موسيقي سيستان و بلوچستان

[ahmadreza6600]

موسيقي سيستان و بلوچستان از جمله هنرهايي است كه به جهت شرايط خواص استان، شاخص تر از ديگر استانها، طي ساليان دراز گرما بخش شادي و شور مردم اين سامان بوده است. سازمانهايي مثل قيچك، رباب، بنجو، تنبورك، دوهولك و سازهاي ضربي، مانند طشت و كوزه كه خاص منطقه است، وسعتي در خور توجه به موسيقي اين خطه داده و به همراه دهل و سرنا از ديگر سازهاي رايج به ويژه در منطقه سيستان، رونق افزاي محافل جشن و سرور مي باشد.

از انواع موسيقي در استان مي توان موسيقي هاي رزمي، مجلسي، عرفاني و بزمي را نام برد، كه بيان كننده غمها، شادمانيها، حماسه ها و روحيه فداكاري، تقوي، وفاي به عهد، حب وطن و ميهمان نوازي مردم استان است.

[alireza_amirsamimi]

من دوست دارم دونای نوازی استادان بلوچستان رو بشنوم و هم دوست دارم قیچک نوازی و آواز های اون منطقه رو بشنوم،کاری داری که اینجا بذاری و بشنویم؟

[mixer]

سال 88 مشهد بودم فکر کنم میلاد یکی از ائمه بود دقیقا یادم نیست احتمالا حضرت علی
توی یکی از پارک ها نشسته بودیم که یک مرد با لباس محلی بلوچی اومد نزدیک صندلی که روش نشسته بودیم و با سازی که صدایی شبیه به وبولن داشت آهنگ „یا مولا دلم تنگ اومده رو زد”
تا اون زمان فقط اسم قیچک رو شنیده بودم و اصلا فکرنمی کردم که ساز اون مرد بلوچ اسمش قیچک باشه !!

باور بفرمایید در ان لحظه آنقدر صدای این ساز برای من و دیگر رفقا خوش بود و مخصوصا جمع دوستان هم اکثرا هنرمندی بود که مرد بلوچ 5 هزار تومانی بابت نوازندگی زیبا و طبع هنری ما کاسب شد . . .
هر چند هیچگاه نمی توان بر روی هنر قیمتی گذاشت اما بهترین راه برای تشکر از مرد نوازنده همین بود و بس . . .

با دیدن این تاپیک ، این خاطره ی زیبا برایم زنده شد .

[alireza_jafarian]

من دوست دارم دونای نوازی استادان بلوچستان رو بشنوم و هم دوست دارم قیچک نوازی و آواز های اون منطقه رو بشنوم،کاری داری که اینجا بذاری و بشنویم؟

دونای همون دوزله هست یا فرق میکنن؟

[alireza_amirsamimi]

دونای همون دوزله هست یا فرق میکنن؟

فکر میکنم یکی هستند،مطمئن نیستم

[somka]

با درود

دونلی یکی از ساز های معروف منطقه ی بلوچستان است. از نوازندگان معروف ان اقای شیر محمد اسپندار بودند که اگر اشتباه نکنم(امیدوارم اشتباه کرده باشم) ایشان به رحمت ایزدی پیوستند و ظاهرا اینطور که من شنیدم تنها نوازنده ی این ساز بودند. من خودم بارها در صدد بودم تا بروم و این ساز را در حد امکان از ایشون یاد بگیرم که شوربختانه این امر تحقق نیافت. مطلب زیر از سایت شوهاز بلاگ اسکای گرفته شده است:




