خاطرات بزرگان موسیقی پارس

[احسان]

بنان – محمد رضا شجريان
از پس دشوارهاي راه مي تواني بر آيي؟
يك روز توي دفتربرنامه گلها ، كنار بنان نشسته بودم . يكي آمد به بنان گفت : آقا ، جواني آمده، مي خواهد صدايش را امتحان كنيد. چند لحظه بعد جواني از در وارد شد و با ادب جلوي بنان ايستاد . بنان پرسيد : شغل شما چيست ؟ گفت : معلم هستم . بنان پرسيد : چرا مي خواهي شغل با ارزش معلمي را رها كني و خواننده بشوي ؟ گفت : راستش به اين كار علاقه مند م. آن وقت بنا ن لبخندي زد و گفت : راه درازي را در پيش داري، راهي مشكل و پر فراز و نشيب آيا مي تواني از پس اين دشواريهاي راه برآيي؟ جوان در حاليكه سرش را زير انداخته بود و تا بنا گوش سرخ شده بود گفت : بله ، مي توانم. چون اينكار را دوست دارم . به هر حال آن جوان كار آموزش را بطور جدي دنبال كرد و امروز وي (محمد رضا شجريان) بهترين خواننده ايران است.

ادبستان اسفند ماه 70- شماره 27 – گفتگو با همسر بنان

[احسان]

ميرزا حسينقلي
حيف از تو ، براي اينها ساز بزني!
در مجلس جشن بزرگي كه براي عروسي يكي لز بزرگزادگان برپا شد. در باغي چادر زده بودند و سماع حضور و ميرزا حسينقلي نيز حضور داشتند . ميرزا به نواختن تار مشغول شد ، ولي به واسطه جنجال و زيادي سرو صدا كسي به ساز او توجه نداشت. سماع حضور به او گفت : حيف از تو كه براي اين مردم ساز بزني ، صداي تار كم است و مهمانان را متوجه نمي كند . بعد گفت : سنتور مرا بياوريد. و با قدرت شروع به نواختن كرد و چون ساز او طوري خوش صدا بود كه همه را جلب مي كرد ، مجلس ساكت و آرام شد . بعد بتدريج صدا را ملايم كرد و روي خود را به ميرزا نمود و گفت: حالا همه سراپا گوشند و از ساز تو استفاده خواهند كرد. ميرزا حسينقلي ، نواختن را دوباره آغاز كرد و مجلسيان از اينكه قبلا توجهي به ساز او نكرده بودند خجل شدند.

تاريخ موسيقي ايران تاليف حسن مشحون

[احسان]

حسن كسايي
برابري با بزرگترين تكنوازان دنيا
اگر از بزرگترين نوازندگان ساكسيفون يا كساني كه موسيقي ملل جهان را مي شناسند ، بپرسيد : كسايي كيست؟ او را بخوبي ميشناسند و اين در حالي است كه شايد بعضي از مردم در باره او چيزي ندانند و اساسا با شيوه كار او و قابليتهاي هنري او آشنايي نداشته باشند. شايد او اگر بجاي ني ، ساكسفون ميزد، خيلي از خود باختگان براي آنكه خودي نشان دهند وانمود ميكردند كه او را مي شناسند! حال آنكه به نظر من او با بزرگترين تكنوازان دنيا برابر است. در سفري كه به پاريس داشتم ، روزي براي خريد به يك صفحه فروشي رفته بودم . همين طور كه به دنبال صفحه مورد نظرم مي گشتم توجهم به فرد ديگري جلب شد كه صفحه اي از اثار كسايي در دست داشت و معلوم شد در زمينه جاز و سازهاي بادي ، تخصص دارد . با هيجان غريبي در باره ارزش كار استاد كسايي سخن مي گفت و البته نمي دانست كه من ايراني هستم و كم وبيش چيزهايي در باره استاد و نقش و نشان وي به گوشم رسيده است.

ادبستان ، آذر71- شماره 36 – حسين عليزاده

[احسان]

ابوالحسن صبا
تا كه بنوازد؟!
از صبا پرسيدند : فلوت بالاتر است يا پيانو؟ گفت : تا كه بنوازد؟!

