روشهای متداول کوک کردن پیانو

[Leon]

پیانویی که دارای ه�? ده صوت در اکتاو بوده و دارای تمام صوتهای �? لازم �? ایرانی باشد یا�? ت نمیشود. خوشبختانه گام دیاتونیک ایرانی، مانند گام دیاتونیک اروپایی، بر مبنای هشت نت اصلی ساخته شده که در آن نت اول و هشتم ١٢٠٠ سنت از یکدیگر �? اصله دارند، با این ت�? اوت که هشت نت�? اصلی ایرانی از ه�? ده نت�? نا معتدل �? „کروماتیک ایرانی” انتخاب شده نه از دوازده صوت معتدل „کروماتیک اروپایی”. معضل �? جا دادن ه�? ده صوت ایرانی در دوازده کلید پیانو را میتوان با ایجاد پنج گام دیاتونیک �? نا معتدل، یا پنج کوک خاص حل کرد. این پنج کوک که هریک با نام یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی شناخته میشوند و بیش از صد سال پیش در بین پیانو نوازان ایرانی رواج یا�? ته است، باین قرا ر است:

1. کوک شور، معر�? دستگاه نوا و دستگاه شور و چهار نغمه آن- دشتی، ابوعطا، بیات زند و ا�? شاری
2. کوک ماهور، معر�? دستگاه ماهور و دستگاه راست پنجگاه
3. کوک همایون معر�? دستگاه همایون و نغمه های آن- اص�? هان و شوشتری
4. کوک سه گاه معر�? دستگاه سه گاه
5. و بالاخره کوک چهارگاه معر�? دستگاه چهار گاه.

کوک پیانو به منظور اجرای موسیقی ایرانی با وجود قدمت بیش از صد سال، هنوز به مرحله مشخصی نرسیده است و بستگی زیادی به انتخاب سبک و حساسیت گوش �? خود�? نوازنده دارد، علاوه بر آن ساز های دیگر هم مجبور هستند خود را با پیانو و�? ق دهند. بعلاوه �? واصلی که تا بحال مورد تائید نوازندگان ایرانی بوده، شامل پرده، نیم پرده، ربع پرده، سه چهارم پرده و پنج چهارم پرده، با اذعان همه نوازندگان اعدادی تقریبی اند. با دردست نداشتن وسایل اندازه گیری تنش صوتی و مقایسه آن با معیار های شناخته شده، کوک پیانوی سنتی امری کاملا ً خصوصی و شخصی بجا مانده است. باوجود چالش های �? وق میتوان وجوه مشترکی در روش کوک پیانو بین نوازندگان سنتی مشاهده کرد.