یک ساز، یک نوازنده. تنها نوازنده ساز <دونَلی> در بلوچستان ایران اگر به علتی این ساز را زمین بگذارد، کسی دیگری نمی‌تواند آن را به دست بگیرد. نواختن ساز <دونلی> نیازمند حجم بالای هوای ریه است. این نوازنده 75 ساله، پای خود را با طناب می‌بندد و ساعت‌ها بدون هیچ مکثی، دم گرم خود را در این ساز می‌دمد. فرآیندی که با هماهنگی دهان و شش‌ها شکل می‌گیرد و به قول او <نفس‌گردانی> نام دارد. این تکنیک سخت نوازندگی کمتر در سازی دیده شده است. اما <شیرمحمد اسپندار>، از خطه بلوچستان ایران همچنان از آن بهره می‌گیرد و حاضر است با حداقل امکانات آن را در اختیار جوانان قرار بدهد. هر چند که تاکنون، علاقه‌مندان یادگیری <دونلی> نتوانسته‌اند، حداقل انتظارات را برآورده کنند. ‌

استاد شیرمحمد اسپندار در 1310 هجری شمسی در بمپور دیده به جهان گشود.

در نوجوانی به پاکستان رفت و در سال 1337 با کوله‌باری از تجربه به وطن برگشت و با اجراهای موفق و شاهکارهای هنری خود در جشنواره‌های داخلی و خارجی، برگ‌های زرینی به کارنامه افتخارات خود افزود: او موفق به کسب دکترای افتخاری موسیقی سنتی از کشور فرانسه و دیپلم افتخار نوازندگی در ایران و صدها لوح و جایزه ارزنده دیگر شد. تندیس او و نخستین <دونلی> در موزه تهران به یادگار گذاشته شده است. ‌

او در مصاحبه‌ای گفته است: <بله، درخواست‌های زیادی داشتم که به کشورهای خارجی بروم، ولی من قبول نکردم. حتی افرادی نیز همین جا، بمپور، نزد من آمدند ولی من به پیشنهادهای آنها جواب رد دادم. وقتی در فرانسه بودم، از من دعوت شد که بمانم ولی من قبول نکردم. من با خود عهد کرده‌ام که بک وجب از خاک شهر خود را با صد کشور خارجی عوض نکنم.>‌

گفتگوی ما با شیرمحمد اِسپندار را بخوانید:‌

<نی> و <دونلی> چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟

<تک‌نی> با <دونلی> که از دو عدد نی تشکیل شده است، علاوه بر تفاوت ظاهری از لحاظ صدا نیز متفاوت است. من تا 1362 برای نواختن موسیقی بلوچی از تک‌نی هم استفاده می‌کردم. ‌
چند نفر هستند که دونلی می‌نوازند؟

فردی در <نی‌شهر> دونلی را به صورت بسیار ابتدایی می‌نوازد، اما از او اطلاع کافی ندارم. شنیده بودم که فرد دیگری در آنجا دونلی به دست می‌گیرد. ‌

شما فعلاً کجا سکونت دارید؟

‌من در <بمپور> که مرکز بلوچستان ایران است، زندگی می‌کنم و شهر زاهدان که مرکز استان است تا اینجا 4 ساعت فاصله زمانی دارد. ‌
شما با دونلی چه مقام‌هایی را اجرا می‌کنید؟

نمی‌توان به راحتی به این پرسش پاسخ داد. بگذارید اینگونه بگویم که با گرفتن هر یک از سوراخ‌های دونلی می‌توان ملودی بی‌شماری ایجاد کرد. ‌

دونلی شش سوراخ دارد که سه سوراخ را با دست راست و سه سوراخ را با دست چپ می‌گیرند. من هر آهنگی که به ذهنم بیاید را با این ساز می‌نوازم. ‌

ما در موسیقی بلوچی، نغمه زهیروک داریم که در زمان فراق و هجر و غم یار نواخته می‌شود.

