خواهد آورد . گفت : من امشب بايد تو راديو بخوانم . اين گفتگوها درست در زماني است كه ما از پله هاي در ورودي رفتيم بالا داخل استوديو شديم . گوينده آمد در اتاق فرمان و اعلام برنامه كردكه : اينك ساز سلو ، هنرمند جوان مهدي خالدي به همراه ضرب مهدي غياثي اجرا مي گردد. و ديگر من فرصتي پيدا نكردم كه به غياثي تاكيد كنم مبادا بخواني. به هر حال شروع كردم به دشتي زدن ، رسيدم به چهار مضراب . حالا هر چه مي خواهيم سروته اين چهارمضراب را هم بياوريم ، تمامش كنم و آواز بزنم غياثي ضرب را ول نمي كرد . يك حالتي هم داشت زلفهايش را مي ريخت توي صورتش و چشمانش را روي هم مي گذاشت و مي رفت توي عالم خودش . حالا من دارم ويلن مي زنم ويلن من تو ضرب اونه ، يك وقت ديدم غياثي سري تكان داد و با همان حالتي كه ضرب مي گرفت شروع كرد بخواندن اين شعر:

از نمكدان تو من خوردم اندك نمكي

نمكم گيرد اگر با تو كنم بي نمكي

آي رپتو ، پتو ، آي پوتي كتوني... شروع كرد به خواندن اين قبيل اراجيف . حالا ساعت در حدود ده ونيم شب است. تمام اعضاي استوديو ريختند پشت در اتاق فرمان ، برنامه هم آزاد است و دارد پخش مي شود . حسين زاهدي رييس استوديو بود ، آنقدر از اين حالات و گفتار غياثي خنديده بود كه روي زمين مي غلطيد . خلاصه جنجالي به پا شده بود وقتي كه برنامه تمام شد به غياثي گفتم : آخر پدر آمرزيده ، تو كه ميخواستي بخواني ، لاقل يك شعر حسابي مي خواندي . اين مزخرفات چي بود كه خواندي . فردا دم در هنرستان من به غياثي مي گفتم تو برو تو . و غياثي به من مي گفت تو برو تو . چشمتان روز بد نبيند مرحوم آژنگ دعواي مفصلي به ما كرد و گفت : اين لوطي بازيها چي بود در آورده بوديد و مي خواست هر دوي ما را اخراج نمايد. اما با وساطت شادروان صبا از اين كار صرفنظر كرد ولي دستور داد يك ماه از حقوق من و دو ماه از حقوق غياثي كسر نمايند. »

چهره هاي موسيقي ايران تاليف شاپور بهروزي

[احسان]

مجيد وفادار
براي كوك ويولن سه بار كتك خوردم!
مجيد وفادار مي گويد : « يادم مي آيد يك روز براي كوك ويولن خواستم پيش معلمم بروم . از خانه كه بيرون آمدم ، بچه ها مشغول بازي بودند . با تير و كمان سنگي انداختند ، به پشت گوشم اصابت كرد . و من از شوقي كه به موسيقي داشتم ، درد و سوزش آن را احساس نكردم . چون يك مرتبه وارد دالان منزل استاد شدم ، ترسيد و با آرشه ويولن زد پشت دستم ، اين شد دو تا كتك . برگشتم منزل . پدرم گفت : دستت چي شده ؟ گفتم : هيچي . گفت : پشت گوشت چرا خون مي آيد ؟ يك سيلي زد توي گوشم ، اين شد سه تا كتك . خلاصه من براي يك كوك ويولن ، در يك روز سه بار كتك نوش جان كردم. »

چهره هاي موسيقي ايران تاليف شاپور بهروزي

[احسان]

رضا ورزنده
تمام موسيقي شما به اندازه يك قطعه كار باخ نيست!
فريدون حافظي مي گويد: « در يكي از جشنها بود كه ديدم مرحوم ورزنده برافروخته و عصباني نزد من آمئد و گفت : همين الان مي زنم سازم را مي شكنم! من او را با زحمت زياد ساكت كردم و پرسيدم : علت اين همه عصبانيت چيست ؟ گفت : آقاي دكتر هرمز فرهت مي گويد : موسقي شما چيزي نيست. تمام موسقي شما به اندازه يك قطعه كار باخ نيست. به او گفتم : ناراحت نباش ، ايشان درست است كه مدارك تحصيلي زيادي از خارج گرفته است. ولي راجع به موسيقي ما چيزي نمي داند و اگر غير از اين مي گفت بايد تعجب مي كردي و عصباني مي شدي. »

