موسيقی آذربايجان

[Amirrelax]

از جمله تأثیرگذارترین موسیقیهای مقامی ایران، موسیقی آذربایجان است. موسیقی آذربایجان همواره در میان موسیقیهای فولکلور ایران از جایگاهی خاص برخوردار بوده است. از مهمترین شاخصههای این موسیقی نواهای پر احساس و تأثیرگذار است که این موسیقی را از دیگر...

از جمله تأثیرگذارترین موسیقیهای مقامی ایران، موسیقی آذربایجان است. موسیقی آذربایجان همواره در میان موسیقیهای فولکلور ایران از جایگاهی خاص برخوردار بوده است. از مهمترین شاخصههای این موسیقی نواهای پر احساس و تأثیرگذار است که این موسیقی را از دیگر متمایز گردیده است.
متن زیر مختصری از مطالعات استادان بهمن بوستان و محمدرضا درویشی در خصوص موسیقی آذربایجان، برگرفته از مجموعهی «هفت اورنگ» میباشد. امید که این بحث مورد توجه قرار گیرد.

موسیقی آذری در دو شاخهی اصلی قابل شناخت است:
اول موسیقی عاشقی و دوم موسیقی مقامی
موسیقی مقامی از یک طرف ریشه در موسیقی عاشقی دارد و از طرفی پیوندی با ردیف موسیقی سنتی. موسیقی مقامی آذربایجان در هفت دستگاه سازمان یافته که شامل : شور، چهارگاه، سهگاه زابل، ماهور، راست پنجگاه، بیات شیراز (شامل دو بخش بیات شیراز و بیات اصفهان) و آخرین دستگاه نوا است. البته برخی مقامهای مستقل – از جمله قطار- در موسیقی مقامی آذربایجان نیز موجود دارد.

سازهای موسیقی آذربایجان

تار آذربایجانی:

تعداد سیمها و نوع نواختن آن با تاری که در تهران نواخته میشود، متفاوت است.
تار آذربایجانی ظاهرا حدود 150 سال پیش به وسیلهی شخصی به نام « صادق جان اسد اوغلی » در منطقهی قرهباغ به وجود آمده و این تار با تغییراتی که در آن داده شده به شکل امروزی در آمده است. تار آذربایجانی دارای یازده سیم است که به ترتیب خاصی با حفظ فاصلهی چهارم درست کوک میشود. از این یازده سیم یک سیم باس و چهار سیم دیگر به نام جینگره یا سیم زنگ معروف است. روی تمامی سیمها مضراب زده میشود اعم از سیمهای اصلی، سیم باس و چهار سیم جینگره.
تار آذربایجانی 22 پرده دارد. و وسعت آن در حدود دو اکتاو و نیم است.
درباره موسیقی «عاشقی» نظرات متفاوتی وجود دارد که در مجموع، بهترین مفهوم آن عاشق به معنی مشتاق لقاء به «حق» است.

در قدیم به عاشقها «اوزان» میگفتند و ظاهرا کلمهی عاشق از دورهی صفویه مرسوم شده است. دورهای که رواج عاشقی بوده و عاشقها از احترام ویژهای برخوردار بودهاند. در روایات شفاهی، قدیمیترین عاشق آذربایجان را «دده قرقود» مینامند که احتمالا هفتصد تا هشتصد سال پیش میزیسته است. (درفرهنگ آذربایجان عاشق به کسی گفته میشود که ساز بزند، آواز بخواند و اشعار را فیالبداهه بسراید و دارای صفات و خصایل نیکو باشد.) موسیقی اصیل عاشقی تنها با ساز «قرپوز» قابل اجرا است. این موسیقی دارای سیصد نغمه بوده است.

اما در باب ساز عاشق، سازی که عاشق با آن مینوازد. این ساز در قدیم دارای نه پرده بوده که به مرور دارای چهارده، شانزده و بیست پرده شده است. در حالی که بسیاری از عاشقهای قدیمی با سازهای نه پردهای مینوازند، «عدالت نصیباف» نوازندهی بزرگ ساز عاشقی با ساز بیست پردهای مینوازد.
این ساز دارای نه سیم است که سه تا سه تا کوک میشود. برای تغییر کوک فقط سیمهای ردیف وسط عوض میشود و دو ردیف بیرونی همیشه ثابت هستند. اخیرا از سازهای دوازده سیمی نیز استفاده میشود. سیمهای این نوع سازها در سه دستهی چهارتایی تنظیم میگردد.

عاشقهای آذربایجان

عاشقها قدیمیترین و اصیلترین هنرمندان شمال خراسان هستند. عاشقها نوازندگان سازهایی چون سرنا، دهل، قمشه، کمانچه و دایرهاند و همچنین از رقصندگان بزرگ شمال خراسانند. در قدیم تنها مردمانی که از دادن مالیات معاف بودند، هنرمندان بودهاند. اعم از عاشقها، بخشیها، یا لوطیها اما تنها گروههایی که حق انتقاد داشتند و مجازات نمیشدند، عاشقها و لوطیها بودهاند.