برای آیین شادی و جشن و پایکوبی از نغمه <لَلِه لَرُوک> استفاده می‌کنیم. ‌

نغمه و صوت دیگر <مَشکی میروک> است، زمان اجرای این نغمه در زمان آیین دامادی است. قدیم رایج بود که داماد را سوار اسب می‌کردند و به حمام می‌بردند و در کنار یک نهر و یا رودخانه و در موقع برگشتن داماد از آب‌تنی با این نغمه‌ها، فریاد شادی سر می‌دادند. عروس و داماد پس از این روز، سه شب اول را نزد پدر و مادر عروس می‌مانند و سپس سه شب دیگر را به خانه داماد می‌روند و شب هفتم قوم و خویش‌ها را دعوت می‌کنند و جشن می‌گیرند و در این جشن در منزل دونلی می‌نوازند. در واقع دونلی فقط در خانه نواخته می‌شود. ‌

در اینجا نی، دونلی، تنبورک و دُهُلک ، سیم‌های خود را کوک می‌کنند و موسیقی را اجرا می‌کنند. ‌

استاد شما چه کسانی بودند؟

من در پاکستان مدتی نزد چند استاد این ساز را تمرین کردم. ‌

در واقع سال 1363 بود که این سفر را انجام دادم. البته فراگیری این ساز برمی‌گردد به مدت اقامت من در زمان رضاخان که نزدیک به 15 سال در آنجا بودم. سال‌های گذشته در شهر <سند>، دونلی نواخته می‌شد. ‌

شما چند سال دارید؟

در زمان رضاخان که مشکل سربازگیری پیش آمد، رئیس آماری در منطقه بود که بنا بر اصرار پدرم، شناسنامه من را 35 ساله گرفت. ‌

و به این صورت همه همسالان من به سربازی رفتند و من به خدمت سربازی نرفتم. در واقع من 75 سال و یا بیشتر دارم. ‌

در منطقه شما چه نوع سازهایی نواخته می‌شود؟

‌سرنا، دهلک، طنبورک، قیچک، البته سرنا با دهلک نواخته نمی‌شود. ‌
برای آموزش ساز دونلی چند شاگرد پذیرفته‌اید؟

من فقط فعلاً یک شاگرد دارم که نام او <حلیم آتشگر> است. تاکنون چند بار شاگردهای من از اواسط کار خسته شدند و نتوانستند ساز را یاد بگیرند. چون نواختن این ساز بسیار مشکل است. در واقع <نفس گردون> آن بسیار سخت است. ساز دونلی را شاید کسی بتواند بنوازد ولی <نفس گردون> آن کار هر کسی نیست. حتی بچه‌های خودم هم نتوانستند این ساز را یاد بگیرند. ‌
من تصویری از شما دیده‌ام که به پاهای خود طناب بسته‌اید و مشغول نوازندگی دونلی هستید. چرا در موقع اجرا پاهای خود را می‌بندید؟

‌این طناب در واقع نقش زانوبند را بازی می‌کند. من زانوی خود را می‌بندم که در موقع نواختن ساز، پاهایم تکان نخورد. در غیر اینصورت با اندک تکانی، دست نوازنده از روی سوراخ می‌لغزد و آهنگ خارج می‌شود. البته در پاکستان بیاد دارم که نوازندگان دونلی روی دو زانو هم می‌نشستند. ‌
تاکنون دونلی را همراه با سازهای محلی دیگری هم اجرا کرده‌اید؟

‌ع‌ بله. زمانی در بوشهر برنامه داشتم و کسانی با من همراهی کرده‌اند. ‌

این هنرمندان با من اشعار فارسی خوانده‌اند و بیشتر در مایه دشتی نواخته‌ام. ‌
چند بار به جشنواره موسیقی فجر دعوت شده‌اید؟

به غیر از آخرین جشنواره، تقریباً در همه جشنواره‌های موسیقی فجر شرکت کرده‌ام. البته به غیر از این،‌سفرهای دیگری به اقصی‌نقاط کشور داشته‌ام. مثلاً اخیراً از قائن به اصفهان و از آنجا به تهران و سپس به زادگاه برگشتم. در همه این شهرها برنامه اجرا کردیم. ‌

از سفرهای خارج از کشور بگویید:‌

سفری به مالزی داشتم که همراه 4 نفر رفتیم. البته آنها فقط همراه بودند. (رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی زاهدان و مترجم و دیگران) به غیر از این به کلمبیا،‌فرانسه،‌ پاناما، اکوادور، پرو و آفریقای جنوبی و کوالالامپور و دیگر کشورها سفر کرده‌ام. ‌