چهره هاي موسيقي ايران ، تاليف شاپور بهروزي

[احسان]

عبدالله دوامي
عبدالله دوامي گفته : « چند سال پيش تصميم گرفتم تمام مطالبي را كه ميدانم بنويسم. زيرا با تمام موسيقيدانان و خانواده هاي هنر دوست ، رفت و آمد داشته و در ميان طبقات مختلف زندگي كرده بودم. از اين رو مي توانستم كاملترين نوشته را در موسيقي ارائه دهم . پس از شروع به نوشتن يكباره ، كتابي از مرحوم روح الله خالقي بنام سرگذشت موسيقي ايران چاپ شد ، كه مرا بسيار متاثر نمود. زيرا اكثر مطالبي كه در آن كتاب آمده بود ، مطالبي بود كه اسمهعيل خان از من شنيده و به آقاي خالقي گفته بود و چنين كاري باعث سرد شدن شور نوشتن در من شد»

چهره هاي موسيقي ايران تاليف شاپور بهروزي

[احسان]

احمد عبادي – حسين ملك
دو نفر كم ، سه نفر زياد!
احمد عبادي گفته: « يكبار از طرف هنرهاي زيبا ، با حسين ملك به پاريس ، براي شركت در كنگره موسيقي بين المللي ، دعوت شديم . در اين كنگره هنرمنداني از اكثر كشورهاي دنيا شركت كرده بودند . تماشا گران بقدري زياد بودند كه من واقعا دچار وحشت شده بودم و فكر ميكردم چگونه صداي سه تار من به گوش اين جمعيت چند هزار نفري خواهد رسيد . حتي شب قبل از اجرا به ملك گفتم : بهتر است آبروي خود را نبريم و از زدن سه تار منصرف شويم . چون به هيچ وجه فكر نمي كردم ، اين ساز كوچك من بتواند مورد توجه قرار گيرد و در همان حال بياد حرف پدرم افتادم كه مي گفت : دو نفر براي شنيدن سه تار كم است و سه نفر زياد . به هر حال برنامه من شروع شد و من سه تار زدم . در تمام مدت اجرا ، نفس از كسي برنمي آمد . وقتي كنسرت بپايان رسيد چند بار به درخواست مردم ، برنامه من تكرار شد و بعد تماشاگران به صحنه ريختند كه از من امضا بگيرند . اين موضوع، اشك به چشمان من آورد و به اين فكر افتادم كه چرا مسئولان امور توجه ندارند كه اين ساز دارد كمكم از بين ميرود و هيچ اقدام جدي براي حفظ آن صورت نمي گيرد. »

چهره هاي موسيقي ايران تاليف شاپور بهروزي

[احسان]

