تحليل كمپاس هاي 12 ضربي در موسيقي فلامنكو

[Atta-Flamenco]

تحليل كمپاس هاي 12 ضربي در موسيقي فلامنكو

از آنجا كه كمپاس هاي 12 ضربي در فلامنكو پر كاربردترين و بزرگترين زير گروه كمپاس ها را تشكيل مي دهند و بسياري از دستگاههاي فلامنكو ، تحت عنوان خانواده سولئارس، ساختار بنيادين كمپاس شان را ، كمپاس هاي 12 ضربي شكل مي دهد ، در اينجا به بررسي اين نوع كمپاس تحت عناوين زير مي پردازيم .
»» نكات مقدماتي
» منه مونيك هاMnemonics
» آناكروزيس (Anacrusis)و رِدوبله(Redoble)
» كمپاس سولئارس
1- كمپاس 12 ضربي با شروع در ضرب 1
2- كمپاس 12 ضربي با شروع در ضرب 12
» مقايسه انواع تاكيد گذاري
» انتقال(Transposition)
» ارتباط با بولرياس

دستگاه هاي خانواده سولئارس Soleares ، Solea
سولِئارس ، بولِرياس ، آلگرياس ، كانتينياس ، كاراكولس ، ميرابراس ، روساس ، رومراس .

»» نكات مقدماتي
واحد اساسي ريتم در فلامنكو نت سياه است كه مي تواند يك تيك ساعت در نظر گرفته شود. تمپو Tempoسرعت اجراي ريتم است و بوسيله تعداد نت هاي سياه (يا مجموع نتهاي معادل) كه در دقيقه نواخته مي شوند ، مشخص مي شود . وقتي كه وزن يك ميزان مشخص باشد ، ما مي توانيم براي بوجود آوردن دوره هاي متنوع كمپاس ، از ضرب شماري نت هاي سياه استفاده كنيم .
براي واحدهاي ريتميكي كه در دوره هاي شامل دستجات نتها يا دوره هاي بزرگتر (مانند توالي جملات آكورديك ، حركات آهسته دست و پاي رقاص يا جملات كشيده آوازي) تكرار مي شوند ، ضرب شماري لازم است. اگر بخواهيم يك ضرب را به واحدهاي كوچكتر زماني تقسيم كنيم، همراهي با اين واحدهاي كوچك بوسيله اداي كلمات مشكل خواهد بود . به همين دليل براي اجراي دستجات نتها معمولاً از منه مونيك ها Mnemonicsاستفاده مي كنند

موسيقيدانان هندي طرز بيان كليه ريتمهاي كاربردي را با دهانشان ، قبل از به دست گرفتن هرسازي ، به درستي فرا مي گيرند

»» منه مونيك ها Mnemonics
همچنان كه در مورد رقص ، نت نويسي استانداردي وجود ندارد ، در مورد منه مونيك ها نيز قاعده و قانون خاصي براي اجرا نيست . ولي در ادامه متن گونه هاي پركاربردي از منه مونيك هاي فلامنكو آمده است :

نتهاي تكي : دام / ديم / دا .
نتهاي دوتايي يا دوبله : دام دي / ديم دا / ديم دي .
نتهاي سه تايي يا تريپله : دام دي ري / ديم دا دا .
نتهاي چهارتايي يا كوادروپله : دام دي ري دي / ديم دا دا دا .
نتهاي شش تايي يا سكستوپله : دام دي ري ، دام دي ري / ديم دا دا ، ديم دادا .

البته شما آزاد هستيد كه منه مونيك هاي متفاوتي را براي اجراي تكنيكهاي ضربه اي متنوع بكار بريد . بطور مثال براي راسگوادو ها و كاستانتِ پيوسته (رگباري) و هر نوع چرخــش در رقــص مي توان از « ريا » استفاده كرد
يك رِدوبله يا وويلتا ممكن است بصورت «دا ريا دا» يا «دام دي ري دام» بيان شود
قبل از اينكه به ادامه بحث بپردازيم ، به علايم زير كه جهت نت نويسي قرار دادي در اين متن آورده شده اند ، توجه كنيد تا درك مطالب آتي راحت تر باشد :

»» براي مشخص كردن ضرب تاكيد دار استفاده شده است.
»»كسر ميزان يا ريتم را نشان مي دهد .
»» علامت تكرار ميزان مربوطه است.
»» سكوت يا عدم اجراي يك نت يا ضرب .

نكته :
اگرعلامت پرانتز همراه با تاكيد باشد مانند(*12) ، يعني انتخاب اجراي تاكيدي يا سكــوت ، سليقه اي است و به عهدة اجرا كننده مي باشد .

»» در موارديكه يك ضرب يا دستجات نتها را بخواهيم تكرار كنيم ، آورده مي شود .