ماهنامه ادبستان شماره 44 – مرداد 72

[احسان]

رضا قلي ميرزا ظلي
نوار منحصر بفرد
رضا قلي ميرزا ظلي ، از خوانندگان توانا و با احساسي بود كه در سالهاي 1312 به بعد به شهرت رسيد . وي شاگرد عارف ، اقبال السلطان بود و همزمان به صفحات طاهرزاده ، اميرقاسمي ، حسينعلي نكيسا ، جناب دماوندي گوش مي داد و از آنها بهره مي برد . سبك آواز وي شبيه هيچ كدام از استادان خود نيست و چون از عارف صفحه اي باقي نمانده ، مي توان احتمال داد كه سبك آوازي وي همان سبك عارف باشد . از او 8 صفحه بيشتر باقي نمانده است. حسين قوامي كه از دوستان ظلي بوده است نقل مي كند كه « نواري نيم ساعته از يكي از بهترين اجراهاي زنده مرحوم ظلي داشتم. اجراهايي كه با صفحات هشت دقيقه اي قديمش قابل قياس نبود . اين اثر روي ريل سيمي كه آن سالها تازه به ايران آمده بود ضبط شده بود . دكتر علينقي كني كه با دربار نسبتي داشت با لطايف الحيل آن را از دست من خارج كرد و ديگر نمونه آن نوار منحصر به فرد ديده نشد . ظاهرا وي اين كار را براي خوشامد اشرف پهلوي انجام داده بود كه مي گفتند به آواز ظلي علاقمند است! »

مجله آهنگ شماره چهارم

[احسان]

صديف
جستجو براي شنيدن رديف هاي موسيقي
از تجارب ارزنده صديف، جستارها و سفرهاي او براي شنيدن قطعات و رديف هاي موسيقي است. خود او مي گويد : « با يك ضبط صوت براه مي افتادم دنبال گوشه هاي مختلف و هر چه گير مي آوردم ضبط مي كردم . مثلا در سيستان درويشي بود كه خوب مي خواند و فقط هم ابو عطا مي خواند كه من فورا ضبط مي كردم و مي اموختم . درويش ديگري بود كه اين يكي فقط عراق مي خواند به همين ترتيب در تمام ايوان هر جا مي ديدم كسي هست كه چيزي ، گوشه اي و نكته اي مي داند به سراغش مي رفتم و ضبط مي كردم . استاد ، يكي از بهترين ركن هاي موسيقي اصيل است. مثلا در منزل دوامي مدتي حدود پانزده سال فقط گوش مي كردم، بدون اينكه چيزي بخوانم. مي دانستم كه اين تنها راهي است كه ميتوان به كمك آن تمام رموز را آموخت. بايد فقط به جلسات درس اكتفا نكرد . استاد ، يكي از موهبت هاي موسيقي ماست. بسياري از درسها را زماني مي توان فرا گرفت ك هاصلا به فكر آدم هم نمي رسد . مثلا در يك بعدازظهر كه كنار يكي از اساتيد بودم هنگامي كه داشت با گلهاي باغچه اش ور مي رفت و به انها رسيدگي مي كرد ، گوشه اي را در آواز خواند كه تا ان لحظه نشنيده بودم و حتي در كلاس درس خودش هم تدريس نشده بود . اگر من اينهمه با آنها دمخور و معاشر نميشدم از كجا مي توانست مچنين گوشه هاي نادري را يا دبگيرم؟»

مجله آهنگ – شماره 2

[احسان]

منوچهر همايون پور
آبروي ما را به باد دادي
خاطره اي كه از كارهاي هنريم دارم اين است كه ، براي اولين بار كه در راديو خواندم ، آن روز پس از آنكه برنامه من تمام شد و تعدادي از علاقه مندان به موسقي براي تشويق ، به راديو تلفن كردند و از اتاق پخش استوديو خوشحال و خندان بيرون آمدم . يك تلفن هم در ميان اين تلفن ها بود . و وقتي گوشي را برداشتم صداي پدرم را شنيدم كه با عصبانيت مي گويد: من عمري با شرافت و آبرو زندگي كردم و تو با اين كارت آبرو و حيثيت چندين ساله خانوادگي ما را به باد دادي . حالا منظورم اين است كه شما بدانيد با استعدادي كه داشتم با چه مشكلاتي نيز روبرو بودم.