حبيب سماعي
داستاني حاكي از جنبه هاي روحاني و معنوي موسيقي اصيل
روزي فروغي دردوره صدارتش سخت بيمار و در منزل بستري شد. بطوريكه رييس دفترش كارها را براي رسيدگي به منزل او مي برد. يك روز فروغي اظهار تمايل زيادي به شنيدن سنتور حبيب سماعي كرد. هر چه كردند سماعي كه از پذيرفتن دعوتها اكراه داشت به بهانه هايي دعوت نخست وزير را رد كرد. رييس دفتر نخست وزير ، كه با نورعلي خان برومند خويشاوندي داشت ، به وي متوسل شد. و نور علي خان شخصا سماعي را به خانه نخست وزير برد. به هنگام ورود ، پزشك معا لج مشغول گرفتن فشار خون بود . نورعلي خان از پزشك معلج سئوال كرد و متوجه شد فشار خون نخست وزير خيلي بالاست. و در واقع يكي از ناراحتيهاي اساسي وي همين فشارخون بود. پس از تمام شدن كار ، سماعي مضراب به دست گرفت و مدت سه ربع ساعت ، گوشه هايي از دستگاه همايون را نواخت. وقتي كه استاد دست از ساز كشيد ، بيمار احساس بهبودي كرد . به پيشنهاد برومند دوباره فشارخونش را گرفتند ، طبيعي شده بود . فروغي از اين قضيه متعجب شد و زبان به تمجيد از موسيقي اصيل ايراني گشود. برومند از فرصت استفاده كرد و گفت: ولي همين موسيقي ايراني را چند روزي است از برنامه هنرستان عالي موسيقي حذف كرده اند . نخست وزير پرسيد چه كسي حذف كرده است ؟ جواب داد : رييس هنرستان آقاي پرويز محمود . نخست وزير خاموش شد . بطوريكه رييس دفتر وي چند روز بعد براي نور علي خان گفته بود ، پس از رفتن نور علي خان و حبيب سماعي ، فروغي به رييس دفتر خود دستور ميدهد كه فردا قبل از اينكه كارها و پرونده ها را به منزل بياوريد ابتدا به وزارت فرهنگ رفته ، حكم عزل رييس و معاون هنرستان و كم انتصاب آقايان وزيري و خالقي را به رياست و معاونت هنرستان مي گيريد و به اينجا مي آييد.

چهره هاي موسيقي ايران تاليف شاپور بهروزي

[احسان]

مرتضي محجوبي
نت نويسي اختراعي مرتضي خان محجوبي!
مرتضي محجوبي نت نميدانست ولي براي خود نتي اختراع كرده بود كه بي شباهت به خط سياق (1) نبود . پرويز ياحقي گفته: «آهنگي كه در دستگاه شور ساخته بودم بنام اي اميد دل من كجايي ، هنگامي كه به همه اعضاي اركستر ، نت اين تصنيف را براي اجرا دادم . مرتضي محجوبي از من خواست تا آهنگ تصنيف را با ويلن بنوازم و او آن را با علائم ويژه خود پشت قوطي سيگار هماي خود نوشت و عجب اين بود كه اين اهنگ را همان مرتبه اول از همه اعضاي اركستر بهتر و درست تر نواخت! »
(1) خط سياق = علاماتي بود كه در قديم براي ثبت كردن وزن اجناس يا ارقام پول بكار مي بردند.

چهره هاي موسيقي ايران، تاليف شاپور بهروزي

[احسان]

حسين قوامي فاخته اي
مجبور شديم در مورد اين شيرينكاري توضيح بدهيم
حسين قوامي فاخته اي ، در مورد خاطرات خود در راديو و تلويزيون گفته : « آن زمان كه در راديو برنامه مستقيم و زنده پخش مي كرد در يك شب من و آقاي رشيدي بطور جداگانه برنامه داشتيم و ايشان در همان استوديوي كه من مشغول خواندن بودم ، حضور داشت. آوازي كه من مي خواندم در دستگاه همايون بود . درست در اوج خواندن ، دچار سرفه شديدي شدم و به هيچ وجه قادر نبودم خودم را كنترل كنم . چون اركستر هم همچنان مشغول نواختن بود بناچار از رشيدي خواستم دنباله دواز مرا كه بيداد همايون بود ادامه دهد و به اين ترتيب من و رشيدي ، دواز دو صدايي اجرا كرديم كه باعث تعجب همگان شد و ما مدتها مجبور شديم راجع به اين خوشمزگي و شيرينكاري خود توضيح بدهيم . »

چهره هاي موسيقي ايران ، تاليف شاپور بهروزي

[احسان]

ميرزا عبدالله
رباعي في البداهه
مشهور است شبي ميرزا عبدالله ، نوازنده مشهور سه تار در مجلسي به نواختن مشغول بوده و هنگامي كه با دست چپ ، پنجه كاري مي كرده و بي مضراب مي نواخته ، ابولحسن ميرزا شيخ الرئيس ثاني ، شاعر معروف كه در مجلس حضور داشت اين رباعي را في البداهه سرود:

با دست چپ ، همي بنوازد نواي راست

عبدالهي كه شور ، زسازش همي بپاست

بيهوده گفته اند كه يك دست بي صداست

هر نغمه اي كه خواست ، به يك دست مي زند

سرگذشت موسيقي ايران