»» آناكروزيس(Anacrusis) و رِدوبله (Redoble)
در مبحث ريتم در فلامنكو دو مفهوم كليدي وجود دارد كه براي درك بقيه مفاهيم مرتبط با ريتم ، حتماً بايد آنها را به درستي بشناسيد . اين دو مفهوم عبارتند از : آناكروزيسAnacrusisو ردوبلهRedoble
آناكروزيس شامل يك سري از نت هاي با تاكيد اندك (شدت كم در اجرا) يا تكنيك هاي خاصي است كه درست تا نت انتهايي يك دوره ادامه مي يابند و باعث افزايش قدرت بيان و حس تاكيدي نت انتهايي يا جمله پاياني دوره مي شوند . ردوبله را در ارتباط با آناكروزيس و با يك مثال مي توان درك كرد :
براي ريتم خواني فرض كنيد كه از لفظ «دام دي ري دامب» با تاكيد روي «دامب» (*) استفاده مي كنيد . در اينجا «دام دي ري» آناكروزيس (يك تريپله يا سه بردو) است و «دامب» ضرب انتهايي تاكيدي مي باشد :

اگر سرعت ، معادل دو شماره در هر ضرب باشد (دو نت چنگ در هر ضرب) ، ردوبله ، يك دورة تناوب دو شماره اي (از ضرب 7 به 8 در يك دورة 12 ضربي) خواهد داشت :

اگر آناكروزيس دو قسمتي باشد ، دورة ردوبله ، 3 ضربي خواهد بود (روي شماره هاي 1 و 2 و 3 در يك دوره 12 ضربي) :

يك ردوبـله (از لحـاظ زمـانـي) تقريبـاً همـاننــد راخئو در گيتار يـا يـك چرخـــشVueltaدر رقص مي باشد . تمپوي اين تكنيكها در اغلب اوقات هنگام اجرا دو برابـر مـي شود . توجه كنيد :

دامب ري دي دام ري دي دام ري دي دامري دي دام « دامب ري دي دام ري دي دام « دامبري دي دام

يك ميزان كه خودش با خطوط عمودي بخش بندي مي شود ، طول زمان يك جمله ريتميك (ملوديك ، كوروگرافيك و …) را قسمت بندي مي كند . نحوة تقسيم بندي طول يك جمله را كسر ميزان تعيين مي كند . كسر ميزان ، بيانگر ارزش زماني پايه و تعداد ضرب هايي است كه در هر ميزان وجود دارد .
كسر ميزان براي كليه ميزانهاي يك قطعه مشترك است ، مگر اينكه در جاي خاصي تغيير كند ، كه ذكر مي شود .
در متن آتي ، پرانتز هاي دور شماره هاي ضرب ، نشان دهندة سكوت ، استراحت (كشش نت قبل) و گاهي ضربهاي بدون تاكيد هستند . بطور مثال درتوالي : (12) (11) 10 ، ضربهاي 11 و 12 ، سكوت هستند . همچنين گاهي با پرانتز ، نتي را مشخص مي كنند كه اجراي آن اختياري است كه بستگي به سليقه نوازنده و موقعيت آن نت دارد .
علامت دو نقطه (:) در شروع و پايان يك گروه از ميزانها دلالت بر تكرار آن ميزان يا ميزانها دارد . علاوه بر اين ، ميزانها مي توانند خود به بخشهاي فرعي شامل گروهي از نتها تقسيم بندي شوند . بطور مثال يك ميزان 4/3 كه با نتهاي چنگ بيان مي شود ، 6 نت چنگ خواهد داشت كه بصورت سه دسته دوتايي نوشته مي شوند :

گاهي در فلامنكو در هر ضرب دو نت نواخته مي شود :

يك ميزان 8/6 نيز به 6 نت در دو گروه سه تايي منقسم مي شود :

يا در هر ضرب ، سه نت شمرده مي شود :

[Atta-Flamenco]