مردان موسيقي سنتي و نوين ايران به نقل از منوچهر همايونپور

[احسان]

ابوالحسن صبا
صبا و مرشد زورخانه
روزي با صبا از اصفهان به تهران مي آمديم . به عللي ناچار شديم در قم پياده شويم . پس از چند قدم راهپيمايي ، ناگهان صبا ايستاد و گوشش را متوجه جهتي كرد كه صداي آواز و ضرب مرشد زورخانه اي از آن جهت شنيده ميشد. ناگهان گفت: عجله كن . و ما پس از چند لحظه به زورخانه رفتيم . صبا رفته بود ببيند كه مرشد زورخانه ، اشعار ضربي را چگونه با ضرب زورخانه جفت مي كند؟ و نيز مرشد ، قطعه ضربي را كه در شوشتري – منصوري مي خواند ، چه توجه خاصي به تمام گوشه ها و دقايق شوشتري – منصوري داردو از اين گوشه ها چگونه بهره گيري مي كند.

ادبستان آذر 70 – شماره 24 – منوچهر جهانبگلو

[احسان]

رضا محجوبي
معرفت شنيدن
روزي رضا محجوبي ، در محفلي ساز مي زد. بسياري از مدعوين به ساز او گوش نمي دادند و مشغول صحبت و بگو مگوهاي خود بودند . محجوبي روي خود را بسوي ديوار مي كند و پشت به مدعوين وبا صداي بلند مي گويد : ديوارها ! اين ها كه معرفت شنيدن اين هنر را ندارند ، تو گوش به اين نوا بده!

مردان موسيقي سنتي و نوين ايران

[احسان]

صديف
دير آمد و زود رفت!
صديف پس از سالها دوري از صحنه روي صحنه آمد و در سال 69 با مجيد كياني كنسرتي در مايه چهار گاه داد . اين اجرا ، اجراي موفقي بود و مردم شاهد اجراي سبك ديگري از موسيقي بودند . ولي وي بعد از اين برنامه و يكي دو برنامه ديگر كه يكي از آنها ظاهرا موفق هم نبود ديگر به روي صحنه نيامد . در مورد وي بايد گفت : دير آمد و زود رفت!

مهدي نورمحمدي

[احسان]

عارف قزويني
عارف قزويني و نخستين ها
عارف ، شاعر ملي مشروطيت ايران ، در چند كار پيشقدم بوده ، كه عبارتند از :
1- نخستين كسي است كه بناي كنسرت و نمايش موسيقي را در ايران گذاشته است.
2- نخستين كسي است كه براي كمك به ساختن مقبره فردوسي كنسرت داده است.
3- نخستين كسي است كه از زبان موسيقي ، براي مقاصد سياسي استفاده كرده و تصنيف و غزل سياسي سروده است.
4- نخستين كسي است كه علم مبارزه با تهاجم فرهنگي را در موسيقي برافراشته است. مقاله وي كه در روزنامه ناهيد چاپ شد ، هشداري بود به اقدامات كلنل وزيري كه مي خواست قواعد موسيقي اروپايي را با موسيقي ايراني ، تركيب كند و عارف در همان ابتدا خطر اين تهاجم را حس كرده بود.

مهدي نور محمدي

[احسان]

مشهدي قاسم ورسي
آيا ما را مي شناسد؟
مشهدي قاسم ورسي كه يكي از بچه خوانان (1) گروه جناب بود در سن 95 سالگي براي من نقل مي كرد:
در زمان وليعهدي محمد علي ميرزا ، جناب را به تبريز ، براي اجراي تعزيه دعوت كردند. چون ابولحسن خان اقبال قزويني پسر موسي الوندي قزويني از شاگردان جناب بود و در تبريز سكونت داشت او را جهت استقبال فرستاده بودند . آنها در يك كاروانسرايي در نزديك تبريز بهم برخوردند. جناب به همراهان خود گفت : مرا به اسم صدا نكنيد ، ببينم آيا پسر موسي الوندي ما را مي شناسد؟ كسي شناسايي ندهد تا من بگويم . اقبال گفت : شما اهل كجا هستيد ؟ جناب گفت : اهل قزوين . اقبال گفت : من با شما تا تبريز همراهم . در ميان راه به اشاره جناب ، ميرزا عبدالرحيم شاگرد جناب ، شروع به خواندن مي كند و مي گويد : اگر من بالا بخوانم يكي از مردنگيهاي (2) چراغ خواهد لرزيد. اقبال مي گويد : اگر من بخوانم هر دو مردنگي خواهد لرزيد و ميرزا عبدالرحيم مي خواند و همانطور كه گفته بود انجام مي گردد و اقبال هم همينطور. ناگهان جناب بر روي زانو مي نشيند و از بالا به پايين و از اوج به درآمد ششدانگ مي خواند كه تمام شيشه ها و مردنگي ها مي لرزد. اقبال كه تازه جناب را مي شناسد به پاي او مي افتد و عذر خواهي مي كند كه ببخشيد، نشناختم. و استاد و شاگرد همراه يكديگر براي اجراي تعزيه به تبريز مي روند.
(1)- در تعزيه ، بچه خوان كسي است كه در نقش كودكان اهل بيت ، ظاهر مي شود مانند : حضرت رقيه ، حضرت صغري ، دو طفلان مسلم و عبدالله بن حسن (ع)
(2)- مردنگي ، وسيله اي است شيشه اي سروته باز بود كه روي چراغ نفتي مي گذاشتند تا باد ، چراغ را خاموش نكند.