بعضی هنرمندان موسیقی آذربایجان

1-استاد علی سلیمی؛ نوازندهی تار آذربایجانی، فرزند ظهراب، متولد 1301، در باکو از 8 سالگی آموزش موسیقی را نزد نوازندهی معروف باکو، احمد باکیخانف آغاز کرد. سپس آموزش خود را در آموزشگاههای مختلف موسیقی باکو ادامه داد و به عضویت ارکستر ملی آذربایجان درآمد. در سال 1938 همراه پدر به ایران مهاجرت کرد. سپس در تهران مسئولیت ارکستر آذربایجان رادیو را برعهده گرفت و در همین حال، نزد استاد حسین ناصحی ترانی به فراگیری مبانی آهنگسازی مشغول شد. آقای سلیمی در سال 1332 در فستیوال موسیقی سونیت آذربایجان شرکت کرد و موفق به دریافت مدال طلا شد. او تا به حال در زمینههای مختلف موسیقی آذربایجان به تصنیف آثاری در قالب سرود، ترانه، مارش، فانتزی و تعدادی دوئت (دونوازی) برای تار و آثاری برای ارکستر پرداخته است.

2-عزیز رامش مشهور به عزیز شهنازی؛ فرزند موسی< متولد 1310 در گنجه است. از سن 16 سالگی نواختن ساز را آغاز کرد و مدتی نزد «شاعر اسد» به فراگیری هنر عاشقی پرداخت. وی در سرودن اشعار آذربایجان تبحر دارد. وی یکی از با سابقه ترین هنرمندان آذربایجان به شمار میرود.


از سایت هفت سنگ

[Amirrelax]

موسيقي مقامي مناطق آذري‌نشين ايران شامل استانهاي آذربايجان شرقي،آذربايجان غربي، زنجان و اردبيل از ديرباز به عنوان يكي از مهمترين شاخه‌هاي موسيقي سرزمين پهناور ايران با لحن و آواي مخصوص خود جلوه‌گري كرده و با گوش جانهاي شيفته شنيده شده است