»» كمپاس سولئارس
كمپاس در فلامنكو مشتمل بردوره هاي ريتميكي از ضرب هاست كه در قالب جملات موسيقايي بيان مي شوند . سولئارس از يك كمپاس 12 ضربي تشكيل مي شود كه بدنبال هم تكرار مي شوند . در حقيقت شكل و نحوه بيان يك كمپاس ، متأثر از نحوه تاكيد گذاري جملات موسيقايي كمپاس است.
با استفاده از كمپاس ها در فلامنكو ، قالبي براي بيان جملات بوجود آورده اند كه حالت « سوال - جواب » نام دارد ، كه خود اين قالب را به حالات مختلفي از قبيل هارمونيك ، ملوديك ، ريتميك وكوروگرافيك (طراحي حركات رقص) مي توان بيان كرد .
كمپاس هاي 12 ضربي فلامنكو به دو گروه اصلي تقسيم مي شوند :
كمپاس هايي كه با ضرب 1 آغاز مي شوند و كمپاس هايي كه با ضرب 12 آغاز مي شوند . اغلب ردوبله ها (چرخش در رقص ، راخئو و …) روي شماره هاي *8 – 7 يا *10 – 9 و يا هر دوي آنها انجام مي شوند .
»» نكته بسيار مهم :
موسيقي فلامنكو يك موسيقي پلي ريتميك است. به همين دليل دو نفر كه با هم يك كار فلامنكو را اجرا مي كنند ، ممكن است كه دو فرم متفاوت الگوي تاكيدي را به كار ببرند . مثلاً در حاليكه نوازنده گيتار از الگوي اول تاكيدي استفاده مي كند ، خواننده يا رقاص الگوي دوم تاكيدي را در مقابل وي اجرا نمايد . درك اين وجه افتراق بين دو نوع دوره 12 ضربي ، اغلب مستلزم صرف دقت زيادي است.
در فلامنكو فرمول خاص و روش واحدي براي اجراي قطعات وجود ندارد ، ولي هر اجرايي از قوانين خاص خودش تبعيت مي كند . به طور خلاصه ، دوره هاي كمپاس 12 ضربي ، جزء لاينفك و از ملزومات ساختار دستگاههاي خانواده سولئارس محسوب مي شوند . در مورد انواع كمپاس هاي 12 ضربي و گونه گوني آن در مباحث بعدي توضيحات مفصّلي آمده است كه راهنماي شما در سفرتان به زيباييها و اعماق اين هنر پيچيده و مرموز خواهد بود .

»» كمپاس 12 ضربي با شروع در ضرب 1
اصلي ترين فرم كمپاس 12 ضربي در خانواده سولئارس ، خصوصياتي به شرح زير دارد :

از چهار ميزان 4/3 تشكيل مي شود .
جمله جواب انتهايي روي ضربهاي 12-10 واقع مي شود .
ضربهاي تأكيدي روي اولين شماره هر ميزان است.

در اينجا شماره هاي 3-1 و 9-7 ، سؤال و شماره هاي 6-4 و 12-10 ، جواب مي باشند . اغلب ضرب 12 نيز در پايان آخرين جمله جواب (12-10) حالت تأكيدي دارد (در صورتيكه چند نفر با هم همراهي كنند و كار پلي ريتميك باشد ، معمولاً يكي از اجرا كنندگان بيان تأكيدي ضرب 12 را به عهده مي گيرد) .

»» كمپاس 12 ضربي با شروع در ضرب 12
مهم ترين نوع در اين فرم از كمپاس 12 ضربي روي ضربهاي 12 ، 3 ، 6 ، 8 و 10 تأكيد دارد . در اينجا سؤال اصلي از شماره هاي 5-12 و جواب اصلي از شماره هاي10-6 تشكيل مي شود ، به طوريكه پايان كمپاس را ضرب 10 مشخص مي كـند (در حاليكه ضرب 11 را ، سكـوت تشكـيل مـي دهد) :

ضرب 10 كه به نقطه انتقال يا چرخش (Pivot Point) موسوم است ، محل انجام انتقال بوده و در كمپاس 12 ضربي فلامنكو از اهميت خاصي برخوردار مي باشد . اين ضرب اغلب با يك ردوبله در شماره هاي *10-*9 به صورت تأكيدي بيان مي شود :

نوع ديگر تأكيد ، مانند جمله جواب در فرم 1 (شروع در ضرب 1) اجرا مي شود . توجه داشته باشيد كه ضرب 6 به گونه اي اجرا مي شود كه براي تأكيدات قوي بعدي حكم راهنما را دارد :

اغلب شماره هاي 2-1 براي شماره 3 به عنوان آناكروزيس عمل مي كنند (دام دي ري ، دام دي ري ، دامب ) . در اين نمونه ، ضرب قوي 12 (كه به صورت سكوت نيز قابل اجراست) به عنوان كليدي براي آناكروزيس استفاده مي شود :

به شباهت بين آناكروزيس و جمله بندي نوع 1 تأكيدگذاري توجه كنيد . اين فرم تأكيدي را همچنين مي توان به صورت زير اجرا كرد :

در اينجا ضربهاي 6-4 نمونه اي از يك يامادا را نشان مي دهند (دام دي ري ، دام دي ري ، دامب ) و ضربهاي 8-7 و 10-9 نيز هر كدام به تنهايي يا هر دو با هم مي توانند به عنوان آناكروزيس استفاده شوند .
به عنوان يك وارياسيون ديگر ، گاهي اوقات تأكيدگذاري ضربهاي 6-1 را در ضربهاي 12-7 نيز اعمال مي كنند (خصوصاً در اجراي انفرادي رقص پا يا تاكونئو) ، و پس از اينكه در چند كمپاس پشت سر هم اين الگو را پياده كردند ، در نهايت با اجراي الگوي اوليه (تأكيد روي ضربهاي 8 ، 10 ، 12) ، كمپاس را روي ضرب 10 حل مي كنند (به پايان مي برند) :