ميرزا علي اكبر خرم

[احسان]

ابوالحسن اقبال آذر
اين نفس از آدم طبيعي بعيد است!
روزي اقبال در سالني شروع به خواندن كرد و چون سالن گنجايش آواي بلند او را نداشت ، بناچار پنجره ها را باز كردند . خودش مي گويد: « كنسرتي كه در تفليس در تئاتر غازيان ، به همراهي مرحوم درويش خان و طاهرزاده دادم ، آن شب ، دسته هاي منات روسي از بالكن ها و لژها و صندليهاي تماشاچيان به من پرتاب مي شد و من در ميان گل و پول غرق بودم . مبلغ هفت هزار تومان عوايد آن شب را عينا بوسيله ساعد مراغه اي به صندوق انجمن خيريه ايرانيان مقيم قفقاز دادم . در اين كنسرت بود كه يكي از اهالي صاحب نظر قفقاز در باره من گفته بود : اين نفس و اين تحرير و اين اوج صدا از آدم طبيعي بعيد است ، مگر اينكه باور كنيم زير نشيمنگاه اين خواننده دستگاه پرا خود گذاشته اند كه اينطور صدايش و نفسش پايان نمي پذيرد. »

وارث باربد تاليف نصرت الله فتحي

[احسان]

ابوالحسن اقبال آذر
اين كار را نكن
اقبال مي گويد: « در جشن هزاره فردوسي كه يك نفر پروفسور خاورشناس فرانسوي به ايران آمده بود و او همان بود كه سالها در مشرق زمين تحصيل كرده و از هنرهاي ايران ، بويژه موسقي اطلاع داشت، با من ملاقات كرد و من برايش آواز خواندم كه خيلي خوشش آمد ولي همينكه خواستم يك آهنگ اروپايي را با دستگاه همايون خودمان تلفيق نموده ، به اصطلاح رفورمي كرده باشم ، فورا دستش را به علامت اعتراض به هوا بلند كردو گفت : آقاي اقبال ترا بخدا اين كار را نكن كه من راضي نيستم و شما هم رضايت ندهيد كه موسقي بي نظير ايراني و آهنگ جادويي آن با اختلاط مقامات مغرب زمين ضايع گردد.

وارث باربد تاليف نصرت الله فتحي

[احسان]

قمرالملوك وزيري
زنده باد اقبال
قمرالملوك وزيري در يكي از صفحه هاي موسقي قديم خود گفته است : زنده باد ابولحسن خان قزويني كه از روي صفحات او مشق كرده ام .

وارث باربد تاليف نصرت الله فتحي

[احسان]

ابوالحسن صبا
از چهل استاد درس گرفتم!
يك روز به صبا گفتم : چرا هيچكس مانند شما نمي تواند نوازندگي كند؟ اول طفره رفت ، اما يكدفعه احساس كرد كه محرم هستم و حرفش را حمل بر غرور و تكبر نمي كنم . گفت : راست مي گويي ! نه ! هيچكس نمي تواند مانند من بزند بايد تك تك آجرهاي اين خانه زنده شوند و گواهي دهند كه من هم هر روز عمرم از بام تا شام مانند يك عاشق بيش از دوازده ساعت ساز زده ام و رنج كشيده ام . من اين آرشه هاي فرنگي را به ايراني تبديل كردم. بعد گفت : اينهم كافي نيست. من از چهل استاد مسلم درس گرفتم!

ادبستان- مرداد 69 شماره 8 – استاد قنبري مهر