در واقع سالی یک یا دو بار برنامه خارجی دارم. ‌
آیا از پاکستان هم دونلی نواز به کشورهای دیگر سفر می‌کند؟

این نوازندگان همگی فوت کرده‌اند‌. کسی دیگر در پاکستان نیست. البته شاید عده قلیلی باشند، ولی اصلاً در این حد نیستند که بتوانند اجرا کنند. حتی تراشکار برای ساخت دونلی کمتر پیدا می‌شود. برای سفارش ساخت یک ساز دونلی، باید چندماهی منتظر ساخت بود. ‌
ساختار ساز چگونه است؟

‌ع‌ دو عدد نی جدا است که یکی 10 نی و دیگری 6 نی دارد. البته نکته‌ای که در رابطه با سؤال قبلی یادم آمد این است که تا به حال از پاکستان استاد مصری خان جمالی به لندن سفرکرده است. او از جمالی‌های خاش بلوچستان و یک ایرانی بود. در دنیا دونلی‌نوازی چون او پیدا نمی‌شد. چون او حدود یک قرن پیش فوت کرده است. ‌
آیا تا به حال دونلی را با یک ساز کلاسیک غربی نواخته‌اید؟

‌نه . چون هیچ سازی در دنیا با دونلی نمی‌تواند هماهنگ بشود. حتی ساز قیچک هم نمی‌تواند با دونلی همراهی کند. چون نوع نواختن ساز دونلی چنان سریع است که آرشه قیچک نمی‌تواند با رقص انگشتان بر روی سوراخ‌های دونلی هماهنگ شود. البته تنبور و دُهُلَک با دونلی می‌توانند همراهی کنند. ‌

استاد چرا درصدد نیستید که شاگردانی را تعلیم دهید؟

‌ سالی که من به تهران رفتم و رئیس مرکز موسیقی وزارت ارشاد آقای مرادخانی بود،‌گفتم که برای من شاگرد تهیه کنید تا از هر 10 نفر هنرجو، 3 نفر هنرمند تحویل بدهم. حتی در زاهدان هم چنین خواسته‌ای را عنوان کردم و حتی در همین بمپور هم گفتم که من در خانه هستم و برایم شاگرد بفرستید. ‌

گفتم که بروند خودشان در پاکستان ساز سفارش بدهند و بیاورند هر چند که ساز ایده‌آل یک میلیون تومان است، ولی می‌توان فعلاً سازهای ابتدایی تهیه کرد. همه کشور تحت نظر سیاست‌های ارشاد است، ولی ارشادآنگونه که باید و در حد و اندازه‌ای که از آن انتظار می‌رود، موثر نیست. ‌
شما در صحبت‌های خود اشاره کردید که این ساز گران است. مگر جنس این ساز چیست؟

اولاً سازی که یک میلیون تومان می‌ارزد، موقع اجرا دیگر نیازی به بلندگو ندارد و در ثانی همان سازهای ابتدایی هم از چوب درخت‌هایی به نام <کَلِی-ر-> و <کُنار> ساخته می‌شوند. ‌

البته از چوب درخت دیگری هم برای ساخت دونلی استفاده می‌شود که در پاکستان <سیخار> که در ایران <بَب-بوره> نامیده می‌شود. البته در کراچی سازهای ابتدایی وجود دارد که ارزان است. در شهری به نام <مورا> در پاکستان هم تراشکار ساز دونلی هست. شرط خریدن ساز از آنجا به نظر من این است که ابتدا باید سفارش داد، بعد هنگام دریافت، حتماً امتحان شود و پس از اینکه معلوم شد که ساز ایده‌آلی است آن را به ایران بیاورند. ‌
منبع: [ میهمان گرامی برای مشاهده لینک ها نیاز به ثبت نام دارید]