همانطور که در آغاز این مقاله ذکرشد پیانویی که دارای ه�? ده صوت در اکتاو بوده و دارای تمام صوتهای �? لازم �? ایرانی باشد یا�? ت نمیشود. خوشبختانه گام دیاتونیک ایرانی، مانند گام دیاتونیک اروپایی، بر مبنای هشت نت اصلی ساخته شده که در آن نت اول و هشتم ١٢٠٠ سنت از یکدیگر �? اصله دارند، با این ت�? اوت که هشت نت�? اصلی ایرانی از ه�? ده نت�? نا معتدل �? „کروماتیک ایرانی” انتخاب شده نه از دوازده صوت معتدل „کروماتیک اروپایی”. معضل �? جا دادن ه�? ده صوت ایرانی در دوازده کلید پیانو را میتوان با ایجاد پنج گام دیاتونیک �? نا معتدل، یا پنج کوک خاص حل کرد. این پنج کوک که هریک با نام یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی شناخته میشوند و بیش از صد سال پیش در بین پیانو نوازان ایرانی رواج یا�? ته است، باین قرا ر است:
١- کوک شور، معر�? دستگاه نوا و دستگاه شور و چهار نغمه آن- دشتی، ابوعطا، بیات زند و ا�? شاری
٢- کوک ماهور، معر�? دستگاه ماهور و دستگاه راست پنجگاه
٣- کوک همایون معر�? دستگاه همایون و نغمه های آن- اص�? هان و شوشتری
٤- کوک سه گاه معر�? دستگاه سه گاه و بالاخره
٥- کوک چهارگاه معر�? دستگاه چهار گاه.
کوک پیانو به منظور اجرای موسیقی ایرانی با وجود قدمت بیش از صد سال، هنوز به مرحله مشخصی نرسیده است و بستگی زیادی به انتخاب سبک و حساسیت گوش �? خود�? نوازنده دارد، علاوه بر آن ساز های دیگر هم مجبور هستند خود را با پیانو و�? ق دهند. بعلاوه �? واصلی که تا بحال مورد تائید نوازندگان ایرانی بوده، شامل پرده، نیم پرده، ربع پرده، سه چهارم پرده و پنج چهارم پرده، با اذعان همه نوازندگان اعدادی تقریبی اند. با دردست نداشتن وسایل اندازه گیری تنش صوتی و مقایسه آن با معیار های شناخته شده، کوک پیانوی سنتی امری کاملا ً خصوصی و شخصی بجا مانده است. باوجود چالش های �? وق میتوان وجوه مشترکی در روش کوک پیانو بین نوازندگان سنتی مشاهده کرد
١- اکثر نوازندگان کوک معتدل را ماخذ قرار داده و �? قط به تغییر معدودی از دوازده کلید �? هنگام اکت�? ا میکنند. باین ترتیب بیشتر �? اصله ها بصورت معتدل �? یکصد یا دویست س�? نتی باقی میمانند.

٢- چون وسعت تنش �? ساز های ایرانی بیش از سه هنگام نیست، معمولا �? قط سه هنگام میانی �? پیانومورد است�? اده قرار میگیرد.

٣- ممکن است با دقت در کوک پیانو نوازنده بتواند مرکب نوازی کند یا بعبارت دیگر از یک دستگاه بدستگاه دیگری برود، هرچند اجرای مرکب نوازی مستلزم شنوایی بسیار حساس و آشنایی کامل بگوشه های دستگاه های مورد نظر است.

٤ - در بعضی کوک ها ممکن است �? واصل یک گام را با �? واصل گام �? پیشین و یا بعدی تا اندازه ای تغییر داد. این روش که در بعضی از کوک های سنتورمرسوم است، منحصر به پیانوی معمولیست و اجرای آن گرچه مهم ولی در پیانوی الکرونیکی غیر ممکن است
در دو دهه اخیرآقای پرو�? سور هرمز �? رهت که سالها سمت استادی کرسی موزیک را در دانشگاه دوبلین داشتند کتابی بعنوان „پندار دستگاه در موسیقی �? ارسی” (١) منتشر کردند که در آن شرح مبسوطی راجع باندازه گیری �? واصل نت ها در گام های ایرانی درج شده است. با مطالعه برروی چند سه تار که بدقت کوک شده اند، ایشان براین باورند که �? واصل را میتوان به پنج دسته مشخص تقسیم بندی کرد:
١- پرده ها که �? اصله آن بین ٢٠٠ تا ٢٠٥ سنت است و اندکی با پرده دیاتونیک اروپایی ت�? اوت دارد.

٢- نیم پرده هایی که �? اصله آنها ٩٠ سنت یا کمتر است و کاهش محسوسی از نیم پرده اروپایی است.

٣- پرده های میانی کوچک که �? اصله آنها بین ١٢٥ و ١٤٥ سنت میباشد.

٤- پرده های میانی بزرگ که �? اصله آنها بین ١٥٠ و ١٧٠ سنت است.

٥- پرده اضا�? ی که �? اصله آن در حدود ٢٧٠سنت بوده یعنی نزدیکتر به یک و نیم پرده اروپائیست و مورد است�? اده زیادی نیست.
نگارش یا�? ته توسط دکتر جهانگیر محمد آبادی