اين موسيقي كه هم ريشه با موسيقي اصيل ايراني است و بسياري از دستگاهها و گوشه‌هاي مشابه با موسيقي ايراني دارد، تاكنون چندان معرفي نشده و موسيقي آذربايجان فقط در حد موسيقي „عاشيقي” در محافل شنيده شده است.
موسيقي مقامي آذربايجان داراي دستگاههاي راست ، شور ، سه‌گاه ، چهارگاه، همايون، بيات شيراز و شوشتري است و هر كدام از اين دستگاهها داراي شعبه‌ها و گوشه‌هاي مختلفي هستند.
اين موسيقي علاوه بر دستگاههاي اصلي ياد شده داراي چند مقام با حجم كوچك از جمله „قاتار” ، „رهاب” ، „شاهناز” ، „بايات كورد” و „دشتي” و نيز چند مقام ريتميك از جمله „حيراتي” ، „آرازباري” ، „منصوريه” ، „سيماي شمس” ، „اووشاري” ، „حيدري” ، „شكسته” ، „قاراباغ شيكسته‌سي” ، „كسمه شيكسته” و „شيروان شيكسته‌سي” است.
طي دو روز گذشته حوزه هنري و اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان اردبيل نخستين جشنواره موسيقي مقامي شمالغرب كشور را با هدف معرفي موسيقي اصيل مقامي خطه آذربايجان موسوم به „موسيقي موغام” و نيز شناسايي و معرفي استعدادهاي جوان موسيقي هنري در جامعه و ايجاد تنوع در عرضه انواع محصولات هنري برگزار كرد كه با استقبال كم‌سابقه مردم هنردوست اردبيل مواجه شد.
در اين جشنواره هنري كه به ياد استاد علي سليمي موسيقيدان فقيد اردبيلي برگزار شد ، ‪ ۱۶‬تن از خوانندگان برگزيده از ميان ‪ ۸۶‬خواننده‌اي كه براي بخش مسابقه اين جشنواره اعلام آمادگي كرده بودند ، از چهار استان ياد شده با خواندن آواهايي از موسيقي مقامي به رقابت پرداختند.
„نصرالله ناصح پور” رديف دان برجسته اردبيلي موسيقي ايراني ، „پروفسور توفيق باكي خانف” آهنگساز شهير و „استاد مهلت مسلم‌اوف” نوازنده صاحب نام تار آذري از جمهوري آذربايجان داوري اين جشنواره و مسابقه موسيقي را بر عهده داشتند.
در اين جشنواره „توفيق باكي‌خانف” موسيقي ايراني و آذربايجان را از يك خانواده دانست و گفت: مراوده اين دو نوع موسيقي در سالهاي گذشته بسيار نزديك و عميق بوده است.
وي استاد علي سليمي موسيقيدان و نوازنده شهير تار آذري را كه از شاگردان پدرش „احمد باكي‌خانف” بود، به عنوان يكي از استوانه‌هاي موسيقي آذربايجان ذكر كرد و افزود: وي با ساختن آهنگ „آيرليق” ، „حيدربابايه سلام” و „سيزه سلام گتيرميشم” نام خود را جاودانه ساخت.
وي استعداد خوانندگان موسيقي مقامي آذربايجان در ايران را بسيار مطلوب و خواند و گفت: برگزاري اين جشنواره هنري براي كشف اين استعدادها و پرورش آنها بسيار موثر خواهد بود.
وي دوستي بين ايران و جمهوري آذربايجان را ابدي و ريشه‌دار خواند و بيان كرد: موسيقي مقامي زبان مشترك ما و وسيله همين دوستي است و هر گونه توجه به اين موسيقي به تقويت روابط دو كشور مي‌انجامد.
„مهلت مسلم‌اوف” نوازنده برجسته تار آذري نيز ايران را كشور برادر جمهوري آذربايجان دانست و گفت: از اين كه نسبت به برگزاري اين مسابقه و جشنواره در اين استان اقدام شده، بسيار خوشحالم و آن را به نفع فرهنگ اصيل اين منطقه مي‌دانم.
وي استعدادهاي موجود موسيقي در ايران و به خصوص در زمينه موسيقي مقامي آذري در چهار استان آذربايجان شرقي ، آذربايجان غربي ، زنجان و اردبيل را بسيار شگفت‌انگيز دانست و بر برگزاري اين جشنواره در سالهاي آينده تاكيد كرد.
در اين جشنواره هنري نفرات شركت‌كننده با خواندن آواهايي در دستگاهها و گوشه‌هاي موسيقي مقامي آذري به اجراي برنامه و به رقابت هنري پرداختند.
در اين مسابقه و جشنواره كه با حضور جمع كثيري از هنرمندان و دوستداران هنر موسيقي در مجتمع فرهنگي و هنري فدك اردبيل و درمدت دو روز برگزار شد، هفت نفر از هنرمندان و خوانندگان موسيقي مقامي آذري كه از ميان ‪۱۶‬ خواننده شركت‌كننده به مرحله نهايي راه يافته بودند ، به اجراي موسيقي پرداختند.
در پايان اجراي روز دوم بخش مسابقه اين جشنواره كه در دو گروه سني بالاي ‪ ۳۰‬و زير ‪ ۳۰‬سال برگزار شد ، در گروه سني زير ‪ ۳۰‬سال „ابراهيم غلامي” از استان آذربايجان شرقي پس از اجراي قطعاتي از موسيقي مقامي آذري در دستگاه راست بعنوان خواننده نخست اين مسابقه معرفي شد و تنديس علي سليمي هنرمند فقيد اردبيلي را دريافت كرد.
در اين مسابقه هنري „عليرضا ارجمندي” از استان اردبيل با اجراي قطعاتي در دستگاه شور به عنوان نفر دوم و „بهمن بصيري” از استان اردبيل با اجراي آواز آذري در دستگاه ماهور به عنوان نفر سوم معرفي شدند.
در گروه سني بالاي ‪ ۳۰‬سال نيز ضمن تقدير از „آقاجان حسين زاده” از استان اردبيل با اجراي آزار سه‌گاه ، „رامين غزنوي” از استان آذربايجان شرقي به عنوان نفر اول معرفي شد و تنديس علي سليمي اين جشنواره را دريافت كرد.
در اين رقابت هنري همچنين „قاسم وطن خواه” از استان آذربايجان شرقي با اجراي آواز سه‌گاه زابل و نيز قدرت پورحسن از استان اردبيل با اجراي آواز موسيقي مقامي آذري در دستگاه دلكش به عنوان نفرات دوم و سوم معرفي شدند.
در پايان اين رويداد هنري دو روزه „ودود موذن” خواننده اردبيلي موسيقي مقامي آذري به همراه تار „استاد مهلت مسلم‌اوف” قطعاتي از آواز مقامي آذري در دستگاه شور را اجرا كرد.
استاد علي سليمي كه اين جشنواره به ياد وي برگزار شده از جمله نوازندگان صاحب نام تار آذري و آهنگساز برجسته موسيقي آذربايجان است كه به سال ‪۱۳۰۱‬ از پدر و مادري ايراني ، اهل روستاي مهماندوست اردبيل در شهر باكو چشم به جهان گشود.
وي كه خالق آهنگ معروف „آيريليق” است ، موسيقي را در سنين نوجواني نزد „احمد باكي خانف” در شهر باكو آموخت و پس از مهاجرت به ايران ، قطعات و آهنگهاي زيادي را ساخته و اجرا كرد.
استاد سليمي در سال ‪ ۱۳۷۶‬با دنياي فاني وداع گفت.
منبع : ايرنا