زندگینامه حافظ (به همراه دیوان)

[hichnafar]

«به نام خدایی که هرچه داریم ازسرعنایت اوست»

زندگی نامه
شمس الدین محمدبهاءالدین شیرازی ملقب به لسان الغیب که به علت ازح�? ظ بودن قرآن متخلص به حا�? ظ گردیده است ،درشیرازمتولدشد،پدرش ازاهالی اص�? هان ومادرش اهل کازرون بود.
با وجود شهرت والای این شاعران گران مایه در خصوص دوران زندگی حا�? ظ بویژه زمان به دنیا آمدن او اطلاعات دقیقی در دست نیست ولی در حدود سال 726 ه. ق به دنیاآمده است.
اطلاع چندانی از خانواده و اجداد خواجه حا�? ظ در دست نیست و ظاهراً پدرش بهاء الدین نام داشته و در دوره سلطنت اتابکان �? ارس از اص�? هان به شیراز مهاجرت کرده است. شمس الدین از دوران ط�? ولیت به مکتب و مدرسه روی آوردو آموخت سپری نمودن علوم و معلومات معمول زمان خویش به محضر علما و �? ضلای زادگاهش شتا�? ت و از این بزرگان بویژه قوام الدین عبدا... بهره ها گر�? ت.
خواجه در دوران جوانی بر تمام علوم مذهبی و ادبی روزگار خود تسلط یا�? ت.
او هنوز دهه بیست زندگی خود را سپری ننموده بود که به یکی از مشاهیر علم و ادب دیار خود تبدل شد.
دوران جوانی حا�? ظ مصاد�? بود با ا�? ول سلسله محلی اتابکان �? ارس و این ایالات مهم به تصر�? خاندان اینجو در آمده بود. حا�? ظ که در همان دوره به شهرت والایی دست یا�? ته بود مورد توجه و امرای اینجو قرار گر�? ت و پس از راه یا�? تن به دربار آنان به مقامی بزرگ نزد شاه شیخ جمال الدین ابواسحاق حاکم �? ارس دست یا�? ت.
دوره حکومت شاه ابواسحاق اینجو توأم با عدالت و انصا�? بود و این امیر دانشمند و ادب دوست در دوره حکمرانی خود که از سال 742 تا 754 ه. ق بطول انجامید در عمرانی و آبادانی �? ارس و آسایش و امنیت مردم این ایالت بویژه شیراز کوشید.
حا�? ظ از لط�? امیرابواسحاق بهره مند بود و در اشعار خود با ستودن وی در القابی همچون (جمال چهره اسلام) و (سپهر علم وحیاء) حق شناسی خود را نسبت به این امیر نیکوکار بیان داشت.
پس از این دوره صلح و ص�? ا امیر مبارزه الدین مؤسس سلسله آل مظ�? ر در سال 754 ه. ق بر امیر اسحاق چیره گشت و پس از آنکه او را در میدان شهر شیراز به قتل رساند حکومتی مبتنی بر ظلم و ستم و سخت گیری را در سراسر ایالت �? ارس حکم�? رما ساخت.
امیر مبارز الدین شاهی تند خوی و متعصب و ستمگر بود. حا�? ظ در غزلی به این موضوع چنین اشاره می کند:
راستی خاتم �? یروزه بو اسحاقی ----- خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود
دیدی آن قهقهه کبک خرامان حا�? ظ ----- که زسر پنجه شاهین قضا غا�? ل بود

لازم به ذکر است حا�? ظ در معدود مدایحی که گ�? ته است نه تنها متانت خود را از دست نداده است بلکه همچون سعدی ممدوحان خود را پند داده و کی�? ر دهر و ناپایداری این دنیا و لزوم رعایت انصا�? و عدالت را به آنان گوشزد کرده است.
اقدامات امیر مبارزالدین با مخال�? ت و نارضایتی حا�? ظ مواجه گشت و وی با تاختن بر اینگونه اعمال آن را ریاکارانه و ناشی از خشک اندیشی و تعصب مذهبی قشری امیر مبارز الدین دانست.
سلطنت امیر مبارز الدین مدت زیادی به طول نیانجامید و در سال 759 ه. ق دو تن از پسران او شاه محمود و شاه شجاع که از خشونت بسیار امیر به تنگ آمده بودند توطئه ای �? راهم آورده و پدر را از حکومت خلع کردند. این دو امیر نیز به نوبه خود احترام �? راوانی به حا�? ظ می گذاشتند و از آنجا که بهره ای نیز از ادبیات و علوم داشتند شاعر بلند آوازه دیار خویش را مورد حمایت خاص خود قرار دادند.
اواخر زندگی شاعر بلند آوازه ایران همزمان بود با حمله امیر تیمور و این پادشاه بیرحم و خونریز پس از جنایات و خونریزی های �? راوانی که در اص�? هان انجام داد و از ه�? تاد هزار سر بریده مردم آن دیار چند مناره ساخت روبه سوی شیراز نهاد.
مرگ حا�? ظ احتمالاً در سال 971 ه. ق روی داده است و حا�? ظ در گلگشت مصلی که منطقه ای زیبا و با ص�? ا بود و وی علاقه زیادی به آن داشت به خاک سپرده شد و از آن پس آن محل به حا�? ظیه مشهور گشت.
نقل شده است که در هنگام تشییع جنازه خواجه شیراز گروهی از متعصبان که اشعار شاعر و اشارات او به می و مطرب و ساقی را گواهی بر شرک و ک�? روی می دانستند مانع د�? ن حکیم به آیین مسلمانان شدند.
در مشاجره ای که بین دوستداران شاعر و مخال�? ان او در گر�? ت سرانجام قرار بر آن شد تا ت�? ألی به دیوان خواجه زده و داوری را به اشعار او واگذارند. پس از باز کردن دیوان اشعار این بیت شاهد آمد:

قدیم دریغ مدار از جنازه حا�? ظ ----- که گرچه غرق گناه است می رود به بهشت

حا�? ظ بیشتر عمر خود را در شیراز گذراند و بر خلا�? سعدی به جز یک س�? ر کوتاه به یزد و یک مسا�? رت نیمه تمام به بندر هرمز همواره در شیراز بود.
وی در دوران زندگی خود به شهرت عظیمی در سر تا سر ایران دست یا�? ت و اشعار او به مناطقی دور دست همچون هند نیز راه یا�? ت.
نقل شده است که وی مورد احترام �? راوان سلاطین آل جلایر و پادشاهان بهمنی دکن هندوستان قرار داشت و پادشاهان زیادی او را به پایتخت های خود دعوت کردند. حا�? ظ تنها دعوت محمود شاه بهمنی را پذیر�? ت و عازم آن سرزمین شد ولی چون به بندر هرمز رسید و سوار کشتی شد طو�? انی در گر�? ت و خواجه که در خشکی، آشوب و طو�? ان حوادث گوناگونی را دیده بود نخواست خود را گر�? تار آشوب دریا نیز بسازد از این رو از مسا�? رت شد. شهرت اصلی حا�? ظ و رمز پویایی جاودانه آوازه او به سبب غزلسرایی و سرایش غزل های بسیار زیباست.

ویژگی های شعر حا�? ظ

برخی از مهم ترین ابعاد هنری در شعر حا�? ظ عبارتند از:
1- رمز پردازی و حضور سمبولیسم غنی
رمز پردازی و حضور سمبولیسم شعر حا�? ظ را خانه راز کرده است و بدان وجوه گوناگون بخشیده است. شعر وی بیش از هر چیز به آینه ای می ماند که صورت مخاطبانش را در خود می نمایاند، و این موضوع به دلیل حضور سرشار نمادها و سمبول هایی است که حا�? ظ در اشعارش آ�? ریده است و یا به سمبولهای موجود در سنت شعر �? ارسی روحی حا�? ظانه دمیده است.
چنان که در بیت زیر „شب تاریک” و „گرداب هایل” و . . . را می توان به وجوه گوناگون عر�? انی، اجتماعی و شخصی ت�? سیر و تأویل کرد:
شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل
کجا دانند حال ما سبکباران ساحلها

2-رعایت دقیق و ظری�? تناسبات هنری در �? ضای کلی ادبیات
این تناسبات که در ل�? ظ قدماالبته در معنایی محدودتر „مراعات النظیر” نامیده می شد، در شعر حا�? ظ از اهمیت �? وق العاده ای برخوردار است.

به روابط حاکم بر اجزاء این ادبیات دقت کنید:

ز شوق نرگس مست بلند بالایی
چو لاله با قدح ا�? تاده بر لب جویم
شدم �? سانه به سرگشتگی که ابروی دوست
کشیده در خم چوگان خویش، چون گویم

3-لحن مناسب و شور ا�? کن شاعر در آغاز شعرها
ادبیات شروع هر غزل قابل تأمل و درنگ است. به اقتضای موضوع و مضمون، شاعر بزرگ لحنی خاص را برای شروع غزلهای خود در نظر می گیرد، این لحنها گاه حماسی و شورآ�? رین است و گاه رندانه و طنزآمیز و زمانی نیز حسرتبار و اندوهگین.

بیا تا گل برا�? شانیم و می در ساغر اندازیم
�? لک را سق�? بشکا�? یم و طرحی نو در اندازیم

***
من و انکار شراب این چه حکابت باشد
غالباً این قدرم عقل و ک�? ایت باشد

***
ما آزموده ایم در این شهر بخت خویش
باید برون کشید از این ورطه رخت خویش

4- طنز
زبان رندانه شعر حا�? ظ به طنز تکیه کرده است. طنز ظر�? یت بیانی شعر او را تا سر حد امکان گسترش داده و بدان شور و حیاتی عمیق بخشیده است. حا�? ظ به مدد طنز، به بیان ناگ�? ته ها در عین ظرا�? ت و گزندگی پرداخته و نوش و نیش را در کنار هم گرد آورده است.
پادشاه و محتسب و زاهد ریاکار، و حتی خود شاعر در آماج طعن و طنز شعرهای او هستند:

�? قیه مدرسه دی مست بود و �? توا داد
که می حرام، ولی به ز مال او قا�? ست

باده با محتسب شهر ننوشی زنهار
بخورد باده ات و سنگ به جام اندازد

5- ایهام و ابهام
شعر حا�? ظ، شعر ایهام و ابهام است، ابهام شعر حا�? ظ لذت بخش و رازناک است.
نقش موثر ایهام در شعر حا�? ظ را می توان از چند نظر ت�? سیر کرد:
اول، آن که حا�? ظ به اقتضای هنرمندی و شاعریش می کوشیده است تا شعر خود را به ناب ترین حالت ممکن صورت بخشد و از آنجا که ابهام جزء لاین�? ک شعر ناب محسوب می شود، حا�? ظ از بیشترین سود و بهره را از آن برده است.
دوم آن که زمان پر�? تنه حا�? ظ، از ظاهر معترض زبانی خاص طلب می کرد؛ زبانی که قابل ت�? سیر به مواضع مختل�? باشد و شاعر با رویکردی که به ایهام و سمبول و طنز داشت، توانست چنین زبان شگ�? ت انگیزی را ابداع کند؛ زبانی که هم قابلیت بیان ناگ�? ته ها را داشت و هم سراینده اش را از �? تنه های زمان در امان می داشت.
سوم آن که در سنن عر�? انی آشکار کردن اسرار ناپسند شمرده می شود و شاعر و عار�? مت�? کر، مجبور به آموختن زبان رمز است و راز آموزی عار�? انه زبانی خاص دارد. از آن جا که حا�? ظ شاعری با تعلقات عمیق عر�? انی است، بی ربط نیست که از ایهام به عالیترین شکلش بهره بگیرد:

دی می شد و گ�? تم صنما عهد به جای آر
گ�? تا غلطی خواجه، در این عهد و�? ا نیست

ایهام در کلمه „عهد” به معنای „زمانه” و „پیمان”

دل دادمش به مژده و خجلت همی برم
زبن نقد قلب خویش که کردم نثار دوست

ایهام در ترکیب „نقد قلب” به معنای „نقد دل” و „سکه قلابی”

عمرتان باد و مرادهای ساقیان بزم جم
گر چه جام ما نشد پر می به دوران شما

ایهام در کلمه „دوران” به معنای „عهد و دوره” و „دورگردانی ساغر”

ت�? کر حا�? ظ عمیق و زنده پویا و ریشه دار و در خروشی حماسی است. شعر حا�? ظ بیت الغزل معر�? ت است.


جهان بینی حا�? ظ
از مهمترین وجوه ت�? کر حا�? ظ را می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- نظام هستی در اندیشه حا�? ظ همچون دیگر مت�? کران عار�? ، نظام احسن است، در این نظام گل و خار در کنار هم معنای وجودی می یابند.

حا�? ظ از باد خزان در چمن دهر مرنج

�? کر معقول ب�? رما، گل بی خار کجاست؟

من اگر خارم اگر گل، چمن آرایی هست
که از آن دست که او می کشدم می رویم

2- عشق جان و حقیقت هستی است و در دریای پرموج و خون�? شان عشق جز جان سپردن چاره ای نیست.

در ازل پرتو حسنت ز تجلی دم زد
عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد

عقل می خواست کز آن شعله چراغ ا�? روزد
دست غیب آمد و بر سینه نامحرم زد

3- تسلیم و رضا و توکل ابعاد دیگری از اندیشه و جهان بینی حا�? ظ را تشکیل می دهد.

آنچه او ریخت به پیمانه ما نوشیدیم
اگر از خمر بهشت است و اگر باده مست

تکیه بر تقوی و دانش در طریقت کا�? ریست
راهرو گر صد هنر داد توکل بایدش

4- �? رزند زمان خود بودن، نوشیدن جان حیات در لحظه، درک و دریا�? ت حالات و آنات حقیقی زندگی

به مأمنی رو و �? رصت شمر طریقه عمر
که در کمینگه عمرند قاطعان طریق

�? رصت شما و صحبت کز این دو راهه منزل
چون بگذریم دیگر نتوان بهم رسیدن

5- انتظار و طلب موعود،

انتظار رسیدن به �? ضایی آرمانی از م�? اهیم عمیقی است که در سراسر دیوان حا�? ظ به صورت آشکار و پنهان وجود دارد، حا�? ظ گاه به زبان رمز و سمبول و گاه به استعاره و کنایه در طلب موعود آرمانی است. اصلاح و اعتراض، شعر حا�? ظ را سرشار از خواسته ها و نیازهای متعالی بشر کرده است:

مژده ای دل که مسیحا ن�? سی می آید
که از ان�? اس خوشش بوی کسی می آید

***
ای پادشه خوبان، داد از غم تنهایی
دل بی تو به جان آمد وقت است که بازآیی

***
یوس�? گم گشته باز آید به کنعان غم مخور
کلبه احزان شود روزی گلستان غم مخور

***
رسید مژده که ایام غم نخواهد ماند
چنان نماند و چنین نیز هم نخواهد ماند
(از[ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید] تغییر)